Podstawowe pojęcia i terminy muzyczne: rytm, tempo
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania Uczeń:
1. zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację).
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;
4) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne oraz fermatę.
określać znaczenie tempa i rytmu w muzyce;
rozróżniać rytm, tempo i metrum w konstrukcji utworu;
analizować utwór muzyczny pod kątem tempa oraz powtarzalności melodii.
Istnieje wiele czynników mających wpływ na charakter i kształt każdego utworu muzycznego. Jednym z nich jest rytmrytm, który należy do podstawowych elementów muzyki. Określa on następstwo dźwięków w czasie. Długość dźwięków zapisujemy przy pomocy nut o określonych wartościach rytmicznych, natomiast ciszę pauzamipauzami. Zapis nutowy może być wykonywany w różnych tempachtempach: wolnym, umiarkowanym lub szybkim. Element muzyczny określający tempo w muzyce nazywany jest agogikąagogiką. Pełni on ważną rolę znacząco wpływając na charakter utworu muzycznego.
Podstawowe pojęcia i terminy muzyczne - rytm i tempo
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DoxxOX4y3
Wartości nut i pauz
Rytm zapisywany jest za pomocą różnych wartości rytmicznych, które wyznaczają długość występujących w utworze muzycznym dźwięków.
Podstawową i najdłuższą wartością rytmiczną jest cała nuta, która dzieli się na dwie półnuty. Każda z nich, jak sama nazwa wskazuje, jest dokładnie połową całej nuty. Półnuta składa się z dwóch ćwierćnut. W całej nucie mieszczą się zatem cztery ćwierćnuty, dokładnie tak samo, jak w jednej całości występują cztery ćwiartki. Ćwierćnuta dzieli się natomiast na dwie ósemki, a ósemka - na dwie szesnastki.
Zapis rytmu oprócz wartości rytmicznych może zawierać także pauzy, które wyznaczają długość przerwy pomiędzy dźwiękami. Wartości pauz odpowiadają wartościom rytmicznym nut, stąd ich nazwy tj. pauza całonutowa, pauza półnutowa, pauza ćwierćnutowa, pauza ósemkowa i pauza szesnastkowa. Pauza całonutowa będzie więc trwała tyle, co cała nuta, pauza półnutowa tyle, co półnuta itd. Pauzy zapisywane są za pomocą specjalnych znaków graficznych przedstawionych na ilustracji.
Dla łatwiejszego odczytania zapisu melodii, pogrupowane wartości nut oraz pauzy zapisuje się w taktach, które oddzielone są za pomocą pionowych kresek tzw. kresek taktowych.
Rytm porządkuje się za pomocą regularnie występujących akcentów, czyli tzw. metrum. Metrum zapisywane jest w postaci dwóch cyfr na początku pięciolinii:
metrum 3/8 oznacza, że w takcie znajdują się 3 ósemki (albo wartości nut i pauz, których suma równa się 3 ósemkom);
metrum 4/4 oznacza, że w takcie znajdują się 4 ćwierćnuty (albo wartości nut i pauz, których suma równa się 4 ćwierćnutom).
1. Metronom – urządzenie, które precyzyjnie odmierza określone tempo i ułatwia jego utrzymanie np. podczas gry na instrumencie.
Włoskie określenia tempa
grave | ciężko, poważnie, wolno | andante | (wł.) idąc | allegro | wesoło, żwawo dość szybko |
largo | szeroko, bardzo wolno i spokojnie | andantino | szybciej niż andante, wolniej niż allegretto | vivo | żywo, szybko, błyskotliwie |
lento | powoli; szybciej niż largo, a wolniej niż adagio | moderato | umiarkowanie | vivace | żywo, ruchliwie |
adagio | powoli | allegretto | żywo; szybciej niż moderato, wolniej niż allegro | presto | szybko |
Zadania
Przyporządkuj podane w ramce włoskie określenia tempa do odpowiedniej rubryki w tabelce.
allegro, moderato, vivo, presto, allegretto, andantino, largo, lento, andante, grave, adagio, vivace
| TEMPO WOLNE | |
|---|---|
| TEMPO UMIARKOWANE | |
| TEMPO SZYBKIE |
Wysłuchaj przykładów muzycznych i określ ich tempo.
tempo umiarkowane, tempo szybkie, tempo wolne
| Nikołaj Rimski-Korsakow, Lot trzmiela | |
| Jan Sebastian Bach, Aria z III Suity orkiestrowej D-Dur | |
| Arturo Marquezm Danzon no 2 |
W każdym z podanych zestawów uszereguj tempa od najwolniejszego do najszybszego.
- grave
- moderato
- presto
- largo
- andante
- vivo
- allegretto
- lento
- vivace
- andantino
- adagio
- allegro
Znajdź ukryte w diagramie słowa. Aby zakreślić słowo zaznacz (kliknij) pierwszą i ostatnią literę.
Słownik pojęć
[czytaj: aczczelerando]
1. określenie wykonawcze: przyśpieszając;
2. fragment utworu muzycznego wykonywanego w taki sposób.
adadżio; utwór muzyczny lub jego część w tym tempie.
1. nauka o tempie muzycznym;
2. zmiany w tempie utworu w czasie jego interpretacji.
utwór muzyczny lub jego część wykonana w dość szybkim tempie.
włoskie określenie tempa oznaczające: „wesoło, żwawo, dość szybko”.
(wł. Idąc) – określenie umiarkowanego tempa.
określenie umiarkowanego tempa nieco szybszego od andante, lecz wolniejszego od allegretto.
wartość rytmiczna zajmująca cały takt na 4/4.
wartość rytmiczna, która trwa jedną czwartą część całej nuty.
dowolne przedłużenie wartości rytmicznej, oznaczone w nutach za pomocą znaku umieszczonego nad nutą, nad współbrzmiącymi nutami lub pauzą w utworze.
włoskie określenie tempa oznaczające: „ciężko, poważnie, wolno”.
włoskie określenie tempa oznaczające: „szeroko, bardzo wolno i spokojnie”.
włoskie określenie tempa oznaczające: „powoli; szybciej niż largo, a wolniej niż adagio”.
przyrząd do ścisłego wyznaczania tempa utworu.
puls utworu muzycznego, zapisywany za pomocą dwóch cyfr na początku pięciolinii.
(wł. ) – umiarkowanie; określenie tempa.
wartość rytmiczna trwająca 1/8 część całej nuty.
cisza pomiędzy dźwiękami, a także znak graficzny określający jej długość.
wartość rytmiczna, która trwa połowę całej nuty.
włoskie określenie tempa oznaczające: „szybko”.
włoskie określenie tempa oznaczające: „opóźniając, stopniowo zwalniając”.
jeden z elementów utworu muzycznego: następowanie po sobie dłuższych i krótszych dźwięków i pauz.
wartość rytmiczna trwająca 1/16 część całej nuty.
element utworu muzycznego określający szybkość jego wykonania”.
włoskie określenie tempa oznaczające: „żywo, ruchliwie”.
włoskie określenie tempa oznaczające: „żywo, szybko, błyskotliwie”.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DoxxOX4y3
Fragment „Lotu Trzmiela” Nikołaja Rimskiego‑Korsakowa. Utwór jest bardzo szybki i składa się z wielu bardzo szybkich przebiegów dźwięków znajdujących się w bliskiej odległości. Brzmienie utworu kojarzy się z latającym owadem.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DoxxOX4y3
Fragment Arii z III Suity orkiestrowej D‑dur, zwanej też Arią na strunie G. Utwór jest wolny, spokojny. Skrzypce grają piękną melodię. Pozostałe instrumenty smyczkowe dyskretnie im towarzyszą.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DoxxOX4y3
Utwór Danzon no 2 Artura Marquezma. Utwór wykonany na fortepianie jest w tempie i charakterze spokojnego spaceru.
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.