Podstawy anatomii układu limfatycznego
Rolą układu limfatycznego jest utrzymanie równowagi płynów ustrojowych poprzez drenaż tkanek oraz transport wody, soli mineralnych, białek i innych elementów o dużej masie. Ponadto ma za zadanie usuwać obce substancje, między innymi bakterie, i uczestniczyć w procesach układu immunologicznego.
Układ limfatyczny składa się z naczyń oraz narządów chłonnych przedstawionych na Rycinie 1.
Poniżej rycina 1.
W wyniku mechanizmu dyfuzji, filtracji i resorpcji dochodzi do przesączania płynu tkankowego, z naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowej. Płyn ten pośredniczy w dostarczaniu tlenu i substancji odżywczych do komórek oraz w zbieraniu produktów przemiany materii Rycina 2. W naszym organizmie w ciągu doby gromadzi się około 2–4 litrów płynu tkankowego, który zawiera składniki odżywcze, produkty metabolizmu, białka odpornościowe i gazy oddechowe. Nadmiar płynu, który znajdował się w przestrzeni międzykomórkowej i został przekazany dzięki ultrafiltracji do ślepych uchyłków naczyń włosowatych, nazywany jest chłonką limfą. Pozostała część płynu znajdująca się w przestrzeni ponownie wraca do włosowatych naczyń krwionośnych.
W wyniku mechanizmu dyfuzji, filtracji i resorpcji dochodzi do przesączania płynu tkankowego, z naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowej. Płyn ten pośredniczy w dostarczaniu tlenu i substancji odżywczych do komórek oraz w zbieraniu produktów przemiany materii Rycina 2 znajdująca się poniżej tego akapitu. W naszym organizmie w ciągu doby gromadzi się około 2–4 litrów płynu tkankowego, który zawiera składniki odżywcze, produkty metabolizmu, białka odpornościowe i gazy oddechowe. Nadmiar płynu, który znajdował się w przestrzeni międzykomórkowej i został przekazany dzięki ultrafiltracji do ślepych uchyłków naczyń włosowatych, nazywany jest chłonką limfą. Pozostała część płynu znajdująca się w przestrzeni ponownie wraca do włosowatych naczyń krwionośnych.
Poniżej rycina 2.
Naczynia limfatyczne pełnią funkcję systemu drenażowego. Układ naczyniowy obejmuje: naczynia włosowate, naczynia zbiorcze małe i naczynia zbiorcze duże.
Naczynia włosowate – wchłaniają płyn tkankowy. Rozpoczynają się ślepo zakończoną kapilarą limfatyczną. Tworzą sieć naczyń bezzastawkowych, które sąsiadują z włośniczką krwionośną. Taka budowa układu limfatycznego sprawia, że jest on układem półzamkniętym.
Naczynia zbiorcze małe tzw. przedkolektory – są to naczynia przejściowe pomiędzy kapilarami limfatycznymi a kolektorami. Stanowią gęstą sieć naczyń włosowatych, które mają zdolność wytwarzania limfy. W niektórych częściach ścian mogą się znajdować zastawki i pojedyncze komórki mięśni gładkich, co umożliwia transportowanie limfy do kolektorów.
Naczynia zbiorcze duże tzw. kolektory – stanowią właściwe naczynia, które umożliwiają regulowanie wielkości i prędkości transportu limfy. Mają one podobną budowę do naczyń krwionośnych oraz posiadają zastawki półksiężycowate, które zapobiegają cofaniu się płynu. Sam kolektor zbudowany jest z trzech warstw: wewnętrznej (komórek śródbłonka i błony podstawnej), środkowej (mięśniówki gładkiej) oraz przydanki (luźnych włókien kolagenowych). W zależności od lokalizacji wyróżniamy:
kolektory powierzchowne – biegną w tkance tłuszczowej, ich zadaniem jest zbieranie limfy ze skóry tkanki podskórnej; łączą się ze sobą licznymi gałązkami; najczęściej żyle powierzchownej towarzyszy od dwóch do pięciu naczyń,
kolektory głębokie – przebiegają wzdłuż naczyń krwionośnych żył i tętnic głębokich; drenują limfę z powięzi, mięśni, ścięgien i więzadeł, łączą się z kolektorami powierzchownymi za pomocą naczyń przeszywających; limfa płynie z układu głębokiego do powierzchownego w przeciwieństwie do układu żylnego,
kolektory trzewne – obecne przy tętnicach narządowych; zbierają chłonkę z narządów wewnętrznych; sam odcinek między jedną a drugą zastawką w kolektorze nazywamy limfangionem.
Poniżej rycina 3.
Poniżej rycina 4.
Układ naczyń limfatycznych w organizmie człowieka dzieli się na dwa systemy: powierzchowny i głęboki.
Naczynia limfatyczne powierzchowne przebiegają w tkance tłuszczowej i podskórnej. Ich zadaniem jest drenowanie skóry i jej warstw. Znacząca większość chłonki około 90% z obszarów naczyń limfatycznych kończyn jest odprowadzana przez system naczyń powierzchownych.
Naczynia limfatyczne głębokie przebiegają podpowięziowo. Biegną z obwodowymi tętnicami i odpowiadają żyłom towarzyszącym. Ich zadaniem jest drenowanie mięśni, stawów, więzadeł i narządów wewnętrznych.
Poniżej rycina 5.
Jednakże należy pamiętać, iż występują znaczne różnice między układem limfatycznym, a krwionośnym. Po pierwsze układ chłonny jest układem półzamkniętym, w przeciwieństwie do zamkniętego układu krążenia. Po drugie nie ma „centralnej pompy”, której zadania w układzie krążenia wykonuje serce, napędzając przepływ krwi. Ostatnim elementem różnicującym jest brak ciągłości w dużych naczyniach chłonnych, gdzie co pewien odcinek umiejscowione są węzły chłonne, które spełniają funkcję „biologicznego filtra”. Sam węzeł chłonny, inaczej nazywany węzłem limfatycznym, stanowi narząd zamknięty objęty torebką. Łączy się z naczyniami chłonnymi. Chłonka wstępuje do węzła chłonnego przez naczynia doprowadzające. Dalej, przez tkankę siateczkowatą w węźle, chłonka zostaje wzbogacona o limfocyty. Następnie wraz z limfocytami odpływa przez naczynia odprowadzające. Dodatkowo węzeł chłonny pełni rolę sita dla składników ożywionych i nieożywionych.
Poniżej rycina 6.
Transport chłonki napędzany jest w pierwszej kolejności poprzez skurcze ścian naczyń chłonnych dzięki obecności w ich ścianie mięśni gładkich. Proces ten wspierają ruchy oddechowe, praca mięśni i ruchy w stawach pompa mięśniowa i stawowa oraz tętnicza fala pulsacyjna.
Poniżej rycina 7.
Ostatnim odcinkiem stanowiącym układ naczyniowy są pnie chłonne i przewody chłonne, które mają za zadanie odprowadzić limfę do układu krwionośnego kątów żylnych, Tabela 1.
Ostatnim odcinkiem stanowiącym układ naczyniowy są pnie chłonne i przewody chłonne, które mają za zadanie odprowadzić limfę do układu krwionośnego kątów żylnych, Tabela 1 znajdująca się poniżej.
Główne pnie i przewody chłonne | Opis |
|---|---|
Pnie lędźwiowe | Wyróżniamy prawy i lewy pień lędźwiowy. Odchodzą one ze splotu lędźwiowego. Łączą się ze sobą, tworząc zbiornik mleczny. Pnie te zbierają chłonkę z kończyn dolnych, narządów i ścian miednicy, z parzystych narządów jamy brzusznej i częściowo jego ścian. |
Pnie jelitowe | Odchodzą ze splotu trzewnego, powstałego z naczyń chłonnych nieparzystych narządów jamy brzusznej i naczyń z obszaru w krezkach jelita. Pnie jelitowe łączą się z pniem lędźwiowym. Zbierają chłonkę z obszaru jelitowego. |
Pnie śródpiersiowe | Wyróżniamy cztery pnie dwa po prawej i dwa po lewej stronie: pnie oskrzelowo‑śródpiersiowe przednie i pnie oskrzelowo‑śródpiersiowe tylne. |
Pnie oskrzelowo‑śródpiersiowe przednie | Naczynia odprowadzające wychodzące z węzłów śródpiersiowych przednich tworzą pnie oskrzelowo‑śródpiersiowe przednie inaczej pnie śródpiersiowe przednie. Uchodzą one do przewodu piersiowego po lewej i do prawego przewodu chłonnego lub kąta żylnego po prawej. |
Pnie oskrzelowo‑śródpiersiowe tylne | Podobnie powstają pnie oskrzelowo‑śródpiersiowe tylne inaczej pnie śródpiersiowe tylne – po prawej i lewej stronie z naczyń odchodzących z węzłów środpiersiowych tylnych. |
Pnie podobojczykowe | Prawy pień odpowiedzialny jest za zbieranie chłonki z prawej strony: szyi, przednio‑bocznej ściany oraz tylnej części klatki piersiowej i kończyny górnej oraz za przekazywanie limfy do prawego kąta żylnego lub przewodu chłonnego prawego. Natomiast lewy pień transportuje chłonkę z lewej strony: szyi, przednio‑bocznej ściany oraz tylnej części klatki piersiowej i kończyny górnej i przekazuje limfę do przewodu piersiowego |
Pnie szyjne | Zbudowane z połączenia dolnych głębokich węzłów chłonnych. Uchodzą do przewodu piersiowego po lewej stronie i prawego przewodu chłonnego lub kąta żylnego po prawej stronie. Transportują chłonkę z głowy i szyi. |
Przewód piersiowy | Największy pień chłonny zbudowany jest z połączenia obustronnych pni lędźwiowych i dwóch lub trzech pni jelitowych oraz na wysokości klatki piersiowej z pnia: śródpiersiowego lewego przedniego i tylnego, podobojczykowego lewego i szyjnego lewego. Do przewodu uchodzą również bezpośrednio naczynia chłonne nadnerczy, tarczycy, serca, wątroby i przełyku. Przewód piersiowy zbiera chłonkę z obu kończyn dolnych, miednicy, parzystych narządów jamy brzusznej, lewej połowy klatki piersiowej, lewej kończyny górnej oraz lewej połowy głowy i szyi. |
Przewód chłonny prawy | Drugi najważniejszy przewód naszego ciała. Jest krótszy i powstaje z połączenia czterech pni: oskrzelowo‑śródpiersiowego przedniego, oskrzelowo‑śródpiersiowego tylnego, podobojczykowego prawego i szyjnego prawego. Chłonka zbierana jest z prawej połowy klatki piersiowej, prawej połowy głowy i szyi oraz prawej kończyny górnej. |
Poniżej rycina 8.
Poniżej rycina 9.
Narządy chłonne dzielimy na:
Narządy najniższego rzędu – zaliczamy do nich skupienia limfocytów lokalizujące się przeważnie w błonach śluzowych. W sytuacji reakcji organizmu na antygen lub przewlekłego stanu zapalnego może dochodzić do powstania zagęszczenia tkanki chłonnej gdzie powstają limfocyty B. Są to twory nazywane grudkami wtórnymi. Gdy nie są już potrzebne, ulegają zniszczeniu w procesie fagocytozy.
Narządy niższego rzędu – należą do nich plamy mleczne, grudki samotne i skupione oraz migdałki.
Plamy mleczne – to przypominające plamy rozlanego mleka skupienia limfocytów obecne w tkance siateczkowatej, zaopatrywane przez liczne naczynia krwionośne. Są elementami niestałymi. Pojawiają się w trakcie aktywowania mechanizmu obronnego przed bakteriami.
Grudki samotne – zagęszczenia limfocytów, które w środku rozłożone są rzadziej tzw. ogniska rozmnażania, a na obrzeżach – gęściej.
Grudki skupione – tworzone są poprzez gęste nagromadzenie grudek samotnych.
Migdałki – postaci tkanki limfatycznej podobne do grudek chłonnych skupionych. Mieszczą się w sąsiedztwie układu oddechowego i pokarmowego. Tworzą tzw. pierścień Waldeyera, który ma za zadanie chronić organizm przed infekcją układu oddechowego i pokarmowego.
Narządy wyższego rzędu – czyli węzły chłonne – twory zamknięte, otoczone torebką. Mają 2–30 mm średnicy i przybierają kształt owalny, spłaszczony, nerkowaty lub podobny do ziarna fasoli. Występują na przebiegu naczyń chłonnych. Z reguły tworzą grupy liczące od 2 do 15 węzłów, ale również mogą występować pojedynczo. Chłonka jest transportowana poprzez naczynia doprowadzające do węzła, a następnie naczyniem odprowadzającym przekazywana jest dalej. Węzły chłonne pełnią funkcję filtracyjną. Wyróżnia się węzły regionalne, które przynależą do jednego narządu, oraz węzły ponadregionalne, do których chłonka spływa z kilku regionów Ryciny 7–10.
Narządy najwyższego rzędu – należą do nich śledziona i grasica.
Śledziona – nieparzysty narząd umiejscowiony w jamie brzusznej człowieka. Magazynuje zapasy krwi, które w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania są przekazywane do krwiobiegu. Dodatkowo niszczy zużyte komórki krwi – erytrocyty – oraz wytwarza limfocyty i przekazuje je bezpośrednio do krwi.
Grasica – narząd zbudowany z dwóch płatów prawego i lewego, najczęściej asymetrycznych. Mieści się w śródpiersiu za mostkiem. Grasica jest w pełni ukształtowana w wieku dziecięcym i pozostaje aż do okresu dojrzewania, po czym stopniowo przekształca się w tkankę tłuszczową. Włączona jest w proces powstawania i dojrzewania limfocytów T.
Przebieg chłonki rozpoczyna się od włosowatych naczyń chłonnych. Dalej limfa dostaje się do małych naczyń zbiorczych, które przechodzą w duże naczynia zbiorcze. Naczynia te po przejściu przez węzły chłonne transportują limfę do dwóch głównych pni chłonnych: po lewej stronie do przewodu piersiowego i po prawej do prawego przewodu chłonnego, które na końcu uchodzą do kątów żylnych: lewego i prawego Rycina 10.
Narządy najniższego rzędu – zaliczamy do nich skupienia limfocytów lokalizujące się przeważnie w błonach śluzowych. W sytuacji reakcji organizmu na antygen lub przewlekłego stanu zapalnego może dochodzić do powstania zagęszczenia tkanki chłonnej gdzie powstają limfocyty B. Są to twory nazywane grudkami wtórnymi. Gdy nie są już potrzebne, ulegają zniszczeniu w procesie fagocytozy.
Narządy niższego rzędu – należą do nich plamy mleczne, grudki samotne i skupione oraz migdałki.
Plamy mleczne – to przypominające plamy rozlanego mleka skupienia limfocytów obecne w tkance siateczkowatej, zaopatrywane przez liczne naczynia krwionośne. Są elementami niestałymi. Pojawiają się w trakcie aktywowania mechanizmu obronnego przed bakteriami.
Grudki samotne – zagęszczenia limfocytów, które w środku rozłożone są rzadziej tzw. ogniska rozmnażania, a na obrzeżach – gęściej.
Grudki skupione – tworzone są poprzez gęste nagromadzenie grudek samotnych.
