Przeczytaj
Jeżeli chcesz się dowiedzieć więcej na temat filozofii postmodernizmu, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
PostmodernizmPostmodernizm
Postmodernizm w architekturze i sztucePostmodernizm w architekturze i sztuce
Filozofia
Filozoficzny modernizmmodernizm, do którego odnosi się postmodernizmpostmodernizm, zaczął się od „rewolucji kopernikańskiej” Immanuela Kanta, który uznał, że nie możemy poznać rzeczy samych w sobie, a przedmioty poznania są zależne od naszych zdolności postrzegania. Kant uważał, że idee – takie jak Bóg, wolność, nieśmiertelność, świat, początek i ostateczny koniec – pełnią jedynie funkcję regulacyjną dla ludzkiej wiedzy, ponieważ nie są przedmiotami doświadczenia. Idee modernistyczne odnajdujemy również u Georga Wilhelma Friedricha Hegla, który zwrócił uwagę na historyczny i dynamiczny charakter ludzkiej samowiedzy. Hegel dowodził również, że bezpośredniość relacji podmiot‑przedmiot jest iluzoryczna.
Koniec XIX w. to wiek nowoczesności i wykształcenia się rzeczywistości, w której nauka i technika, komunikacja masowa i transport zmieniają ludzkie postrzeganie. Modernizm wniósł do filozofii to, co postmoderniści nazwali derealizacją. Derealizacja sprawia, że podmiot i przedmioty doświadczenia, w tym poczucie tożsamości, stałości i substancji, tracą swoją pewność i ostrość. Prekursorzy przedstawiający proces derealizacji to Søren Kierkegaard, Karol Marks i Fryderyk Nietzsche. Kierkegaard opisywał społeczeństwo jako sieć relacji, w której jednostki zaczynają być postrzegane jako „publiczne”. W tym sensie społeczeństwo stało się urzeczywistnieniem myśli abstrakcyjnej, utrzymywanej razem przez sztuczne i wszechobecne media, przemawiające za wszystkich i za nikogo. Marks analizował sposób postrzegania towarów, pokazując, jak przedmioty tracą wartość użytkową, która zmienia się w wartość wymienną niezależną od formy ich cielesnego bytu. Nawet jednostki doświadczają derealizacji, ponieważ towary są produktami ich pracy. Aspekty derealizacji znajdujemy również u Nietzschego, który mówi o byciu jako „ostatnim tchnieniu parującej rzeczywistości” i zwraca uwagę na zanikanie różnicy między światem „rzeczywistym” i „pozornym”.
Wpływ na kształtowanie się postmodernizmu miała krytyka koncepcji prawdy oraz konstrukcyjny, dynamiczny charakter podmiotowości ludzkiej Nietzschego. Na rozwój tendencji postmodernistycznych oddziaływały także tradycja hermeneutyczna, która krytykowała bezstronne rozumienia, zastępując je kategorią interpretacji i dialogu, oraz amerykański pragmatyzmpragmatyzm, który rezygnował z klasycznego modelu prawdy na rzecz modelu funkcjonalnego. Postmodernizm zwraca uwagę na utratę narracyjnej spójności i stabilnego postrzegania bytu. Rozpad narracji pozwala jednak postmodernistom stworzyć jednoczące kryterium performatywności systemu wytwarzania wiedzy, którego najważniejszym czynnikiem jest informacja. Performatywność oznacza tu maksymalizację przepływu informacji i minimalizację niefunkcjonalnych funkcji systemu, czyli to, co nie może być przekazane jako informacja, musi zostać wyeliminowane. Postmodernistyczna filozofia domaga się ciągłego poszukiwania czegoś „nowego” w postaci nowych gier językowych, nowych twierdzeń naukowych, nowych eksperymentów i nowej narracji. Charakterystyczny dla modernizmu paradygmat postępu, rozumiany jako nowe ruchy w ramach ustalonych reguł, ustąpił miejsca postmodernistycznemu paradygmatowi wymyślania nowych reguł i zmiany gry.
Za najbardziej charakterystycznych przedstawicieli filozoficznego postmodernizmu uważani są m.in.: Jean Baudrillard, Jacques Derrida, Michel Foucault, Jean‑François Lyotard, Richard Rorty, Zygmunt Bauman (ur. 1925).
Analiza tekstu źródłowego
Od jakiego założenia rozpoczyna się tekst Richarda Rorty'ego?
Co opisuje poniższy tekst?
Jaka jest główna teza podanego fragmentu tekstu?
W jaki sposób tekst łączy się z problematyką filozofii postmodernistycznej?
