Ważne daty

Mityczne początki muzyki

Kultura muzyczna w Chinach sięga epoki pięciu baśniowych cesarzy, która rozpoczęła się ok. 3000 lat przed naszą erą. Podanie głosi, iż najstarszy, Żółty Cesarz – Huang –Di, wynalazł pismo i muzykę, która uporządkowana jest według liczb. Uważany jest za twórcę całego systemu muzycznego opartego na 12 lü12 lü12 lü – 12 półtonach. Oprócz tego Żółty Cesarz uznawany jest za wynalazcę kompasu, koła garncarskiego, pierwszego kalendarza, astronomii, matematyki i medycyny.

RfeDBLYMA6btt1

Zdjęcie przedstawia wizerunek chińskiego cesarza - Huang Di. Był to jeden z pięciu baśniowych cesarzy starożytnych Chin. Huang Di nazywany był Żółtym Cesarzem. Starszy mężczyzna z długą, siwą brodą i wyrazistymi, czerwonymi ustami.

Muzyka była związana z systemem religijnym, filozoficznym i społecznym. Podstawowy dźwięk zwany huang czungHuang czunghuang czung – co w tłumaczeniu oznacza żółty dzwon – stanowił wzorzec do wyznaczania wszystkich miar muzycznych, ale także państwowych. Odpowiadał też długości piszczałki pierwszego fletu.

Pentatonika – mistyczna skala chińska

Od najdawniejszych czasów starożytnych chiński system muzyczny oparty był na pięciu dźwiękach. Pentatonika wyznaczała zarówno dozwolone postępy melodyczne, jak i harmoniczne. Uzasadnienie takiego właśnie wyboru dźwięków wywodziło się z mitologii. Pięć dźwięków dzielono na dwa szeregi, które odpowiadały dwóm szeregom piszczałek: męskim i żeńskim.

Najstarszym chińskim instrumentem, który potwierdzał stosowanie tej skali, była pięciostrunowa cytra qin. Dźwięki skali pentatonicznej wywiedzione zostały z następstwa kolejnych pięciu kwint czystych ( C‑G-D‑A-E), sprowadzonych do jednej oktawy i uporządkowanych w kierunku wstępującym.

R58ozi4J7avOb1

Zdjęcie przedstawia skalę heptatoniczną, ukazana na czarnej pięciolinii, która rozpoczyna się kluczem wiolinowym.

W związku z tym, iż muzyka chińska od niepamiętnych czasów związana była z kosmologicznym pojmowaniem świata, kolejnym dźwiękom skali pentatonicznej przypisywane są porządki odpowiadające stronom świata, porom roku, kolorom, planetom, emocjom. Zasadą jest, że dźwiękowi podstawowemu (gong) odpowiada zawsze określenie oznaczające całość zjawiska, a kolejnym – określenia odpowiadające jego elementom.

Skala podstawowa stanowi punkt wyjścia dla kolejnych 4 modi, posiadających te same dźwięki, rozpoczynających się kolejno od następnych stopni: szang, jue, zhi, yu. Każdy z uzyskanych w ten sposób pięciu szeregów dźwiękowych może być transponowany do 12 lü, półtonów wywiedzionych z następstwa kwint czystych, które są podstawą systemu muzycznego. W ten sposób można było wygenerować 60 tonacji, które miały określone znaczenie symboliczne.

Muzyka i jej znaczenie wychowawcze

W czasach dynastii Czou przypisywano muzyce właściwości wychowawcze – wierzono, że może oddziaływać na człowieka i wpływać na jego charakter, a pośrednio na rozwój całego społeczeństwa. Dlatego pieczę nad kształceniem muzycznym sprawowało państwo, a wszystkie przemiany w systemie politycznym miały bezpośredni wpływ na system muzyczny.

Poprzez wprowadzenie do skali pentatonicznejSkala pentatonicznaskali pentatonicznej dodatkowych dźwięków (bianzhi lub pien czy oraz biangong lub pien kung) tworzących z dźwiękami zhi (czy) oraz gong (kung) interwał półtonu, powstała nowa skala heptatonicznaSkala heptatonicznaskala heptatoniczna.

O skali siedmiostopniowej pisał już Konfucjusz – wybitny chiński filozof. Uważał ją za element obcy – piękny, ale jednocześnie niebezpieczny. Konfucjusz zajmował się także systematyczną teorią muzyki oraz wskazywał na etyczny charakter muzyki dawnej. Temu starożytnemu myślicielowi tradycyjnie przypisuje się autorstwo chińskich tekstów klasycznych – czteroksięgu i pięcioksięgu konfucjańskiego. Dla muzykologów szczególną wartość posiada pięcioksiąg składający się z Księgi Przemian (Yijing), Księgi Pieśni (Shijing), Księgi Rytuałów (Liji), Księgi Dokumentów (Shujing) oraz Kroniki Wiosen i Jesieni (Chunqiu).

R16jl7ksfXJ481

Zdjęcie przedstawia oryginalną notację Marszu na Wejście Cesarza do świątyni.

Zabytki muzyczne

Najstarszym zabytkiem piśmienniczym odnoszącym się do muzyki są inskrypcje wyryte na dzwonach z brązu odkrytych w 1978 r. w grobowcu markiza Zenga z Yi. Interpretacji muzykologicznych doczekała się również Księga Przemian (Yijing), która opisuje chińską kosmologię i filozofię. Kolejne zachowane zabytki muzyczne to – Księga pieśni oraz Księga obrzędów – przypisywane Konfucjuszowi. Niestety, w żadnym z tych źródeł nie pojawia się zapis melodii, nawet w Księdze pieśni brak zapisu muzycznego, który odpowidałyby zawartym w niej 311 tekstom pieśni ludowych, biesiadnych, ceremonialnych oraz religijnych. Z przekazów wiadomo, że istniała jeszcze Księga Muzyki, ale niestety, nie zachowała się do naszych czasów, gdyż społonęła podczas rewolucji kulturalnej w 213 r. p.n.e., kiedy to miało miejsce powszechne palenie ksiąg. Mimo tak drastycznych zniszczeń tysięcy manuskryptów wiele antycznych melodii przetrwało, gdyż były przekazywane ustnie. Dotyczy to w sposób szczególny muzyki obrzędowej, czyli praktycznie każdej, która była wykonywana w obecności Cesarza. Przyjmuje się, iż zapisane znacznie później Marsz na Wejście Cesarza do świątyni oraz Hymn Konfucjusza mogą pochodzić z czasów starożytnych. Na poniższym rysunku przedstawono oryginalną notację marsza oraz jego przybliżoną współczesną transkrypcję.

RsxLLtOza2ddV1

Zdjęcie przedstawia współczesną transkrypcję Marszu na Wejście Cesarza do świątyni. Obraz ukazuje czarną pięciolinię z czarnymi nutami. Pięciolinia rozpoczyna się czarnym kluczem wiolinowym.

RXY4wvekrCJdx1

Zdjęcie przedstawia grafikę ukazującą gesty i figury towarzyszące Hymnowi Konfucjusza, które wykonywane są przez dwóch mężczyzn, którzy w ręce trzymają miecz.

Przykładem muzyki ceremonialnej jest Hymn Konfucjusza. Wykonaywany jest cztery razy do roku, za każdym razem w innej tonacji – odpowiadającej porze roku. Wykonywaniu Hymnu… towarzyszyły określone rytuały. Jednym z nich był taniec. Ścisle określone gesty były wykonywane podczas wyznaczonych strof. Podczas pozostałych fragmentów utworu tancerze pozostawali nieruchomi w pozach pełnych pokory i szacunku.

RPT2FWRhybrQc1

Zdjęcie przedstawia grafikę ukazującą gesty i figury towarzyszące Hymnowi Konfucjusza, które wykonywane są przez dwóch mężczyzn, którzy w ręce trzymają miecz.

Symbolika instrumentarium muzycznego

Udokumentowany rozwój instrumentarium przypada na czasy dynastii Szang. Wspominane są instrumenty, takie dzwony z brązu, litofony – kamienne gongi, flety naczyniowe, fletnie, cytry czy bębny.

Z kolei za czasów dynastii Czou, w Księdze obrzędów podana została pierwsza systematyka antycznych chińskich instrumentów podkreślająca ich związek z kosmologią. Każdy z instrumentów został przyporządkowany do jednej z ośmiu grup oznaczonej przez rodzaj materiału: kamień, metal, skóra, tykwa, bambus, drewno, jedwab i glina. Przyporządkowane im też zostały trygramyTrygramytrygramy (pa‑kua) – święte symbole, które są wyrazem wszelkich przemian zachodzących we wszechświecie. Każda grupa miała też przyporządkowaną porę roku, stronę świata, osobowość, naturę. Instrumenty wraz z całą towarzyszącą im symboliką ukazane są w poniższej tabeli.

Rodzaj materiału	Instrumenty	卦名 Trygram	卦名 Nazwa	自然 Natura	性情 Osobowość	家族 Rodzina	方位 Kierunek	意義 Znaczenie
Kamień	Litofony, kamienne płyty uderzane pałkami, np. qing (bianqing)	Rl4i43CZ9jUB6 Ilustrajca przedstawia trygram	乾 Qian	天 Niebo	健	父 Ojciec	西北 NW	Aktywna energia, niebo
Metal	Dzwony – pojedyncze, niewielkich rozmiarów, lub zestawy dzwonów umieszczone na drewnianych ramach, np. bianzhong.	Rh6qLlhgwbUki Ilustrajca przedstawia trygram	兌 Dui	泽 Bagno	悦	少女 Najmłodsza córka	西 W	Radość, zadowolenie, stagnacja
Jedwab	Instrumenty z jedwabnymi strunami, np. guqin.	R1YrhxeBZyTRF Ilustrajca przedstawia trygram	離 Li	火 Ogień	麗	中女 Średnia córka	南 S	Szybki ruch, blask, słońce
Bambus	Instrumenty dęte, takie jak fletnia Pana (p’ai‑siao) lub flety podłużne i poprzeczne	R1eQG457qAZPv Ilustrajca przedstawia trygram	震 Zhen	雷 Grom	動	長男 Najstarszy syn	東 E	Żar, rewolucja, podział
Drewno	Drewniany bęben (czu) lub drewniane tarło, np. w kształcie tygrysa (jü)	RxjmyYS3fpAVq Ilustrajca przedstawia trygram	巽 Xun	風 Wiatr	入	長女 Najstarsza córka	東南 SE	Łagodne przenikanie, giętkość
Skóra	Różne rodzaje bębnów, np. czang‑ku	R1ICxtSx1OoPf Ilustrajca przedstawia trygram	坎 Kan	水 Woda	陥	中男 Średni syn	東北 NE	Niebezpieczeństwo, rwąca rzeka, otchłań, księżyc
Tykwa	Harmonijka ustna (sheng)	R1SwfROJO45IK Ilustrajca przedstawia trygram	艮 Gen	山 Góra	止	少男 Najmłodszy syn	東北 NE	Nieruchomość, bezruch
Glina	Flety naczyniowe np. xun	R12kXPRuYmydh Ilustrajca przedstawia trygram	坤 Kun	地 Ziemia	順	母 Matka	西南 SW	Energia pasywna, płodna

Starożytne chińskie instrumenty

Zadania

RsxLLtOza2ddV1

Zdjęcie przedstawia współczesną transkrypcję Marszu na Wejście Cesarza do świątyni. Obraz ukazuje czarną pięciolinię z czarnymi nutami. Pięciolinia rozpoczyna się czarnym kluczem wiolinowym.

Słownik pojęć

Źródło:

Wojciech Marchwica (red.) Słownik muzyki, Zielona Sowa, Kraków 2006

Galeria dzieł sztuki

RfeDBLYMA6btt1

Zdjęcie przedstawia wizerunek chińskiego cesarza - Huang Di. Był to jeden z pięciu baśniowych cesarzy starożytnych Chin. Huang Di nazywany był Żółtym Cesarzem. Starszy mężczyzna z długą, siwą brodą i wyrazistymi, czerwonymi ustami.

R1GTA6MEV7Rx01

Zdjęcie przedstawia obraz Konfucjusza. Otyły mężczyzna z długą, czarną brodą i wąsami. Dłonie ma skrzyżowane i trzyma pod rękawami szaty na wysokości brzucha. Ubiór ma w barwie białej, beżowej i niebieskiej. Postać mężczyzny namalowana jest na beżowym tle.

Biblioteka muzyczna