Migdałki – postaci tkanki limfatycznej podobne do grudek chłonnych skupionych. Mieszczą się w sąsiedztwie układu oddechowego i pokarmowego. Tworzą tzw. pierścień Waldeyera, który ma za zadanie chronić organizm przed infekcją układu oddechowego i pokarmowego.
Narządy wyższego rzędu – czyli węzły chłonne – twory zamknięte, otoczone torebką. Mają 2–30 mm średnicy i przybierają kształt owalny, spłaszczony, nerkowaty lub podobny do ziarna fasoli. Występują na przebiegu naczyń chłonnych. Z reguły tworzą grupy liczące od 2 do 15 węzłów, ale również mogą występować pojedynczo. Chłonka jest transportowana poprzez naczynia doprowadzające do węzła, a następnie naczyniem odprowadzającym przekazywana jest dalej. Węzły chłonne pełnią funkcję filtracyjną. Wyróżnia się węzły regionalne, które przynależą do jednego narządu, oraz węzły ponadregionalne, do których chłonka spływa z kilku regionów Ryciny 7–9 znajdujące się wyżej oraz Rycina 10 znajdująca się poniżej.
Narządy najwyższego rzędu – należą do nich śledziona i grasica.
Śledziona – nieparzysty narząd umiejscowiony w jamie brzusznej człowieka. Magazynuje zapasy krwi, które w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania są przekazywane do krwiobiegu. Dodatkowo niszczy zużyte komórki krwi – erytrocyty – oraz wytwarza limfocyty i przekazuje je bezpośrednio do krwi.
Grasica – narząd zbudowany z dwóch płatów prawego i lewego, najczęściej asymetrycznych. Mieści się w śródpiersiu za mostkiem. Grasica jest w pełni ukształtowana w wieku dziecięcym i pozostaje aż do okresu dojrzewania, po czym stopniowo przekształca się w tkankę tłuszczową. Włączona jest w proces powstawania i dojrzewania limfocytów T.
Przebieg chłonki rozpoczyna się od włosowatych naczyń chłonnych. Dalej limfa dostaje się do małych naczyń zbiorczych, które przechodzą w duże naczynia zbiorcze. Naczynia te po przejściu przez węzły chłonne transportują limfę do dwóch głównych pni chłonnych: po lewej stronie do przewodu piersiowego i po prawej do prawego przewodu chłonnego, które na końcu uchodzą do kątów żylnych: lewego i prawego Rycina 10 znajdująca się poniżej.
Poniżej rycina 10.
Działy wodne, zlewiska trybutarne i kwadranty
Kolektory powierzchowne można podzielić na poszczególne obszary zlewowe. Linie, które ograniczają te obszary nazywane są działami wodnymi. Są one umowne i rozgraniczają funkcjonalnie obszary spływu chłonki. W tabeli 2 wymieniono poszczególne działy wodne oraz ich charakterystykę.
Kolektory powierzchowne można podzielić na poszczególne obszary zlewowe. Linie, które ograniczają te obszary nazywane są działami wodnymi. Są one umowne i rozgraniczają funkcjonalnie obszary spływu chłonki. W tabeli 2 znajdującej się poniżej wymieniono poszczególne działy wodne oraz ich charakterystykę.
