Ilustracja przedstawia ikonę graficzną z taśmą filmową. Tytuł lekcji: Związki muzyki z filmem
Ważne daty
1895 – wynalezienie kinematografu przez braci Lumière, pierwszy pokaz filmowy
1897 – powstanie jednego z pierwszych studiów filmowych, Georgesa Mélièsa
1908 – pierwszy polski film – Pruska kultura
1914 – początek filmowej kariery Trampa, postaci kreowanej w niemym kinie przez Charliego Chaplina
1919 – pierwsze wydanie Kinothek Giuseppe Beccego, zbioru fragmentów muzyki filmowej dla taperów
1927 – pierwszy film dźwiękowy – Śpiewak jazzbandu
1941 – premiera Obywatela Kane’a– pierwszego filmu z muzyką Bernarda Herrmanna
1952 – premiera musicalu Deszczowa piosenka
1961 – Musical West Side Story zdobywa Oscara w kategorii: najlepszy film
1968 – premiera filmu Romana Polańskiego Dziecko Rosemary z muzyką Krzysztofa Komedy
1980 – premiera filmu muzycznego Blues Brothers
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RIim07HbXyeY21
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
Nauczysz się
identyfikować rozwój kinematografii z rozwojem dźwięku i muzyki w kinie;
określać funkcje muzyki w niemym kinie;
przedstawiać funkcję użycia przykładów z muzyki klasycznej w filmie;
przedstawiać sylwetki najważniejszych twórców muzyki filmowej;
określać rolę muzyki popularnej w filmie muzycznym.
Początki kinematografii
Dziewiętnasty wiek to epoka wynalazków, które odmieniły całkowicie kształt kultury i sztuki w kolejnym stuleciu. Jednym z nich był kinematograf skonstruowany w 1895 r. przez francuskich wynalazców, braci August Marie Louis i Louis Jean Lumière. Był on udoskonaloną wersją kinetoskopuKinetoskopkinetoskopu Thomasa Edisona, który umożliwiał zapis ruchomych obrazów, ale przeznaczony był tylko dla jednego widza. Wynalazek braci pozwalał na odtworzenie nagrania przed większą widownią. Pierwszy tego typu pokaz miał miejsce 28 grudnia 1895 r., podczas którego odtworzono uznawany za pierwszy w historii film – Wyjście robotników z fabryki.
Po filmach ukazujących sceny z życia codziennego, takich jak Wjazd pociągu zaczęto tworzyć krótkie, najczęściej komediowe fabuły. Pierwszym takim filmem był Oblany ogrodnik, autorstwa braci Lumière. W 1897 r., czyli zaledwie dwa lata po wynalezieniu kinematografu, powstało pierwsze studio filmowe Georgesa Mélièsa. Reżyser ten specjalizował się w filmach, które dziś zaliczylibyśmy do gatunków fantasy i science fiction – tworzył niezwykle rozbudowane scenografie, kostiumy, a także niecodzienne, wizjonerskie fabuły. Jego najsłynniejszym filmem pozostaje Podróż na Księżyc. Niestety, z powodu wojny zachowały się zaledwie urywki z tej niezwykłej twórczości.
RijtLqOHX4Gz81
Znaczenie muzyki w niemym kinie
Wynalazek braci Lumière nie pozwalał na rejestrację dźwięku – przez pierwszych 20 lat kinematografii film pozostawał niemy, a gra aktorska była swego rodzaju pantomimą. Nie oznacza to jednak, że widzowie oglądali pierwsze filmy w całkowitej ciszy. Ogromne znaczenie dla filmu niemego miała muzyka, która często dopowiadała i ilustrowała akcję. Muzyka filmowa w niemym kinie wykonywana była na żywo – początkowo przez improwizujących pianistów, tzw. taperówTapertaperów.
Z czasem taperów zastąpiły większe zespoły, a nawet całe orkiestry. W 1919 r. włoski kompozytor i aktor, Giuseppe Becce, opublikował w Berlinie zbiór muzycznych fragmentów i piosenek dla taperów i zespołów akompaniujących w kinach, tzw. Kinothek, wraz z podziałem na uczucia i sytuacje jakie mają ilustrować.
R12iQzCsSyRnU1
Obecnie również niektórzy muzycy i zespoły zajmują się improwizacją do niemych filmów. Kompozycją muzyki do odnalezionych i odrestaurowanych niedawno pierwszych produkcji (Pruska kultura, Zew morza) zajął się natomiast kompozytor Krzesimir Dębski.
Początki filmu dźwiękowego – rozwój muzyki filmowej
Twórcom kinematografii zajęło ponad 20 lat znalezienie sposobu by zsynchronizować obraz z dźwiękiem. Kiedy nareszcie nastąpiło to w 1927 r., oblicze kina zmieniło się nie do poznania. Za pierwszy w pełni udźwiękowiony film uznawany jest musicalMusicalmusical, Śpiewak jazzbandu, choć już we wcześniejszym Don Juanie (również z 1927 r.) pojawił się dźwięk – odgłosy szczęku mieczy, bicie dzwonów itp. – zabrakło jednak dialogów.
R8e0VURmOUT1S1
Pewnym problemem w początkach filmu było jednoczesne nagrywanie dźwięku i obrazu. Tę sytuację zabawnie ilustruje musical Deszczowa piosenka, opowiadający o początkach kina dźwiękowego i nieoczekiwanych trudnościach, z którymi musiały się zmierzyć gwiazdy niemego filmu.
Z czasem opracowano metodę, by dźwięk nagrywać oddzielnie i synchronizować z obrazem. Stąd w kinie pojawiło się kilka dodatkowych osób, które odpowiadały za dźwięk. Tworzeniem ścieżki dźwiękowej filmu, polegającym na łączeniu w brzmieniową całość dialogów, efektów dźwiękowych, hałasów, muzyki filmowej (czyli z angielskiego sound designemSound designsound designem) zajął się sound designer. Specjalista, który decyduje o wyborze muzycznych fragmentów i piosenek oraz doradza reżyserowi we wszystkich kwestiach muzycznych nazywany bywa fachowo music supervisiorMusic supervisormusic supervisior.
Związki muzyki klasycznej z filmem
Kino często wykorzystywało potencjał muzyki wcześniejszych epok. Szczególnie chętnie sięgali po muzykę klasyków i romantyków twórcy filmów animowanych, np. Walt Disney. Muzyka poważna istotną rolę odgrywa także w filmach fabularnych. Przykładem wykorzystania muzyki poważnej w filmie fabularnym może być M – Morderca (1931), w którym to główny bohater wygwizduje motyw z utworu W grocie Króla Gór z suity Peer Gynt Edwarda Griega.
R47Q5rLoT68WV
R3LpS3Zfs2vFt1
Wiele ze scen filmowych przeszło do historii właśnie ze względu na zestawienie ich ze znaczącymi fragmentami muzyki poważnej – jak film Czas Apokalipsy, który nierozerwalnie związał się w pamięci kinomanów z Cwałem Walkirii Richarda Wagnera. Na muzyce Wagnera (Vorspiel z Tristana i Izoldy) oparł też niemal całą ścieżkę dźwiękową do filmu Melancholia Lars von Trier. Mistrzem wykorzystania w kinie muzyki poważnej okazał się jednak Stanley Kubrick, który w swojej 2001: Odysei kosmicznej użył zarówno fragmentu Tako rzecze Zaratustra Richarda Straussa, jak i walca Nad pięknym modrym Dunajem Johanna Straussa, a nawet – bez pytania kompozytora o zgodę! – kilku kompozycji Györgiego Ligetiego.
R1CISGC24FxKF1
Szczególne miejsce w kinie zyskała też awangardowa muzyka XX w. Do jej stereotypowego postrzegania w filmie znacząco przyczynił się właśnie Kubrick, który w horrorze Lśnienie wykorzystał kompozycje takich twórców, jak Bela Bartók, Krzysztof Penderecki czy György Ligeti. Jednym z najbardziej eksploatowanych przez kino kompozytorów współczesnych – choć w zupełnie innym kontekście niż wymienieni wcześniej – okazał się Arvo Pärt, którego utwór Spiegel im Spiegel został użyty w 23 filmach i stał się inspiracją dla takich kompozytorów muzyki filmowej, jak Thomas Newman.
R9LqjxQFDNLZ1
Związki muzyki z filmem
R1SMGPv9h07lC
Najważniejsi twórcy muzyki filmowej
Do Hollywood w poszukiwaniu szczęścia, sławy i pieniędzy przybywali nie tylko aktorzy, ale też kompozytorzy. Szybko okazało się, że przemysł muzyczny nie potrafi się obejść bez muzyki, a amerykańska kinematografia szczególnie gustowała w stylistyce typowo romantycznej muzyki europejskiej. Pierwsze dziesięciolecia XX w. w muzyce filmowej należały zatem do klasycznie wykształconych kompozytorów europejskich, takich jak urodzony w Galicji Erich Wolfgang Korngold (Przygody Robin Hooda – 1938 r., Jastrząb morski – 1940 r.), Węgier Miklós Rózsa (Urzeczona – 1945 r., Ben‑Hur – 1959 r.), urodzony na Ukrainie, czterokrotny laureat Oscara, Dimitri Tiomkin (W samo południe – 1951 r., Rio Bravo – 1959 r.).
Sukces za oceanem odniosło też wielu polskich twórców, m.in. Wojciech Kilar, który obok olbrzymiej liczby polskich produkcji (np. Salto, Perła w koronie, Pan Tadeusz), pisał też dla najważniejszych reżyserów zagranicznych, m. in. dla Francisa Forda Coppoli do filmu Dracula. Wśród polskich twórców muzyki filmowej warto wymienić również muzyka jazzowego Krzysztofa Komedę, który napisał muzykę do kilku słynnych produkcji Romana Polańskiego, w tym do filmu Nóż w wodzie oraz kołysankę do kultowego horroru Dziecko Rosemary. Polski kompozytor znalazł się również w gronie laureatów Oscarów – nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej. Za muzykę do filmu Marzyciel otrzymał ją Jan A. P. Kaczmarek.
Rp4KxoVYsE7zI
W historii muzyki filmowej ogromne znaczenie odegrały duety reżysersko‑kompozytorskie. Wśród najważniejszych, choć jednocześnie najbardziej wybuchowych, duetów wymienić należy reżysera słynnych dreszczowców i kryminałów Alfreda Hitchcocka i kompozytora, którego muzyka stała się symbolem trzymającej w napięciu ścieżki dźwiękowej, Bernarda Herrmanna. Panowie współpracowali przy wielu produkcjach, w tym przy Psychozie oraz Zawrocie głowy, tworząc niezwykle spójne wizualnie i brzmieniowo dzieła, jednak według legend, gdy zaczynali się kłócić, cała ekipa uciekała w popłochu z planu. W kinie europejskim szczególną rolę odegrał duet włoskich twórców: reżysera Federica Felliniego i kompozytora Nina Roty, którzy współpracowali przy takich produkcjach, jak Osiem i pół, Słodkie życie, La Strada. Rota szczególnie znany jest jednak ze ścieżki dźwiękowej do filmu innego reżysera, Francisa Forda Coppoli –Ojca chrzestnego. We współczesnym europejskim kinie interesujące i nieco eksperymentalne zestawienie stanowią filmy Petera Greenawaya z muzyką Michaela Nymana, np. Kontrakt rysownika, Zet i dwa zera.
Współczesną, wciąż współpracującą, parą reżysersko‑kompozytorską pozostaje reżyser Steven Spielberg i kompozytor John Williams. Ten ostatni pozostaje zresztą jednym z najważniejszych „guru” muzyki filmowej, a ścieżki do takich filmów jak Poszukiwacze zaginionej Arki, Lista Schindlera, Szczęki czy saga Gwiezdne Wojny są wzorem dla kolejnych pokoleń twórców muzyki filmowej, a przy okazji przeniknęły do sal koncertowych i zyskały wielu zwolenników także poza kinem.
Zadania
R10728rNPrPCX
Ćwiczenie 1
RpI1aNhpAKyBl
Ćwiczenie 2
RrdEhUHcbuxhp
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów z tytułami filmów: Wojciech Kilar Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula Nino Rota Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula Bernard Herrmann Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula John Williams Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów z tytułami filmów: Wojciech Kilar Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula Nino Rota Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula Bernard Herrmann Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula John Williams Możliwe odpowiedzi: 1. Psychoza, 2. Poszukiwacze zaginionej Arki, 3. Ojciec chrzestny, 4. Dracula
Przeciągając podane elementy przyporządkuj nazwiska kompozytorów z tytułami filmów:
Połącz w pary nazwiska reżyserów z kompozytorami, z którymi stale lub często współpracują / współpracowali. Steven Spielberg Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman Federico Fellini Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman Alfred Hitchcock Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman Peter Greenaway Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman
Połącz w pary nazwiska reżyserów z kompozytorami, z którymi stale lub często współpracują / współpracowali. Steven Spielberg Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman Federico Fellini Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman Alfred Hitchcock Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman Peter Greenaway Możliwe odpowiedzi: 1. Nino Rota, 2. John Williams, 3. Bernard Herrmann, 4. Michael Nyman
Przeciągając podane elementy połącz w pary nazwiska reżyserów z kompozytorami, z którymi stale lub często współpracują / współpracowali.
Nino Rota, Bernard Herrmann, Michael Nyman, John Williams
Steven Spielberg
Federico Fellini
Alfred Hitchcock
Peter Greenaway
RtvtgEMEUaeJO
Ćwiczenie 6
RtrdYOlz1jFFE
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Całą klasą obejrzyjcie pierwsze nieme filmy braci Lumière, np. Wyjście robotników z fabryki, Wjazd pociągu, Oblany ogrodnik i zastanówcie się, jak można by wiarygodnie odtworzyć odgłosy nagrywanych sytuacji. Wykorzystajcie proste instrumenty perkusyjne lub przedmioty codziennego użytku i zaimprowizujcie wspólnie warstwę dźwiękową do oglądanych filmów.
Polecenie 2
Obejrzyj pierwszy polski film Pruska kultura z 1907 r. – bez dźwięku. Zastanów się, jak powinna brzmieć do niego muzyka filmowa, która właściwie pasowałaby do akcji i spisz swoje obserwacje. Weź pod uwagę efekty ilustracyjne, narrację fabuły, emocje i zachowanie bohaterów. Następnie obejrzyj film ponownie, tym razem z muzyką, którą skomponował w XXI w. Krzesimir Dębski, po odnalezieniu i rekonstrukcji zaginionej taśmy filmowej. Sprawdź, na ile twoje pomysły pokrywają się z wizją kompozytora.
Polecenie 3
Obejrzyj film Lśnienie Stanleya Kubricka, w którym reżyser wykorzystał wiele fragmentów dzieł muzyki XX w., kompozycji Krzysztofa Pendereckiego, Györgiego Ligetiego, Beli Bartóka. Zastanów się, jaki efekt wywołuje użycie awangardowej muzyki XX w. w scenach grozy. Czy wydają się one jeszcze straszniejsze przez zilustrowanie ich muzyką uznawaną za trudną w odbiorze? Czy muzykę tę można uznać za wzbudzającą grozę, czy tylko ulegamy stereotypom z nią związanym?
Słownik pojęć
Kinetoskop
Kinetoskop
prototyp aparatu projekcyjnego do indywidualnego oglądania na małym ekranie krótkich scenek filmowych.
Musical
Musical
przedstawienie teatralne lub film, złożone z partii mówionych, śpiewanych i tanecznych. Musical powstał pod koniec XX w.
Music supervisor
Music supervisor
osoba odpowiedzialna za muzyczną stronę filmu (również telewizji lub teatru). Zajmuje się doborem odpowiedniej muzyki, piosenek, fragmentów utworów do obrazu filmowego.
Sound design
Sound design
tworzenie ścieżki dźwiękowej filmu, polegające na łączeniu w brzmieniową całość dialogów, efektów dźwiękowych, hałasów, muzyki filmowej.
Taper
Taper
pianista improwizujący na żywo podkład muzyczny do niemych filmów.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
R3LpS3Zfs2vFt1
Utwór: E. Grieg, W grocie Króla Gór, suita Peer Gynt, wykonanie: Muzycy z AMFN. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
R9LqjxQFDNLZ1
Utwór:Spiegel im Spiegel, wykonawca: A. Pärt. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
Rp4KxoVYsE7zI
Utwór: Krzysztof Komeda, Kołysanka z filmu Dziecko Rosemary. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem.
Przewiń
Głośność
Bibliografia
Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN, Warszawa 1981
Małgorzata Przedpełska‑Bieniek, Dźwięk w filmie, Wydawnictwo Sonoria 2009.