Fotografia przedstawia Zespół Pieśni i Tańca Śląsk im. Stanisława Hadyny. Kobiety ubrane są w kolorowe spódnice i czarne wysokie buty. Na głowie mają chusty. Mężczyzni maja na sobie ciemne marynarki i białe koszule.
Ważne daty
1814–1890 – lata życia Oskara Kolberga, wybitnego polskiego etnografa, folklorysty i kompozytora
2 poł. XIX w. – pojawienie się pierwszych amatorskich zespołów tanecznych, które wykonują bliskie im tańce (powiązane z ich środowiskiem)
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R4IcvzZPv0dmZ1
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń: 1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych; 3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki. III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń: 1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię; 3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
wymieniać większość folklorystycznych regionów Polski;
wymieniać tańce należące do regionu łowickiego;
opisywać wybrane tańce należące do regionu łowickiego;
wymieniać tańce należące do regionu rzeszowskiego;
opisywać wybrane tańce należące do regionu rzeszowskiego;
wymieniać tańce należące do regionu lubelskiego;
opisywać wybrane tańce należące do regionu lubelskiego;
wymieniać tańce należące do regionu śląskiego;
opisywać wybrane tańce należące do regionu śląskiego;
wymieniać tańce należące do regionu żywieckiego;
opisywać wybrane tańce należące do regionu żywieckiego;
wymieniać i opisywać tańce należące do regionu podhalańskiego.
Wstęp
R1DiKD2bd1nPR1
Taniec to układ rytmicznych ruchów ciała, które wyrażają pozamuzyczną treść muzyki. Towarzyszy on człowiekowi już od prehistorii, kiedy to był istotną częścią religii i życia codziennego.
Podczas dzisiejszych zajęć poznacie tańce regionalne sześciu regionów: Śląska, Podhala, Ziemi Łowickiej, Rzeszowskiej, Lubelskiej i Żywieckiej. Regionalnymi tańcami nazywamy te, które stworzono jako wyraz emocji czy uprawianej muzyki na danym obszarze. Spełniały one wówczas funkcje obyczajowe, często miały charakter użytkowy, co oznacza, że ich wykonywanie powiązane było z obrzędami, zabawami.
Muzyka jest bardzo ważna dla każdego regionu. Melodie tańców przekazywane były drogą ustną, z pokolenia na pokolenie. Z tego względu bardzo prawdopodobnym jest, że zostały one częściowo przekształcone w stosunku do formy pierwotnej. Oprócz tego – na potrzeby różnych obrzędów – tworzono nowe melodie lub urozmaicano istniejące. Tańce mogą być m. in. parowe, czyli wykonywane przez parę; trójkowe, czyli wykonywane przez troje tancerzy; solowe, grupowe (np. korowodowe).
Region Łowicki
Region łowicki, podobnie jak Kurpie, jest subregionemSubregionsubregionem Mazowsza. Jego folklor obejmuje rejony dawnego Księstwa ŁowickiegoKsięstwo ŁowickieKsięstwa Łowickiego, które było znacznie zamożniejsze niż otaczające je wówczas regiony. Dzięki temu poziom kultury we wsiach był wyższy, a to procentowało z kolei bogatą działalnością artystyczną.
R1P0w6zdi6Ml8
Dla tańców regionu łowickiego reprezentatywne jest metrum trójdzielne (3/4 lub 3/8); za najpopularniejsze formy taneczne uznajemy:
Oberek – to wesoły, skoczny taniec weselny, polegający na szybkim wirowaniu tańczących par. Początkowo pary obracają się w jednym kierunku, zaś na okrzyk drużby – zmieniają go. Wszystkie części taktu są w oberku akcentowane jednakowo. Wysłuchajcie melodii tego tańca.
R1LG2pThP5gGQ
Kujon – taniec podobny do kujawiaka, o melancholijnym wyrazie i zmiennym tempie.
Chodzony – wolny taniec korowodowy o ceremonialnym charakterze. Tańcząc go, pary powinny dostojnie poruszać się po linii koła. Na ogół wykonywany podczas wesel i różnego rodzaju zabaw.
Różnego rodzaju walce.
Oprócz tańców zachowanych w metrum trójdzielnym, odnajdziemy także:
Klapok – taniec w metrum dwudzielnym, składający się z dwóch części. W pierwszej para taneczna wykonuje polkę, zaś w drugiej – klaszcze dłońmi o uda i w dłonie.
Polka – najbardziej znany taniec w Polsce. Jest to taniec parowy, zachowany w szybkim tempie (takt 2/4), wirowy. W innych regionach można spotkać jego odmiany.
Ziemia Rzeszowska i Lubelska
R1USlclu7FhXz1
Wśród najpopularniejszych tańców regionu rzeszowskiego znajdują się:
krzyżak rzeszowski, którego nazwa pochodzi od tańczenia „po krzyżu” (wykonywany przez 4 pary, które zbliżają się do siebie);
cebulka, czyli bardzo prosty, wesoły taniec w metrum trójdzielnym; występuje w nim element gonitwy, tancerki wykonują ozdobne ruchy rąk;
polka bez noge, charakteryzująca się ugięciem nogi i obniżeniem w pionie kroku tanecznego na pierwszej mierze taktu; w niektórych miejscach tańczono ją z kieliszkiem na głowie, co determinowało prostą postawę;
polka gacok – wesoły taniec wykonywany w parach z elementami korodowu tanecznego, w którym podstawowym krokiem jest drobny kroczek;
chodzony.
Śpiew, muzyka i taniec to również ważne elementy tradycji Lubelszczyzny. Najstarszymi tańcami na tej ziemi są tańce korowodowe, podczas których śpiewano przyśpiewki nawiązujące do charakteru obrzędu. Przykładem może być ten o nazwie: taniec z rózgą weselną, będącą symbolem małżeństwa; wykonywano go podczas wesela.
Wszystkich tańców lubelskich jest około 40. Wśród tych przeznaczonych dla par zaliczamy walce, polki, oberki, przyjmujące różnorodny kształt. Są to też m. in.:
Walczyk lubelski – biłgorak – najbardziej liryczny, wdzięczny, o dużej płynności ruchów taniec lubelski. Często tańczono go pod koniec wesela, by wprowadzić poczucie nostalgii. Taniec poprzedzony jest przyśpiewką: Nie wydumas nic jenacy, jeno co ci sam Bóg przeznacy.... Wysłuchajcie jego melodii.
R2wXYYRCeJvcP1
Mach – dwuczęściowy taniec, gdzie część pierwsza jest wolna, zaś druga – żywiołowa i wesoła. Często jedna z par popisuje się swoimi umiejętnościami tanecznymi na środku, wykonując taniec solowy w kole utwrzonym przez inne pary. Tańcowi towarzyszą okrzyki; na koniec tancerze głośno wykrzykują „mach!”. Posłuchajcie jego melodii.
RWqrO2fQYMIVm1
Cygan – taniec zachowany w rytmie polki. Zaczyna się wolno, kończy w tempie szybkim. Po osiągnięciu granicznego tempa, instrumentaliści przestają na chwilę grać, aby po chwili powrócić do wolnej melodii i zacząć na nowo. Tancerze, którzy przez zmęczenie nie mogą powtórzyć tańca, ustępują miejsca innym. Wysłuchajcie fragmentu jego melodii.
RkPXPiC1KBIJQ1
Śląsk
R13AsUTOIz0gH1
Najpopularniejszym tańcem Górnego Śląska jest trojak. Rozpowszechniony jest on w całej Polsce (na Śląsku Cieszyńskim jest nazywany zagrodnikiem). Nazwa pochodzi od liczby wykonawców – dwie tancerki i jeden tancerz. Taniec tańczy dowolna liczba trójek. Melodia składa się z dwóch części: pierwszej – spokojnej, w takcie 3/4 oraz drugiej – żywiołowej, w takcie 2/4. Wysłuchajcie jej.
RqaeklC0h4SZl1
Tańcami zabawowymi Śląska są m. in. gąsior, zajączek, diobołek, myszka oraz:
Koziorajka – trójkowy taniec Śląska Cieszyńskiego, zachowany w metrum 2/4 o wyraźnej budowie trzyczęściowej. Jest to taniec prosty, dlatego skierowany przede wszystkim do dzieci. Wysłuchajce i spróbujcie wyznaczyć początki kolejnych części.
R12lRJZvkGC0S1
Gołąbek – taniec Górnego Śląska; melodia składa się z dwóch części (pierwsza jest wolniejsza od drugiej), zachowana w metrum parzystym.
Nie chcę cię znać – taniec w rytmie walca; jego ideą jest figlarna zabawa tańczącej pary, która gestami oraz mimiką podkreśla słowa nie chcę cię znać. Taniec posiada kilka odmian melodycznych, wysłuchajce jednej z nich.
REvSUTHezSAZm1
Region Żywiecki
RUWcY5yr8lUZS1
Najpopularniejszym tańcem regionu żywieckiego jest hajduk – taniec wywodzący się z Węgier. Na ogół wykonywany w parach, choć można też spotkać odmianę grupową lub solową. Ma charakter popisowy – tancerz‑góral wykonuje m. in. drobne kroki, popisowe skoki, uderzenia ręką o uniesioną nogę, głębokie przysiady. Wszystkie te motywy taneczne mają za zadanie wzbudzić podziw u towarzyszącej tancerki lub u pozostałych par. Taniec prowadzony jest przez wodzirejaWodzirejwodzireja, który daje sygnał do zmiany kroków. Melodia zachowana jest w metrum 2/4, często pojawiają się zmiany agogiczne.
Tańcami wykonywanymi w parach są również: obyrtka i siustany . Obyrtka lub – inaczej – obyrtany to wirowy taniec, lubiany przez górali żywieckich. Niestety – tańczony jest coraz rzadziej. Podobnie jak w hajduku, tak tutaj taniec przeplatany jest przyśpiewką o satyrycznym lub improwizowanym tekście, w zależności od sytuacji. Melodia jest jednoczęściowa, zachowana w takcie 2/4. Zgodnie z tradycją, wykonuje ją dwóch muzyków (skrzypek i dudziarzDudziarzdudziarz).
Oprócz wymienionych istnieją także:
Krzyżok – taniec zbiorowy, tańczony przez cztery pary;
Szewiec – taniec podobny do kaszubskiego szewca, w którym naśladowana jest praca szewca;
Koń – jest to forma korowodu prowadzonego przez przewodnika wokół domostwa.
Podhale
R1Y65TkBpC4Mn1
Taniec zbójnicki jest tańcem korowodowym, wykonywanym tylko przez mężczyzn. Używane są w nim ciupagiCiupagaciupagi, które nawiązują do przeszłości, kiedy to był tańcem pasterskim i wojennym. Zachowany jest w bardzo szybkim tempie, w takcie 2/4. Powinno go wykonywać co najmniej 4 mężczyzn, z nienaganną kondycją fizyczną (w XIX wieku mógł go tańczyć tylko jeden góral). Jak wspomniano – taniec zbójnicki jest rodzajem suity. Łączy ona w sobie m. in. kroki marszowe, ozwodne (czyli wolne), krzesane (czyli szybkie). Są one oddzielane przyśpiewkami, które mogą pojawiać się także przed rozpoczęciem tańca i prezentowane są przez harnasia, czyli prowadzącego taniec. Właściwy zbójnicki pojawia się po wstępnym biegu po kole i krokach ozwodnego. W trakcie niego tancerze – maszerując – uderzają parami o główki ciupag, a następnie rzucają nimi do środka koła i rozpoczynają przysiady. Po ostatnim – wybijają się do góry. Ta część tańca jest najbardziej widowiskowa. W kolejnej fazie podnoszą ciupagi i maszerują w kole. Taniec zbójnicki ukazuje siłę i wytrzymałość mężczyzn.
Taniec góralski jest przeznaczony dla pary, a najistotniejszą jego cechą jest brak bliskiego kontaktu tancerzy przez większość czasu. Zachowany jest w metrum dwumiarowym (2/4), w tempie szybkim. Składa się z kilku kroków tanecznych wykonywanych w ustalonej kolejności. Są to: kroki ozwodne, krzesane, drobne. Na koniec tancerz obejmuje tancerkę i się z nią okręca – jest to krok zwyrtany. Poza określonymi krokami tancerz może improwizować, dodając np. podskoki, przytupy, klaskanie. Podczas popisów tancerza tancerka tańczy drobnym krokiem. Jest to taniec zalotny – mężczyzna popisuje się przed partnerką, a ta – ocenia go.
Podsumowanie
Rv7VyXJLrSc4H1
Zapoznaliście się z ogólnymi wiadomościami dotyczącymi najważniejszych i najpopularniejszych tańców sześciu regionów – Łowickiego, Rzeszowskiego, Lubelskiego, Śląskiego, Żywieckiego i Podhalańskiego.
W regionie łowickim wyszczególniliśmy wesołego oberka, kujona, chodzonego (taniec korowodowy), klapoka i polkę.
Wśród tańców ziemi rzeszowskiej pojawiły się: krzyżak rzeszowski, cebulka, chodzony oraz polki. Z kolei na Lubelszczyźnie są: niezwykle liryczny Świeć miesiączku, żywiołowy mach, cygan oraz taniec z rózgą weselną.
Wśród tańców ziemi rzeszowskiej pojawiły się: krzyżak rzeszowski, cebulka, chodzony oraz polki. Z kolei na Lubelszczyźnie są: niezwykle liryczny Biłgoraj, żywiołowy mach, cygan oraz taniec z rózgą weselną.
Na Żywiecczyźnie najpopularniejszym tańcem jest popisowy hajduk. Folklor ten obfituje też w inne formy, tj.: obyrtka, siustany, krzyżok, szewiec, koń.
Ostatnim regionem, który omówiliśmy było Podhale. To tutaj tańce są widowiskowe. Najważniejszymi są: taniec góralski i zbójnicki.
Pamiętajcie, że niektóre tańce mogą występować jednocześnie w kilku regionach. Ich przejmowanie wiąże się jednak z adaptacją zarówno w sferze ich języka muzycznego, jak i figur tanecznych. Obecnie tańce regionalne można oglądać głównie w wykonaniu zespołów pieśni i tańca. Wyjątkiem są regiony zamieszkiwane przez górali – dla nich folklor jest nieodzownym towarzyszem codziennego życia.
Zadania
R1Y4Wh0AobfW7
Ćwiczenie 1
R3RFfMfJIxZln
Ćwiczenie 2
R1HaIHa0F8CwV
Ćwiczenie 3
Połącz regiony z odpowiadającymi im tańcami. Uwaga - do jednego regionu pasują dwa tańce. Region lubelski. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach. Region łowicki. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach. Podhale. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach. Ziemia Rzeszowska. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach.
Połącz regiony z odpowiadającymi im tańcami. Uwaga - do jednego regionu pasują dwa tańce. Region lubelski. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach. Region łowicki. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach. Podhale. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach. Ziemia Rzeszowska. Możliwe odpowiedzi: 1. taniec góralski, 2. polka bez noge, 3. kujon, 4. oberek, 5. mach.
Połącz regiony z odpowiadającymi im tańcami. Uwaga - do jednego regionu pasują dwa tańce.
polka bez noge, taniec góralski, kujon, mach, oberek
Region lubelski
Region łowicki
Podhale
Ziemia Rzeszowska
R16o2qwsihOOf
Ćwiczenie 4
R4WW3gPacv8nx
Ćwiczenie 5
RsQTjbOgeXqqB
Ćwiczenie 6
Rvxk7buvm7qqw
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Czy uważasz, że kultywowanie folkloru jest Polsce potrzebne? Odpowiedź uzasadnij.
R1ZN8Hmdt0Blv
Słownik pojęć
Ciupaga
Ciupaga
jest to laska góralska w formie siekierki o lekkim żeleźcu i wydłużonym stylisku. Ma mocno okute żeleźce, czasem z „wąsami”, pozwalające na podniesienie się np. w czasie wspinaczki albo zadanie ciosu.
Dudziarz
Dudziarz
muzyk grający na dudach.
Księstwo Łowickie
Księstwo Łowickie
zwyczajowa nazwa kompleksu dóbr arcybiskupów gnieźnieńskich rozciągających się wokół Łowicza. Dzięki licznym nadaniom królewskim oraz sejmowym wzrastało gospodarczo i w XVI w. obejmowało 2 miasta (Łowicz i Skierniewice) oraz 116 wsi. Począwszy od Jakuba Uchańskiego, arcybiskupi gnieźnieńscy używali tytułu pierwszego księcia, czyli pierwszego w hierarchii dostojnika po królu. Po 1793 r. ziemie te przeszły na własność rządu pruskiego pod zwyczajową nazwą Księstwo Łowickie.
Muzyka ludowa
Muzyka ludowa
jest to rodzaj muzyki przekazywany z pokolenia na pokolenie drogą ustną. Muzyka ta jest istotną częścią spuścizny kulturowej danego regionu. Kompozycje ludowe: - mają etniczny charakter, - są najczęściej anonimowe, - spełniają określoną funkcję społeczną (np. towarzyszy obrzędom lub zabawom), - przekazywane są ustnie. Do dzisiaj przetrwała na wsi. W miastach jest wykonywana przez profesjonalne zespoły ludowe.
Subregion
Subregion
jest to część większego regionu, wyodrębniona ze względu na charakterystyczny zespół cech.
Wodzirej
Wodzirej
osoba prowadząca tańce na różnych zabawach (m. in. wesela, bale).
Źródło:
historycy.org
ozkultura.pl
Biblioteka muzyczna
R2wXYYRCeJvcP1
Utwór muzyczny: Walc Lubelski - Świeć miesiączku. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
RWqrO2fQYMIVm1
Utwór muzyczny: Mach. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się tajemniczym charakterem.
RkPXPiC1KBIJQ1
Utwór muzyczny: Cygan. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
RqaeklC0h4SZl1
Utwór muzyczny: Trojak. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
R12lRJZvkGC0S1
Utwór muzyczny: Koziorajka. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
REvSUTHezSAZm1
Utwór muzyczny: Nie chce cię znać. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.