Nazwa działu wodnego | Podział ciała przez dział wodny | Przebieg działu wodnego |
|---|---|---|
Dział pionowy | Dzieli na prawą i lewą połowę ciała. | Biegnie od czubka głowy przodem, przez środek nosa iust, brody, szyi, mostka, kresy białej, spojenia łonowego, a następnie przezszparę pośladkową, kręgosłup, skończywszy ponownie na czubku głowy. |
Dział poprzeczny górny | Oddziela głowę i szyję wraz z okolicą nadobojczykową odreszty ciała. | Składa się z dwóch łuków, które leżą pomiędzy wyrostkami barkowymi. Biegną od przodu, po linii obojczyków i od tyłu, wzdłuż grzebieni łopatki. Łuki te nie łącząsię ze sobą. Łuk tylny biegnie ku dołowi do jednej trzeciej długości ramieniai oddziela tylną cześć ramienia od bocznej. |
Dział poprzeczny dolny | Oddziela okolice podpępkową brzucha, odcinek lędźwiowyoraz kończyny dolne od reszty ciała. | Dział ten stworzony jest z dwóch niedomykających sięłuków, pomiędzy linią pachową po prawej i po lewej stronie. Łuk przedni wyznaczonyjest od pępka ku górze i nachodzi na żebra. Łuk tylny ma swój początek napoziomie L2, biegnie do boku i lekko ku dołowi. |
Chłonka z kolektorów powierzchownych transportowana jest do kolektorów głębokich poprzez tzw. zlewiska trybutarne. W organizmie człowieka są to: dół pachwinowy, jama pachowa i dół nadobojczykowy.
Działy wodne dzielą obszary spływu chłonki na sześć obszarów zlewowych, tzw. kwadrantów.
Kwadrant szyjno‑głowowy prawy i lewy – zlokalizowany jest powyżej działu poprzecznego górnego i bocznie do działu pionowego. Zlewiskiem trybutarnym dla tego obszaru jest dół nadobojczykowy.
Kwadrant piersiowy prawy i lewy – leży pomiędzy działem poprzecznym górnym i dolnym i bocznie od działu pionowego. Jego zlewisko trybutarne to dół pachowy.
Kwadrant brzuszno‑lędźwiowy prawy i lewy – mieści się poniżej działu poprzecznego dolnego i bocznie do działu pionowego. Zlewiskiem trybutarnym dla tego obszaru jest dół pachwinowy.
Ważnym elementem anatomicznym w układzie limfatycznym są połączenia anastomozowe. Umożliwiają one przepływ chłonki do sąsiednich obszarów zlewowych w sytuacji, gdy w konkretnym obszarze chłonka nie jest odprowadzana do właściwego zlewiska trybutarnego. Transport chłonki przez anastomozę przeprowadzany jest na zasadzie transportu biernego. Naczynia te nie posiadają mięśni czy zastawek. Wyróżniamy kilka obszarów, które łączą kolektory Rycina 11:
Ważnym elementem anatomicznym w układzie limfatycznym są połączenia anastomozowe. Umożliwiają one przepływ chłonki do sąsiednich obszarów zlewowych w sytuacji, gdy w konkretnym obszarze chłonka nie jest odprowadzana do właściwego zlewiska trybutarnego. Transport chłonki przez anastomozę przeprowadzany jest na zasadzie transportu biernego. Naczynia te nie posiadają mięśni czy zastawek. Wyróżniamy kilka obszarów, które łączą kolektory Rycina 11, znajdująca się pod tym akappitem:
Obszary piersiowe łączą anastomozy z okolicy mostka i pomiędzy łopatkami.
Obszar brzuszny łączą anastomozy ze wzgórka łonowego i górnej części kości krzyżowej.
Obszary piersiowe i brzuszne łączą anastomozy po stronie bocznej tułowia.
Poniżej rycina 11.
Na rycinie 12 przedstawiono przebieg działów wodnych, lokalizację zlewisk trybutarnych oraz anastomoz ludzkiego ciała.
Na rycinie 12 znajdującej się poniżej, przedstawiono przebieg działów wodnych, lokalizację zlewisk trybutarnych oraz anastomoz ludzkiego ciała.
Poniżej rycina 12.
Znajomość działów wodnych, zlewisk trybutarnych, odpowiednich kwadrantów oraz połączeń anastomozowych jest niezwykle istotna w praktycznym zastosowaniu manualnego drenażu limfatycznego. Dzięki ich wykorzystaniu w przypadku, gdy pacjent ma uszkodzone lub usunięte węzły chłonne, możliwe jest odprowadzenie chłonki do sąsiadujących kwadrantów – za pomocą połączeń anastomozowych.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści