Ważne daty

Kulturotwórcza rola Paryża końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX wieku

RWiFFWk7TajP7

Ilustracja interaktywna przedstawia czarno białą fotografię Claude Debussy’ego. Mężczyzna jest w średnim wieku. Jest ubrany w smoking i muchę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Od 1751 roku cyklicznie organizowane są wystawy światowe, odbywające się w różnych miejscach świata. Jedną z najbardziej spektakularnych była zorganizowana w 1889 roku w Paryżu, w setną rocznicę wybuchu Rewolucji Francuskiej. Z tej okazji wybudowano m.in. najwyższą wówczas budowlę na świecie - wieżę Eiffla, która zgodnie z ustaleniami, miała zniknąć z panoramy miasta zaraz po zakończeniu wystawy. Ze względu na popularność, jaką cieszyła się ta atrakcja turystyczna (podaje się, że w czasie trwania ekspozycji jej szczyt zdobyło niemal dwa miliony zainteresowanych), ostatecznie wieża pozostała, co więcej dziś stanowi symbol miasta… W czasie organizowania tej wystawy, przy końcu XIX wieku, Paryż uznawany był za kulturalną stolicę Europy. To tu, z rozmaitych zakątków Europy, przybywali twórcy, by odczuć ducha miasta, ducha epoki i uczestniczyć w procesie przemian artystycznych., 2. W czasie organizowania tej wystawy, przy końcu XIX wieku, Paryż uznawany był za kulturalną stolicę Europy. To tu, z rozmaitych zakątków Europy, przybywali twórcy, by odczuć ducha miasta, ducha epoki i uczestniczyć w procesie przemian artystycznych. Dodatkowo w punkcie pojawia się archiwalne zdjęcie wieży Eiffla. 3. Nieco wcześniej, w roku 1874, odbyła się tu pierwsza wystawa prac, które odrzucone zostały przez tzw. Salon tradycyjny. Anonimowa Spółka Artystów, Malarzy, Rzeźbiarzy i Rytowników wystawiła 165 prac, które nazwane zostały przez Louisa Leroy’a Wystawą impresjonistów. O Impresji Clauda Moneta, obrazie obecnie uznawanym za symbol impresjonizmu, napisał: „Tapeta na swoim embrionalnym etapie produkcji jest bardziej skończona niż ten widok morza!”, Inne prace wzbudzały podobne emocje: „te plamy zostały rozrzucone w sposób jakby chciały imitować marmur: trochę tu, trochę tam, niedbale. To niesłychane nakładanie farby! Zaraz dostanę od tego udaru mózgu. To pewne!”. Dodatkowo w punkcie pojawia się obraz Clauda Moneta pod tytułem Impresja. 4. W ostatniej ćwierci XIX wieku, rozpoczęła się rewolucja w sztukach plastycznych. Odrzucono realizm, metafizykę, wątki historyczne i religijne… Zafascynowani naturą światła artyści wyszli w plener, by przelać na płótno ulotne wrażenia. Grę światła i koloru najdobitniej ukazuje cykl dwudziestu obrazów „Katedra Notre-Dame w Rouen” Claude’a Moneta., 5. Obok impresjonistów i ich następców (Monet, Manet, Cézanne, Van Gogh) na scenie przemian pojawili się fowiści (Matisse) i kubiści (Picasso). Na gruncie literatury symbolizm (Baudelaire, Mallarmé, Verlaine) i naturalizm (Zola) ustępował ironii i surrealizmowi (Jarry, Appolinaire). Dodatkowo w punkcie pojawia się obraz Henriego Matisse’a pod tytułem Taniec. 6. W muzyce, za sprawą Ryszarda Wagnera i Franciszka Liszta następował proces poszukiwania nowego porządku dźwiękowego. Poszukiwaniom tym sprzyjały wystawy światowe, podczas których twórcy mogli usłyszeć wietnamskie gongi czy jawajskie gamelany… Dla Debussy’ego zwiedzanie egzotycznych pawilonów podczas wystaw światowych było swego rodzaju odkryciem, prowadzącym do odważnych tez: „dominanta i tonika to jedynie puste zwidy”. Dodatkowo w punkcie pojawia się zdjęcie Ryszarda Wagnera.

Ilustracja interaktywna przedstawia czarno białą fotografię Claude Debussy’ego. Mężczyzna jest w średnim wieku. Jest ubrany w smoking i muchę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Od 1751 roku cyklicznie organizowane są wystawy światowe, odbywające się w różnych miejscach świata. Jedną z najbardziej spektakularnych była zorganizowana w 1889 roku w Paryżu, w setną rocznicę wybuchu Rewolucji Francuskiej. Z tej okazji wybudowano m.in. najwyższą wówczas budowlę na świecie - wieżę Eiffla, która zgodnie z ustaleniami, miała zniknąć z panoramy miasta zaraz po zakończeniu wystawy. Ze względu na popularność, jaką cieszyła się ta atrakcja turystyczna (podaje się, że w czasie trwania ekspozycji jej szczyt zdobyło niemal dwa miliony zainteresowanych), ostatecznie wieża pozostała, co więcej dziś stanowi symbol miasta… W czasie organizowania tej wystawy, przy końcu XIX wieku, Paryż uznawany był za kulturalną stolicę Europy. To tu, z rozmaitych zakątków Europy, przybywali twórcy, by odczuć ducha miasta, ducha epoki i uczestniczyć w procesie przemian artystycznych., 2. W czasie organizowania tej wystawy, przy końcu XIX wieku, Paryż uznawany był za kulturalną stolicę Europy. To tu, z rozmaitych zakątków Europy, przybywali twórcy, by odczuć ducha miasta, ducha epoki i uczestniczyć w procesie przemian artystycznych. Dodatkowo w punkcie pojawia się archiwalne zdjęcie wieży Eiffla. 3. Nieco wcześniej, w roku 1874, odbyła się tu pierwsza wystawa prac, które odrzucone zostały przez tzw. Salon tradycyjny. Anonimowa Spółka Artystów, Malarzy, Rzeźbiarzy i Rytowników wystawiła 165 prac, które nazwane zostały przez Louisa Leroy’a Wystawą impresjonistów. O Impresji Clauda Moneta, obrazie obecnie uznawanym za symbol impresjonizmu, napisał: „Tapeta na swoim embrionalnym etapie produkcji jest bardziej skończona niż ten widok morza!”, Inne prace wzbudzały podobne emocje: „te plamy zostały rozrzucone w sposób jakby chciały imitować marmur: trochę tu, trochę tam, niedbale. To niesłychane nakładanie farby! Zaraz dostanę od tego udaru mózgu. To pewne!”. Dodatkowo w punkcie pojawia się obraz Clauda Moneta pod tytułem Impresja. 4. W ostatniej ćwierci XIX wieku, rozpoczęła się rewolucja w sztukach plastycznych. Odrzucono realizm, metafizykę, wątki historyczne i religijne… Zafascynowani naturą światła artyści wyszli w plener, by przelać na płótno ulotne wrażenia. Grę światła i koloru najdobitniej ukazuje cykl dwudziestu obrazów „Katedra Notre-Dame w Rouen” Claude’a Moneta., 5. Obok impresjonistów i ich następców (Monet, Manet, Cézanne, Van Gogh) na scenie przemian pojawili się fowiści (Matisse) i kubiści (Picasso). Na gruncie literatury symbolizm (Baudelaire, Mallarmé, Verlaine) i naturalizm (Zola) ustępował ironii i surrealizmowi (Jarry, Appolinaire). Dodatkowo w punkcie pojawia się obraz Henriego Matisse’a pod tytułem Taniec. 6. W muzyce, za sprawą Ryszarda Wagnera i Franciszka Liszta następował proces poszukiwania nowego porządku dźwiękowego. Poszukiwaniom tym sprzyjały wystawy światowe, podczas których twórcy mogli usłyszeć wietnamskie gongi czy jawajskie gamelany… Dla Debussy’ego zwiedzanie egzotycznych pawilonów podczas wystaw światowych było swego rodzaju odkryciem, prowadzącym do odważnych tez: „dominanta i tonika to jedynie puste zwidy”. Dodatkowo w punkcie pojawia się zdjęcie Ryszarda Wagnera.

1

2

3

4

5

6

1. Od 1751 roku cyklicznie organizowane są wystawy światowe, odbywające się w różnych miejscach świata. Jedną z najbardziej spektakularnych była zorganizowana w 1889 roku w Paryżu, w setną rocznicę wybuchu Rewolucji Francuskiej. Z tej okazji wybudowano m.in. najwyższą wówczas budowlę na świecie - wieżę Eiffla, która zgodnie z ustaleniami, miała zniknąć z panoramy miasta zaraz po zakończeniu wystawy. Ze względu na popularność, jaką cieszyła się ta atrakcja turystyczna (podaje się, że w czasie trwania ekspozycji jej szczyt zdobyło niemal dwa miliony zainteresowanych), ostatecznie wieża pozostała, co więcej dziś stanowi symbol miasta… W czasie organizowania tej wystawy, przy końcu XIX wieku, Paryż uznawany był za kulturalną stolicę Europy. To tu, z rozmaitych zakątków Europy, przybywali twórcy, by odczuć ducha miasta, ducha epoki i uczestniczyć w procesie przemian artystycznych.

2. W czasie organizowania tej wystawy, przy końcu XIX wieku, Paryż uznawany był za kulturalną stolicę Europy. To tu, z rozmaitych zakątków Europy, przybywali twórcy, by odczuć ducha miasta, ducha epoki i uczestniczyć w procesie przemian artystycznych.

3. Nieco wcześniej, w roku 1874, odbyła się tu pierwsza wystawa prac, które odrzucone zostały przez tzw. Salon tradycyjny. Anonimowa Spółka Artystów, Malarzy, Rzeźbiarzy i Rytowników wystawiła 165 prac, które nazwane zostały przez Louisa Leroy’a Wystawą impresjonistów. O Impresji Clauda Moneta, obrazie obecnie uznawanym za symbol impresjonizmu, napisał: „Tapeta na swoim embrionalnym etapie produkcji jest bardziej skończona niż ten widok morza!”, Inne prace wzbudzały podobne emocje: „te plamy zostały rozrzucone w sposób jakby chciały imitować marmur: trochę tu, trochę tam, niedbale. To niesłychane nakładanie farby! Zaraz dostanę od tego udaru mózgu. To pewne!”

4. W ostatniej ćwierci XIX wieku, rozpoczęła się rewolucja w sztukach plastycznych. Odrzucono realizm, metafizykę, wątki historyczne i religijne… Zafascynowani naturą światła artyści wyszli w plener, by przelać na płótno ulotne wrażenia. Grę światła i koloru najdobitniej ukazuje cykl dwudziestu obrazów „Katedra Notre-Dame w Rouen” Claude’a Moneta.

5. Obok impresjonistów i ich następców (Monet, Manet, Cézanne, Van Gogh) na scenie przemian pojawili się fowiści (Matisse) i kubiści (Picasso). Na gruncie literatury symbolizm (Baudelaire, Mallarmé, Verlaine) i naturalizm (Zola) ustępował ironii i surrealizmowi (Jarry, Appolinaire). Henri Matisse, Taniec

6. W muzyce, za sprawą Ryszarda Wagnera i Franciszka Liszta następował proces poszukiwania nowego porządku dźwiękowego. Poszukiwaniom tym sprzyjały wystawy światowe, podczas których twórcy mogli usłyszeć wietnamskie gongi czy jawajskie gamelany… Dla Debussy’ego zwiedzanie egzotycznych pawilonów podczas wystaw światowych było swego rodzaju odkryciem, prowadzącym do odważnych tez: „dominanta i tonika to jedynie puste zwidy”. Ryszard Wagner

Życie i twórczość Debussy’ego

W połowie XIX wieku zaczęły pojawiać się pierwsze symptomy zmian w muzyce – niemal równocześnie Ryszard Wagner (we wstępie do dramatu Tristan i Izolda) i Franciszek Liszt (w fortepianowej Bagateli bez tonacji) udowodnili, że możliwości systemu tonalnego dur‑moll uległy wyczerpaniu. Kompozytorzy rozpoczęli poszukiwania nowych rozwiązań, m.in. w zakresie środków tonalnych.

Poszukiwania te prowadziły w dwóch kierunkach. Jeden z nich polegał na mnożeniu dźwięków w ramach oktawy (aż po tzw. brzmienia ćwierćtonowe i drobniejsze), drugi – na ograniczaniu ich liczby. Dla drugiego kierunku jednym z głównych źródeł inspiracji była muzyka kultur pozaeuropejskich, którą poznawali m.in. podczas wizyt w pawilonach wystaw światowych.

Jednym z pierwszych kompozytorów, którzy wprowadzili do muzyki takie rozwiązania był Claude Debussy (1862‑1918). Choć najczęściej jego nazwisko utożsamiane jest z impresjonizmemImpresjonizmimpresjonizmem, coraz częściej ukazuje się związki jego twórczości z literackim symbolizmemSymbolizmsymbolizmem. Ponadto pamiętać należy, że kompozytor czuł niechęć do terminu „impresjonizm”, a za malarstwem impresjonistycznym nie przepadał (choć wskazuje się w jego muzyce nawiązania do elementów malarstwa impresjonistycznego, m.in. sensualizm). Być może było to efektem krytyki jego suity symfonicznej Wiosna z 1887 roku. Oceniając tę kompozycję Akademia Francuska zarzuciła Debussy’emu „pustą wrażeniowość”. Znacznie bliższe relacje łączyły kompozytora i jego muzykę z ideami współczesnych poetów – Charlesa Baudelaire’a, Stephana Mallarmégo i Paula Verlaine’a. To właśnie do tekstów symbolicznej poezji powstała większość pieśni Debussy’ego, a i opera Pelleas i Melizanda zawiera w sobie wiele elementów dramatu symbolicznego.

R10Kgds5uTFLn1

Portret Claude'a Debussy'ego namalaowany przez Marcela Bascheta w 1884 r. Postać na obrazie jest młodym mężczyzną z czarnymi, krótkimi, gęstymi włosami i zarostem, ubranym w czarny płaszcz, pod którym widać białą koszulę z krawatem.

Claude Debussy w bardzo młodym wieku wstąpił do jednej z najlepszych szkół muzycznych – paryskiego konserwatoriumKonserwatoriumkonserwatorium, gdzie uczył się grać na fortepianie. W tym okresie wzbudził zainteresowanie słynnej mecenas sztuki, Nadieżdy ven Meck, która wspierała go finansowo, podobnie jak Piotra Czajkowskiego. Dzięki jej pomocy nie tylko mógł odbywać liczne podróże, ale także poznawał znamienite osobistości ówczesnego Paryża. Kontakt z Nadieżdą zaowocował fascynacją Debussy’ego muzyką rosyjską, szczególnie twórczością Modesta Musorgskiego i Aleksandra Borodina.

W trakcie nauki okazało się jednak, że dużo większy talent wykazuje Debussy w dziedzinie kompozycji, stąd też w wieku 18 lat, w roku 1880 porzucił marzenia o karierze pianisty i rozpoczął regularne studia kompozytorskie. Kończąc studia, w roku 1883, zdobył jedno z czołowych miejsc w konkursie o Nagrodę Rzymską, co pozwoliło mu udać się na trzyletnie stypendium do stolicy Włoch, gdzie poświęcił się wyłącznie pracy twórczej.

Powrót do Paryża okazał się dlań niezwykle inspirujący – dołączył do ówczesnej bohemy, uczestniczył w licznych spotkaniach w gronie literatów i malarzy poszukując nowych bodźców dla własnej twórczości kompozytorskiej. Jego muzyka zaczęła coraz bardziej odbiegać od aktualnych kanonów – odrzucił prymat melodii (tak jak malarze impresjoniści odrzucili kontur na rzecz rozmytych obrazów), tradycyjne zasady tworzenia utworu, a w ich miejsce zaproponował nowy rodzaj muzycznego koloru – nietypowe zestawienia instrumentów tworzące wyjątkowe, pastelowe barwy muzyczne oraz nowy sposób wykorzystania tradycyjnych instrumentów (np. wybrzmiewanie dźwięków fortepianu). Bezpośrednim impulsem dla takich poszukiwań stała się także fascynacja kulturami Wschodu, które poznał w 1889 roku podczas organizowanej wówczas w Paryżu wystawy światowej. Indonezyjskie zespoły złożone z głównie z gongów (gamelanyGamelangamelany) wskazały nie tylko możliwości nowych układów dźwiękowych (w miejsce dochczasowych skal durowych i molowych złożonych z 7 dźwięków zaproponował Debussy układy pięciodźwiękowe), ale też perkusyjne potraktowanie instrumentów uważanych dotąd za instrumenty melodyczne (fortepian).

R3eyGJuhU2ZD61

Zdjęcie przedstawiające indonezyjskich muzyków, grających na instrumentach przypominających ławki na których ułożone są koło siebie gongi. Gong jest to wisząca lub ustawiona na specjalnym stojaku tarcza z brązu lub mosiądzu, o wypukłej, czasem falistej powierzchni i lekko zagiętych brzegach.

Impresjonizm w malarstwie

Podobne fascynacje wskazać można także w innych dziedzinach sztuki, np. w malarstwie. Pod wpływem fascynacji sztuką tropików Paul Gauguin osiedlił się na Tahiti, gdzie powstały jedne z najsłynniejszych jego obrazów.

R1BYv0w9CmfTD1

Obraz przedstawiający dwie ciemnoskóre kobiety siedzące na żółtym kocu, ubrane w sukienki przepasane przez ramię. Przed nimi leżą dwa jabłka, kwiat i pudełko. W tle widoczny jest zielony krajobraz.

Debussy a symbolizm

Na muzykę Debussy’ego oddziaływała także poezja symbolistów (i wpływu tego nie można umniejszać). Pełne niejasnych, nieuchwytnych skojarzeń i metafor obrazy morza, światła księżyca, szumu liści, spadających kropel deszczu... działały ożywczo na wyobraźnię kompozytora i powstające utwory. Echa tych inspiracji odnajdziemy np. w tytułach fortepianowych preludiów: Zatopiona katedra, Ślady na śniegu, Taras audiencji światła księżyca…

Kompozycją orkiestrową wskazywaną najczęściej jako przykład przemian w kolorystyce muzycznej jest Popołudnie fauna (utwór występuje także pod tytułem C. Debussy, Preludium do Popołudnia faunam63790ac65fd11ef5_0000000000010C. Debussy, Preludium do Popołudnia fauna), tworzone w latach 1892‑1894. Utwór ten zainspirowany został poematem Mallarmégo Popołudnie Fauna, opowiadającym o faunie i jego tęsknocie za pięknymi nimfami:

Faun, z hałasów swych dumny, długo prawić będzie

O boginkach; i jego wyobraźnia chciwa

Jeszcze ich cieniom z bioder przepaski pozrywa.

Poeta nie był pozytywnie nastawiony do pomysłu umuzycznienia swego wiersza, ale dźwiękowa wizja Debussy’ego, jej modernizm i odejście od kanonów skutecznie przekonały Mallarmégo do nowoczesnej koncepcji korespondencji sztuk.

Oniryczny, zmysłowy nastrój wywołuje już wprowadzony przez flet (instrument‑atrybut mitycznego bożka) leniwy temat utworu. Jest on nietypowym, statycznym, powtarzającym się tworem, zmienność osiągana jest w planie towarzyszącej mu orkiestry, każdorazowo operującej innymi brzmieniami. Ze względu na tak nowatorskie podejście Debussy’ego Pierre Boulez, przedstawiciel awangardy II połowy XX wieku, o temacie fletu wyraził się metaforycznie jako o „głębokim oddechu” dla muzyki, a kompozycję określił mianem przebudzenia muzyki współczesnej.

Premiera utworu w 1912 roku z Wacławem Niżyńskim i tancerkami Baletów Rosyjskich zakończyła się skandalem – publiczność nie była gotowa ani na nowatorstwo muzyki Debussy’ego, ani na pełną erotyki wizję Niżyńskiego. Rok później, światem muzycznym wstrząsnął kolejny skandal – paryska premiera baletu Igora Strawińskiego Święto wiosny.

Twórczość Debussy’ego inspirowała kolejnych kompozytorów koncepcjami formalnymi (opera Pelleas i Melizanda stała się impulsem dla dzieła Paula Dukasa Ariadna i Sinobrody), harmoniką i kolorystyką – pomysły te podjęli Manuel de Falla i Ottorino Respighi.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

www.sjp.pwn.pl

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R10Kgds5uTFLn1

Portret Claude'a Debussy'ego namalaowany przez Marcela Bascheta w 1884 r. Postać na obrazie jest młodym mężczyzną z czarnymi, krótkimi, gęstymi włosami i zarostem, ubranym w czarny płaszcz, pod którym widać białą koszulę z krawatem.

R1BYv0w9CmfTD1

Obraz przedstawiający dwie ciemnoskóre kobiety siedzące na żółtym kocu, ubrane w sukienki przepasane przez ramię. Przed nimi leżą dwa jabłka, kwiat i pudełko. W tle widoczny jest zielony krajobraz.

RJI96CYO0lihI1

Ilustracja przedstawia obraz Claude Moneta pod tytułem „Katedra w Rouen”. Ukazuje ona front gotyckiej katedry w Rouen w odcieniach brązu i beżu.

Biblioteka muzyczna