Przeczytaj
Nazistowskie zbrodnie w Europie
Wojska niemieckie dopuszczały się zbrodni od samego początku wybuchu konfliktu. Do najbardziej okrutnych i prowadzonych na masową skalę zaliczyć należy Holokaust, czyli ludobójstwo 6 milionów Żydów europejskich dokonana w czasie II wojny światowej przez II Rzeszę Niemiecką i wspierające ją państwa sojusznicze. Szacuje się, że wśród ofiar Holokaustu znalazły się 3 miliony polskich Żydów. Podczas kampanii wrześniowej w Polsce, a później w czasie okupacji żołnierze niemieccy rozstrzeliwali cywilów. Nagminnie łamali też zasady konwencji genewskiej w stosunku do jeńców wywodzących się z narodów uznawanych przez nich za rasę niższą od aryjskiej. We wrześniu 1939 r. w Boryszewie koło Sochaczewa Niemcy rozstrzelali 50 polskich jeńców, w grupie tej znalazło się wielu oficerów. Takich przypadków były dziesiątki. Wielu jeńców ginęło w tzw. marszach śmierci, w których prowadzono ich do obozów pracy przymusowej, a ci, którzy przetrwali, niejednokrotnie padali ofiarami pseudomedycznych eksperymentów. Na ziemiach znajdujących się w zasięgu frontu wschodniego Niemcy mogli rozstrzeliwać cywilów, nie czekając na stosowny rozkaz. Ich ofiarami byli najczęściej Żydzi i sowieccy komisarze polityczni.
Na froncie zachodnim skala popełnianych zbrodni była mniejsza, przy czym co do zasady łagodniej obchodzono się z żołnierzami z krajów niepodbitych. Można było zauważyć, że żołnierzy brytyjskich traktowano lepiej niż francuskich czy belgijskich. Sytuacja pogorszyła się dla wszystkich, kiedy w marcu 1944 r. wprowadzono dekret, w myśl którego Gestapo mogło rozstrzelać każdego jeńca, który podjął próbę ucieczki z obozu.
Indeks dolny Polecenie
Jak myślisz, w jakim celu powstawały takie fotografie? Jaką pozycję musiał zająć każdy z fotografów, aby wykonać poniższe zdjęcia? Indeks dolny koniecPolecenie
Jak myślisz, w jakim celu powstawały takie fotografie? Jaką pozycję musiał zająć każdy z fotografów, aby wykonać poniższe zdjęcia?
Niemcy dopuścili się również grabieży dzieł sztuki. Na terenach okupowanych i w III Rzeszy zabierali je zamożnym Żydom, których wysyłali do gett i obozów. W Polsce podczas kampanii wrześniowej przejęli zasoby muzealne, biblioteczne i cenne kolekcje prywatne, które w większości wywieźli do swojego kraju. Najcenniejsze dzieła sztuki i kosztowności trafiały do czołowych działaczy NSDAP.
Powojenne szacunki utraconych przez Polskę dzieł sztuki wskazują na ubytek ok. 2800 obrazów znanych europejskich szkół malarskich, 11 tys. obrazów autorstwa malarzy polskich oraz 1400 wartościowych rzeźb. Do tego zagrabiono 125 tys. rękopisów, 22 tys. starodruków, 25 tys. zabytkowych map, 300 tys. grafik i 22 mln książek ze zbiorów bibliotek szkolnych, publicznych i naukowych. W wyniku powojennej rewindykacji udało się odzyskać jedynie niewielki procent strat.
