Rehabilitacja kikuta
W pierwszych tygodniach po amputacji na etapie szpitalnym i poszpitalnym szczyt kikuta oraz blizna pooperacyjna są bardzo wrażliwe, pomimo zabezpieczenia ich opatrunkiem, dlatego elementem usprawniania chorego jest również rehabilitacja kikuta. Odpowiednio zadbany i przygotowany kikut będzie w przyszłości łączyć się z lejem protezowym, a w konsekwencji będzie odporny na obciążenie podczas chodzenia. Elementami rehabilitacji kikuta, oprócz omówionych wcześniej ćwiczeń i pozycji przeciwprzykurczowych, są:
formowanie kikuta poprzez bandażowanie,
hartowanie kikuta.
Formowanie kikuta
Po kilku dniach od operacji, jeśli nie ma przeciwwskazań, można rozpocząć bandażowanie kikuta, które ma na celu:
zmniejszenie obrzęku kończyny amputowanej,
zmniejszenie bólowych wrażeń fantomowych,
zmniejszenie wrażliwości skóry i tkanek na ucisk i dotyk,
uelastycznienie blizny i przyspieszenie jej wygojenia,
szybsze obkurczanie tkanek kikuta,
formowanie kikuta.
Od kształtu kikuta zależeć będzie forma i rodzaj leja protezowego. Poprzez odpowiednie bandażowanie należy osiągnąć kształt walca lub odwróconego stożka (Rycina 4.) zarówno przy amputacji na poziomie uda, jak i podudzia. Niekorzystnym dla późniejszego zaprotezowania kształtem jest kikut kolbowaty.
Należy poinstruować pacjenta, aby bandażowanie wykonywane było za pomocą opaski elastycznej lub bandaża kompresyjnego. Pacjent powinien być wyuczony prawidłowego bandażowania przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę lub pielęgniarkę. Bandażowanie rozpoczyna się od blizny operacyjnej, następnie podąża się w kierunku do ciała, pamiętając, aby pierwsze zwoje bandaża były ciaśniejsze. Liczba użytych bandaży i ich szerokość różnić się może w zależności od wielkości i długości kikuta. Poniżej przedstawiono przykładowe bandażowanie kikuta udowego za pomocą dwóch opasek. Dla lepszej orientacji wykorzystano podział kikuta na cztery kierunki: A – część boczna górna, B – część boczna dolna, C – część przyśrodkowa dolna, D – część przyśrodkowa górna.
Przykładowy instruktaż bandażowania w siedemnastu krokach (Rycina 5.):
Rozpocznij bandażowanie umieszczając jeden koniec bandaża przy literze D, kierując dłuższy fragment bandaża z przodu skośnie w dół w kierunku szczytu kikuta do litery B.
Zawiń bandaż od tyłu szczytu kikuta w kierunku litery C, a następnie kieruj się na przód kikuta skośnie w górę do litery A.
Owiń bandaż z tyłu wokół talii, a następnie powróć od przodu w kierunku litery A.
Dalej wokół tylnej części uda podążaj w kierunku litery D.
Przejdź skośnie od przodu w kierunku litery A, owijając najwyższą część wewnętrznej strony uda.
Ponownie owiń bandaż wokół talii w kierunku litery A, a następnie wokół tylnej części uda do litery D.
Owiń kikut uda w kierunku litery A, a następnie skośnie od tyłu przejdź w dół do litery C, zakrywając szczyt kikuta ponownie wróć przodem w kierunku litery A.
Owiń od tyłu część uda w kierunku litery D i zamocuj bandaż taśmą. Tu kończy się część pierwsza bandażowania.
Zacznij drugim bandażem od przodu na kikucie między literami A i B. Owiń szczyt kikuta kierując się w dół, do tyłu i w stronę przyśrodkową.
Prowadź bandaż skośnie przodem w górę w kierunku litery A.
Kontynuuj wokół tylnej części uda, skośnie w dół w kierunku litery C.
Zawiń bandaż przodem skośnie w górę do litery A, a następnie wokół tylnej części uda w kierunku litery D.
Kolejne etapy to zawijanie bandaża sposobem ósemkowym (13‑17).
Poniżej przedstawiono przykładowe bandażowanie kikuta podudzia za pomocą jednej opaski, gdzie rzepkę pozostawia się niezabandażowaną. Dla lepszej orientacji wykorzystano podział kikuta na cztery kierunki: A – część boczna górna, B – część boczna dolna, C – część przyśrodkowa dolna, D – część przyśrodkowa górna.
Przykładowy instruktaż bandażowania w siedemnastu krokach (Rycina 6.):
Zacznij od umieszczenia początku bandaża nad rzepką.
Owiń rolkę w kierunku przyśrodkowym raz dookoła uda, aby zabezpieczyć bandaż, ale nie za ciasno.
Kontynuuj bandażowanie skośnie w dół i przejdź do rogu D.
Owiń bandażem szczyt kikuta przechodząc na stronę przednią skośnie w górę, w kierunku litery B.
Przejdź na stronę tylną w kierunku litery A.
Kontynuuj bandażowanie schodząc na przedniej stronie kikuta skośnie w dół w kierunku litery C.
Owiń szczyt kikuta od tyłu w kierunku litery D.
Przejdź na stronę przednią szczytu kikuta, podążając skośnie ku górze w kierunku litery B.
Dalej od tyłu kikuta podążaj bandażem skośnie w dół w kierunku litery D.
Kolejnych pięć ruchów powtórz zgodnie z wcześniejszymi punktami 4‑8 na wzór ósemki (10‑14).
Przechodząc od tyłu kikuta w kierunku litery A, kontynuuj przejście na stronię przednią skośnie w dół w kierunku litery C.
Przejdź na tył kikuta w kierunku litery D i przednią stroną skośnie ku górze kieruj bandaż w kierunku litery B.
Jeśli uzyskałeś wzór ósemki, zakończ bandażowanie ponownie nad rzepką, tak jak w punkcie pierwszym instrukcji.
W celu zapoznania się z bandażowaniem kikuta podudzia przejdź do sekwencji filmowych “Usprawnianie pacjenta z zaopatrzeniem protetycznym”, w szczególności do “Usprawnianie pacjenta z protezą kończyny dolnej w obrębie podudzia”sekwencji filmowych “Usprawnianie pacjenta z zaopatrzeniem protetycznym”, w szczególności do “Usprawnianie pacjenta z protezą kończyny dolnej w obrębie podudzia”.
Nowym rozwiązaniem przy formowaniu kikuta są pończochy kikutowe lub kompresyjne lejki silikonowe odpowiednio dobrane np. przez fizjoterapeutę. Jest to metoda mniej czasochłonna, ale zdecydowanie bardziej kosztowna od zwykłego bandażowania. Jednak techniki kompresyjne okrągłodziane lub linery post operacyjne mimo zwiększonego kosztu niosą ze sobą najważniejszy medyczny aspekt - stałą kompresję ucisku przy każdorazowym założeniu - powtarzalność metody.
Kompresyjne lejki sylikonowe (linery pooperacyjne)
Linery pooperacyjne pomagają w procesie gojenia kikuta, likwidują obrzęki i zmniejszają obwód kikuta, a co za tym idzie umożliwiają szybsze dopasowanie kikuta do protezy. Dla osób po amputacji podudzia mogą być stosowane w ramach leczenia szpitalnego, jak i później w fazie rehabilitacji.
Wyroby kompresyjne okrągłodziane
Popularne na rynku wyroby uciskowe okrągłodziane, produkowane w kształcie tuby, są dziane z włókien o dużej rozciągliwości. Ich zadaniem jest podniesienie ciśnienia tkankowego, wspierającego odpływ krwi i limfy. Zastosowana kompresja powoduje także usuwanie stanu zapalnego z tkanki podskórnej, który nasila dolegliwości bólowe.