Filozofia a zwierciadło natury
Filozofia jako głos w rozmowieJeśli mówię, że możemy dalej toczyć tę samą rozmowę, którą zapoczątkował Platon, nie poruszając wcale kwestii, jakie on chciał rozważać, to zaznaczam w ten sposób, iż nie podchodzę już do filozofii jako do określonej dyscypliny, fachu, pola profesjonalnych badań, ale traktuję ją jak głos w rozmowie. Do owej zapoczątkowanej przez Platona rozmowy dołączyło się więcej głosów, niż mógłby on sobie przedstawić w najśmielszych marzeniach, tak że obejmuje ona i takie kwestie, o których Platon nie miał pojęcia. [...]
Konwersacyjne cele, jakie stawia sobie filozofia jako dyscyplina czy genialni filozofowie z osobna, podlegały i podlegać będą nadal nieprzewidywalnym zmianom zależnym od całego wachlarza przypadkowych czynników, od tego, co się dzieje w fizyce począwszy, na wydarzeniach politycznych skończywszy. Granice międzydyscyplinarne będą się rozmywać i przesuwać, a droga, na której – od czasu gdy Galileuszowi udało się stworzyć
czysto naukową problematykę– powstają nowe dyscypliny, pozostanie nadal otwarta. Pojęciaznaczenia filozoficznegoiproblematyki czysto filozoficznejw dzisiejszym rozumieniu ukształtowały się dopiero w epoce Kanta, powszechne zaś dziś pokantowskie przeświadczenie, że epistemologia bądź jakaś jej spadkobierczyni jest jądrem filozofii (i że np. filozofia moralności, estetyka i filozofia społeczna są pochodne), świadczy o tym tylko, jak przemożny wpływ na świadomość profesjonalnych filozofów wywiera to, że zawodowo zajmują się Zwierciadłem natury. [...] Jeśli więc warunkiem neokantowskiej idei filozofii profesjonalnej jest ujęcieumysłuczyjęzykajako zwierciadła natury, to wydawać się może, że behawioryzm epistemologiczny, który pociąga wszak odrzucenie metaforyki zwierciadła, pociąga też twierdzenie, że profesja taka nie może czy nie powinna istnieć. Byłby to jednak pochopny wniosek. Profesja nie musi umrzeć wraz ze śmiercią paradygmatu, który ją zrodził. Już sama potrzeba nauczycieli obeznanych z dziełem wielkich filozofów przeszłości upewnia, że wydziały filozofii przetrwają przynajmniej tak długo, jak uniwersytety. Rzeczywistym skutkiem powszechnej utraty wiary w metaforykę zwierciadła byłoby jedyniezamknięciewyrosłej z niej problematyki w granicach pewnej historycznej epoki. [...] Jakkolwiek jednak rzecz się potoczy, nie ma żadnego niebezpieczeństwa „końca” filozofii. [...] Być może filozofia stanie się czysto budująca, tak że filozofem czynić będzie pewien krąg lektur i dyskusji, a nie zagadnienia, jakie pragnie się rozstrzygać. A może powstanie nowa odmiana filozofii systematycznej, która mimo, że nie będzie miała nic wspólnego z epistemologią, stworzy jednak warunki do normalnych badań filozoficznych? Są to jałowe spekulacje i nic z moich rozważań nie przemawia za żadną z tych możliwości. Upierałbym się przy tym tylko, że filozof powinien przede wszystkim poczuwać się do odpowiedzialności za trwanie konwersacji Zachodu, a nie za obronę wszelkimi siłami pozycji, jaką ma w niej tradycyjna problematyka filozofii nowożytnej.
Słownik
(łac. modernus – nowoczesny, współczesny) zespół nowatorskich tendencji i postaw kierunków artystycznych i filozoficzno‑ideologicznych przełomu XIX i XX w.; przeciwstawiał się pozytywistycznemu scjentyzmowi; był wyrazem kryzysu kultury, wiązał się z zachwianiem wiary w trwałość ustalonych hierarchii wartości i w postęp cywilizacyjny ludzkości
(łac. post - po + fr. moderne – nowoczesność) nurt w sztuce, literaturze i filozofii końca XX w., stanowiący krytykę nowoczesnej cywilizacji opartej na idei racjonalnego i jednolitego porządku istniejącego w świecie
(gr. pragmatos – działanie, czynność) kierunek filozoficzny, wywodzący się z angielskiego empiryzmu; koncentruje się zwłaszcza na teorii prawdy, teorii znaczenia oraz zagadnieniach metodologicznych; postuluje praktyczny sposób myślenia i działania (działanie, zwłaszcza praktyczne, jako podstawowa kategoria filozoficzna) oraz metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; doświadczenie pojmuje jako proces przystosowawczego współoddziaływania organizmu i rzeczywistości; za kryterium prawdy uznaje użyteczność, uzależniając prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków