Ważne daty
1597 – Dafne, pierwsza opera i początek baroku,
1750 – śmierć Johanna Sebastiana Bacha i koniec baroku.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
1) instrumentów muzycznych ze względu na źródło dźwięku – nazywa i charakteryzuje je;
3) aparatu wykonawczego ((…) orkiestra (…)).
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki ((…)) renesans, barok (…)) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej;
wskazywać najznakomitszych kompozytorów baroku;
charakteryzować skład orkiestry barokowej;
opisywać instrumenty barokowe;
stosować właściwą terminologię muzyczną.
Barok – epoka przepychu
Barok jest epoką, następującą po renesansie. Za jego początek uważa się rok 1597, w którym włoski kompozytor Jacopo Peri napisał pierwszą operę – Dafne, natomiast za koniec uważa się rok 1750 – datę śmierci Johanna Sebastiana Bacha. Sama nazwa pochodzi od portugalskiego słowa barocco, lub francuskiego baroque (tłum. perła o nieregularnym kształcie). W architekturze epoka ta kojarzona jest ze złotymi ornamentami, przepychem formy i symetrią. Podobne cechy wykazywała w muzyce, w której dominowały śpiewne koloratury, ozdobniki, a podstawę basową tworzyło tzw. basso continuobasso continuo. Dzięki nowym formom instrumentalnym, m.in. koncertowi solowemukoncertowi solowemu, concerto grossoconcerto grosso, suicie, rozwijała się samodzielna muzyka instrumentalna. Epoka ta wykształciła także formy wokalno‑instrumentalne, tj. opera, kantata, oratorium, które wykorzystywane są nawet w czasach współczesnych. Do najznakomitszych kompozytorów baroku należą: Jan Sebastian Bach (Niemcy), George Friedrich Haendel (Niemcy/Anglia ( w 1727 przyjął obywatelstwo angielskie)), Antonio Vivaldi (Włochy).
Wysłuchaj utworu renesansowego i barokowego. Wskaż różnice, które słyszysz między nimi.
Rozwój i znaczenie barokowych instrumentów muzycznych
Barok jest epoką, w której wykształciła się większość instrumentów, które są podstawą dzisiejszej orkiestry. Nastąpiło udoskonalenie już istniejących oraz powstanie nowych instrumentów muzycznych, co wpłynęło na rozwój form i spopularyzowanie muzyki instrumentalnej, granej przez wielu wykonawców lub solowo. Podstawę basową stanowiły instrumenty, na których można było wykonać akordy: organy, klawesyn czy przenośny portatyw, albo strunowe: lutnia czy harfa. Popularnością cieszyły się także różnych wielkości flety, charakteryzujące się odmiennymi strojami oboje oraz fagoty. Barokowe trąbki nie posiadały wentyli i miały ograniczone możliwości dźwiękowe. Do grupy trąbek należały też puzon oraz nowo wykształcona waltornia. Ze względu na ogromne możliwości techniczne ważną rolę pełniły instrumenty smyczkowe, do których zaliczały się viole o różnych strojach (wczesnobarokowe to: da gamba i da braccio) oraz nowo powstałe skrzypce i altówki, spopularyzowane zwłaszcza we Włoszech za sprawą wybitnego lutnika, Antonio Stradivariego. Skrzypce, ze względu na swoją skalę, dawały największe możliwości techniczne, więc stały się podstawą barokowej orkiestry.
Zadania
Słownik pojęć
współbrzmienie co najmniej trzech różnych dźwięków.
bas cyfrowany, typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany w wielu gatunkach muzycznych okresu 1600–ok. 1750.
typ koncertu barokowego, przeznaczonego na grupę instrumentów solowych (koncertujących), zwanych concertino lub principale (np. I i II skrzypce, wiolonczela, klawesyn) oraz orkiestrę, zw. tutti, concerto, ripieni, złożoną z instrumentów smyczkowych, później także obojów, fletów, rogów
utwór wokalno‑instrumentalny w nastroju uroczystym, złożony m.in. z arii, duetów i chórów.
wirtuozowskie ozdabianie śpiewanej melodii.
Forma muzyczna, która charakteryzuje się tym, że solista występuje wraz z akompaniamentem orkiestry. Wykonywany utwór z reguły złożony jest z trzech części w formacie szybka‑wolna‑szybka.
sceniczny dramat muzyczny.
monumentalny utwór wokalno‑instrumentalny, o tematyce przeważnie religijnej.
małe, przenośne organy, popularne w XII–XVIII w.
utwór muzyczny złożony z kilku kontrastujących ze sobą części o charakterze tanecznym.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
D. Szlagowska, Muzyka baroku, Gdańsk 1998.