Czas rozliczeń
Alianci jeszcze w czasie trwania wojny zapowiedzieli konieczność ukarania zbrodni popełnionych przez państwa Osi. Niedługo po zakończeniu działań wojennych w Europie, rozpoczął się 20 listopada 1945 roku, a zakończył 1 października 1946 roku, największy i najbardziej znany proces, w którym na ławie oskarżonych stanęli nazistowscy przywódcy. Po raz pierwszy zastosowano zasadę odpowiedzialności karnej przywódców państwowych za zbrodnie międzynarodowe. Warto pamiętać, iż zbrodnie ludobójstwa i zbrodnie przeciwko ludzkości nie znajdowały się jeszcze w kodeksach karnych, dlatego proces ten opierał się o prawo naturalne (wynikające z natury ludzkiej), a nie stanowione. Proces odbył się w Norymberdze (Bawaria), przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym. Sędziami i oskarżycielami byli przedstawiciele mocarstw: Wielkiej Brytanii, Francji, Związku Sowieckiego i Stanów Zjednoczonych. Akty oskarżenia obejmowały cztery rodzaje przestępstw:
popełnienie zbrodni przeciwko pokojowizbrodni przeciwko pokojowi,
dopuszczenie się zbrodni wojennej,
dokonanie zbrodni przeciwko ludzkościzbrodni przeciwko ludzkości, w tym ludobójstwo,
przynależność do organizacji przestępczej.
W aktach oskarżenia pojawiły się m.in. kwestie gett żydowskich czy okupacji niemieckiej w Polsce. Delegacja z Polski przygotowała tzw. polski akt oskarżenia, obejmujący ponad 100 stron i zawierający najważniejsze fakty dotyczące zbrodni hitlerowskich i polityki okupanta na terenie dawnej II Rzeczpospolitej. Polacy poruszyli w nich m.in. kwestie przesiedlania i germanizacji okupowanej ludności. Zarzuty usłyszały 22 osoby. Niektórzy próbowali się bronić, tłumacząc, że wykonywali jedynie rozkazy, jednak Trybunał nie przyjął tej argumentacji. Część została skazana na śmierć przez powieszenie. Wśród nich znaleźli się:
Martin Bormann - szef kancelarii Hitlera, później jego zastępca i szef NSDAP (sądzony zaocznie);
Hans Frank - generalny gubernator w okupowanej Polsce;
Wilhelm Frick - generał SS i SA, protektor Czech i Moraw;
Hermann Goering - marszałek Rzeszy, dowódca lotnictwa, twórca Gestapo;
Alfred Jodl - szef sztabu w Naczelnym Dowództwie Wehrmachtu;
Ernst Kaltenbrunner - szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy;
Wilhelm Keitel - feldmarszałek Rzeszy, szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu;
Joachim von Ribbentrop - minister spraw zagranicznych;
Alfred Rosenberg - ideolog partyjny NSDAP, minister Rzeszy ds. Terenów Wschodnich;
Fritz Sauckel - generał SS i SA, organizator pracy przymusowej;
Arthur Seyss‑Inquart - komisarz Rzeszy w Holandii;
Julius Streicher - wydawca „Der Stuermer”, współorganizator eksterminacji Żydów.
Trzech oskarżonych uniewinnionouniewinniono, siedmiu pozbawiono wolności (dożywotniodożywotnio lub czasowoczasowo − od 10 do 20 lat). Hermann Göring, premier Prus i prawa ręka Adolfa Hitlera, zażył truciznę i zmarł w swojej celi przed egzekucją. W Norymberdze za przestępcze uznano organizacje niepodporządkowane bezpośrednio Wehrmachtowi: NSDAP, Gestapo, SS i SD (organ wywiadu, kontrwywiadu i służby bezpieczeństwa).
Jakie emocje rysują się na twarzach oskarżonych?
Rozliczenia nazistowskich zbrodni wojennychzbrodni wojennych nie zakończyły się na jednym procesie. W samej Norymberdze w latach 1946−1949 przeprowadzono dodatkowych 12 procesów przed Amerykańskimi Trybunałami Wojskowymi. Brak pozostałych mocarstw wynikał z narastających tarć między sojusznikami. Do odpowiedzialności zostali pociągnięci przywódcy EinsatzgruppenEinsatzgruppen, wyżsi dowódcy Wehrmachtu, oficerowie SS, komendanci obozów koncentracyjnych, prawnicy współpracujący z III Rzeszą, lekarze i osoby uwikłane w pseudomedyczne eksperymenty wykonywane na więźniach oraz niemieccy biznesmeni. Później również sądy alianckie i sądy zachodnioniemieckie skazywały nazistów za ich zbrodnie, jednak zwykle nie były to wysokie wyroki. Władze Republiki Federalnej Niemiec (RFN) z czasem niemal całkowicie zaniechały ścigania zbrodniarzy wojennych.
Indeks dolny Polecenie
Zapoznaj się z podpisami pod zdjęciami i rozstrzygnij, czy czy kary zasądzone w procesach norymberskich były adekwatne do popełnionych czynów. Indeks dolny koniecPolecenie
Zapoznaj się z podpisami pod zdjęciami i rozstrzygnij, czy czy kary zasądzone w procesach norymberskich były adekwatne do popełnionych czynów.
Tropienie zbiegów
Nie wszyscy naziści odpowiedzieli za swoje czyny. Co najmniej 20 tys. podejrzanych uciekło z Europy, głównie do Ameryki Łacińskiej.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Djnn1JP2C
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Na tropie nazistów.
Zbrodnie nazistowskie nie ulegają przedawnieniu według prawa międzynarodowego, dlatego powstałe w 1948 r. państwo Izrael przez lata ścigało zbrodniarzy odpowiedzialnych za Holocaust. Najbardziej spektakularnym i głośnym medialnie wydarzeniem był proces Adolfa Eichmanna, głównego koordynatora i wykonawcy tzw. planu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, którego złapano w Argentynie w 1960 r. Sąd izraelski skazał go na śmierć przez powieszenie.
Władze polskie również zaangażowały się w proces ścigania zbrodniarzy hitlerowskich. Jeszcze w listopadzie 1945 r. powstała Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich (od 1949 r. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich) w Polsce, której skuteczność była stosunkowo niewielka. Początkowo alianci odrzucali wnioski o ekstradycję podejrzanych do Polski, a później natrafiono na opór ze strony władz RFN. Łącznie w latach 1959–1989 Komisja przekazała Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu ok. 36 tys. protokołów zeznań, 150 tys. fotografii, kilkadziesiąt tysięcy mikrofilmów i 12 tys. kompletnych akt dotyczących zbrodni popełnionych przez nazistów na terenie Polski. Do dziś dokumentacji tej nie udało się odnaleźć, stąd istnieje duże prawdopodobieństwo, że została zniszczona.
Słownik
specjalne grupy operacyjne utworzone zaraz po agresji Niemiec na ZSRS w 1941 r., przeznaczone do mordowania na okupowanych obszarach wschodnich Żydów, Cyganów, jeńców oraz zdeklarowanych komunistów
przestępstwo polegające na planowaniu, przygotowaniu, rozpętaniu bądź prowadzeniu wojny napastniczej
ciężkie naruszenia prawa i zwyczajów wojennych, zwłaszcza popełniane w ramach ogólnego planu politycznego i mające charakter powszechny, np. rozstrzeliwanie jeńców wojennych
przestępstwa wobec określonych grup ludności, łamiące podstawowe prawa człowieka, np. morderstwa, wytępianie ludności, zmuszanie do niewolniczej pracy, deportacja, prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych
Słowa kluczowe
Auschwitz‑Birkenau, zbrodnie nazistowskie, procesy norymberskie, zbrodnie wojenne, ludobójstwo, Holocaust, III Rzesza, świat po II wojnie światowej
Bibliografia
T. Cyprian, J. Sawicki, Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Poznań 1962.
J. Heydecker, J. Leeb, Trzecia Rzesza w świetle Norymbergi. Bilans tysiąca lat, tłum. M. Zeller, Warszawa 1979.
J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2012.