Kolejnym etapem formowania kikuta jest proteza tymczasowa. Wykonuje się ją po zdjęciu szwów i wygojeniu rany pooperacyjnej. Pacjent korzystający z protezy wydatkuje energię, mięśnie kikuta aktywizują się, co wpływa stopniowo na jego kształt i obwody. W momencie ustabilizowania obwodów pacjent jest gotowy do kolejnego etapu usprawniania – protezy ostatecznej. Ma to miejsce średnio po około sześciu miesiącach korzystania z protezy tymczasowej.
Hartowanie kikuta
Krótko po operacji kikut może być bolesny, opuchnięty, wrażliwy na dotyk i inne bodźce. Pacjent może odczuwać swędzenie, drętwienie. Nierzadko odbiera fakt istnienia kończyny, która została odjęta. Jest to tzw. ból fantomowy. Wszystkie te objawy stopniowo ustępują. W sytuacji utrzymujących się bóli fantomowych należy rozważyć użycie specjalistycznych pończoch lub linerów relaksacyjnych. Na tym etapie należy zastosować się do zaleceń lekarskich odnośnie zmiany opatrunków, przyjmowania leków, dbania o higienę. Kikut powinien być codziennie myty wodą z mydłem, a potem dokładnie wycierany. Do pielęgnacji kikuta przeznaczone są specjalne kosmetyki typu: łagodne mydła, toniki, płyny dezynfekujące.
Hartowanie kikuta ma ogromne znaczenie dla późniejszego etapu, jakim jest zaopatrzenie w protezę. Dobrze zahartowany kikut jest mniej wrażliwy na obecność leja protezowego, który dla pacjenta stanowi „ciało obce”. Bezpośredni dotyk powierzchni leja, miejscowe uciski, tarcia to nieodłączne aspekty korzystania z tego elementu protezy.
Po wygojeniu rany kikut można hartować samodzielnie i stosować stopniowo:
naprzemienny prysznic ciepły i zimny,
tarcie powierzchni kikuta najpierw miękką, a potem bardziej szorstką gąbką,
pocieranie ręcznikiem i coraz bardziej szorstkimi tkaninami,
szczotkowanie miękką, a później twardszą szczotką,
oklepywanie i masowanie kikuta,
obciążanie osiowe poprzez opieranie kikuta na podłożu, którego twardość powinna być stopniowo zwiększana. Podobnie jak czas obciążania. Po kilku tygodniach (4‑5) pacjent w pełnym obciążeniu kikuta i samodzielnie powinien utrzymać się na twardym podłożu.
W opiece nad kikutem wesprzeć pacjenta może również opieka specjalistyczna fizjoterapeuty poprzez:
wyuczenie pacjenta odpowiedniego postępowania z kikutem (w przypadkach, w których pacjent albo rodzina sobie nie radzą w zaistniałej sytuacji),
monitorowanie i bezpośrednie wspomaganie pacjenta w wykonywanych przez niego czynnościach aż do uzyskania pewności, że zabiegi wykonywane są prawidłowo,
stosowanie profesjonalnych technik masażu,
wprowadzenie zabiegów hydrotermicznych,
wyuczenie pacjenta ćwiczeń izotermicznych poszczególnych mięśni albo grupy mięśni.
Stosując zabiegi zarówno samodzielnie przez pacjenta jak również przez inną osobę należy mieć na uwadze stan kikuta i zmiany jakie się pojawiają na jego powierzchni, a zakres i intensywność ćwiczeń powinny być dostosowane do możliwości chorego.
Wszystkie czynności pozwalają na zmniejszenie wrażliwości tkanek i skóry oraz zakończeń nerwowych. Naskórek zmienia swoją strukturę i uodparnia się na czynniki zewnętrzne.
Dzięki prawidłowej opiece kikut staje się bardziej funkcjonalny i nabiera cech istotnych w procesie dalszego usprawniania pacjenta w protezie:
jest właściwie ukształtowany oraz wydolny mięśniowo,
jest odporny na ucisk,
może przenosić obciążenia ,
ma odpowiednie unerwienie i ukrwienie,
blizna pooperacyjna i przesuwająca się skóra nie zaburzają czynności kikuta,
występuje pełna ruchomość stawu zlokalizowanego powyżej kikuta.
W pierwszej fazie protezowania, najlepiej po wygojeniu się rany pooperacyjnej pacjent otrzymuje tzw. protezę tymczasową. Najczęściej jest to prosta konstrukcja, w której jednak powinno się uwzględnić stopień mobilności pacjenta (Rycina 7.).
Szybkie zaopatrzenia pacjenta w protezę umożliwia choremu powrót do pozycji pionowej. Ponadto nie tracący pamięci ruchowej protezowany uczy się chodzić, utrzymywać równowagę oraz obciążać kikut. Ze względów bezpieczeństwa początkowo równowagę najlepiej ćwiczyć w poręczach asekurując się kończynami górnymi. Pacjent uczy się stać, obciążać naprzemiennie kończyny, wykonywać wymachy i opanowywać elementy kroku. W dalszym etapie eliminuje się opieranie się na poręczach. Tak by stopniowo przejść do korzystania z kul łokciowych, laski aż do chodzenia bez pomocy przyrządów. Jednocześnie pacjent ćwiczy siadanie i wstawanie np. z krzesła, chodzenie w różnych kierunkach, omijania przeszkód, poruszania się na schodach itd. Niezwykle ważnym aspektem usprawniania jest również stosowanie profilaktyki upadku, umiejętnego upadania oraz wstawania po upadku. Dodatkowo użytkowanie protezy tymczasowej wpływa na dalsze formowanie kikuta. Objętość tkanek miękkich najczęściej redukuje się aż do momentu stabilizacji obwodów i kształtu kikuta. Przy zmianie obwodów lej protezowy staje się zbyt luźny. W takiej sytuacji pacjent może wspomagać się dobierając odpowiednio pończoszki kikutowe (Rycina 8.), które występują w różnych grubościach i wielkościach oraz wykonane są z różnorodnych materiałów np. wełna, bawełna, frotte.
W celu zapoznania się z wczesnym usprawnieniem kikuta podudzia i zakładaniem protezy tymczasowej przejdź do przejdź do sekwencji filmowych “Usprawnianie pacjenta z zaopatrzeniem protetycznym”, w szczególności do “Usprawnianie pacjenta z protezą kończyny dolnej w obrębie podudzia”sekwencji filmowych “Usprawnianie pacjenta z zaopatrzeniem protetycznym”, w szczególności do “Usprawnianie pacjenta z protezą kończyny dolnej w obrębie podudzia”.
Jeżeli jednak zmiana obwodów jest znacząca wówczas należy rozważyć wymianę leja protezowego. Pacjent użytkuje protezę tymczasową średnio przez około 6 miesięcy. Po czym następuje kolejny etap usprawniania - zaopatrzenie pacjenta w protezę ostateczną.
Efekty wczesnego usprawniania po amputacji zależą od wielu czynników. Nie tylko nastawienie pacjenta i jego stan psychiczny ale wydolność organizmu, ogólna sprawność, wytrzymałość na wysiłek fizyczny czy stan zdrowia oraz cierpliwość i systematyczność w działaniu wpływają na przystosowanie do funkcjonowania ze sztuczną kończyną. Dobre wstępne przygotowanie pacjenta oraz odpowiedni indywidualny dobór konstrukcji protezy dostosowany do możliwości, warunków i wymagań pacjenta kształtuje nową jakość jego życia.
Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści