R1WfpnPYF03WU1

Widok na rozległy plac w wiekim mieście. Dokoła placu wysokie kamienice.

1. Położenie i podział Ukrainy

Ukraina jest dużym państwem w Europie Wschodniej – drugim największym na naszym kontynencie, po Federacji Rosyjskiej. Jej powierzchnia wynosi ponad 603 tys. kmIndeks górny 2², czyli jest prawie dwukrotnie większa niż obszar Polski. Stolica Ukrainy to Kijów.

Ukraina leży w południowej części Niziny Wschodnioeuropejskiej, nad Morzem Czarnym. Na wschodzie i północy sąsiaduje z Federacją Rosyjską, z którą ma ponad 1,5 tys. km granicy lądowej. Z pozostałymi sąsiadami – Białorusią, Polską, Słowacją, Węgrami, Rumunią i Mołdawią – granice są już znacznie krótsze, np. nasza ma długość 535 km.

Linia brzegowa nad Morzem Czarnym i będącym jego częścią Morzem Azowskim jest silnie urozmaicona. Największy jej element to Półwysep Krymski, który oddziela Morze Azowskie od Morza Czarnego – oba morza łączy Cieśnina Kerczeńska. Półwysep ten jest jednym z ważniejszych obiektów sporu między Ukrainą i Rosją.

Podział administracyjny Ukrainy wyróżnia 23 obwody oraz dwa miasta wydzielone (Kijów i Sewastopol), a także autonomiczną republikę Krymu. Obwody (ukr. obłasti), będące odpowiednikami naszych województw, obejmują obszary wokół większych miast, które są ich stolicami.

R8HlSVlOXwX8Z1

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Ukrainy z podziałem na jednostki administracyjne. Terytorium Ukrainy dzieli się na 24 obwody, miasta wydzielone (Kijów i Sewastopol) oraz republikę autonomiczną (Republikę Autonomiczną Krymu). Kolorami wyróżniono obwód wołyński, obwód lwowski, obwód zakarpacki, obwód iwano-frankowski, obwód tarnopolski, obwód czerniowiecki, obwód rówieński, obwód żytomierski, obwód chmielnicki, obwód winnicki, obwód czernichowski, obwód kijowski, obwód sumski, obwód czerkaski, obwód kirowohradzki, obwód mikołajowski, obwód odeski, obwód połtawski, obwód chersoński, obwód dniepropetrowski, obwód charkowski, obwód zaporoski, obwód doniecki, obwód Ługański. Białymi kropkami oznaczono główne miasta i opisano je. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

Polecenie 1

Na mapach Europy wskaż Ukrainę i opisz jej położenie geograficzne

R1WZH7qkmYQBP1

Na ilustracji mapa polityczna Europy, jednakowymi kolorami oznaczone państwa, położone w różnych częściach Europy (Europa Północna, Południowa, Wschodnia, Zachodnia i Centralna). Po najechaniu na wydzieloną część Europy rozwija się „dymek” z informacjami o tym regionie.

ReOgmujkiY03k1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą widoczne na mapie części innych kontynentów zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie opisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i opisano główne miasta. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na siedem części. U góry – czerwony i ciemnopomarańczowy, dalej pomarańczowy, jasnopomarańczowy i żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Opisano poziomice: zero metrów (poziom morza), dwieście metrów powyżej poziomu morza, pięćset metrów powyżej poziomu morza, tysiąc metrów powyżej poziomu morza, dwa tysiące metrów powyżej poziomu morza, trzy tysiące metrów powyżej poziomu morza. Po prawej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono prostokątny pionowy pasek. Pasek podzielono na pięć części. Odcieniami koloru niebieskiego oznaczono głębokości mórz. W legendzie opisano izobaty: dwieście metrów poniżej poziomu morza, tysiąc metrów poniżej poziomu morza, dwa tysiące metrów poniżej poziomu morza, trzy tysiące metrów poniżej poziomu morza.

2. Warunki naturalne

Ukraina to kraj nizinno‑wyżynny z niewielkim udziałem gór. Tymi górami jest m.in. wąski łańcuch Karpat Wschodnich przecinający południowo‑zachodnią część kraju na długości około 200 km. Znajduje się tam najwyższy szczyt Ukrainy – Howerla o wysokości 2061 m n.p.m. Inny obszar górski na Ukrainie to nadbrzeżne Góry Krymskie. Pod względem geologicznym są one podobne do Karpat – też powstały w orogenezie alpejskiej i też budują je głównie piaskowce, łupki oraz wapienie. Z uwagi na nadmorskie położenie występują tam duże wysokości względne. Najwyższy szczyt to Romankosz (1545 m n.p.m.).

Po wschodniej stronie ukraińskich Karpat rozciągają się rozległe, pofałdowane obszary wyżynne – Podole i Wołyń oraz Wyżyna Naddnieprzańska (na prawym brzegu Dniepru). Środkową część Ukrainy zajmują wielkie Niziny – Naddnieprzańska (na lewym brzegu Dniepru) i Czarnomorska (wzdłuż wybrzeża morskiego). Ponadto niziną jest Polesie rozciągające się na północnym zachodzie Ukrainy wzdłuż granicy z Białorusią. Z kolei na wschodzie kraju znajduje się niewielka i niewysoka Wyżyna Doniecka.

Rix7YJ2s8P2YU1

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Ukrainy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym i pomarańczowym. Na północy przeważają obszary w kolorze zielonym przechodzące ku południowemu-zachodowi w kolor żółty i pomarańczowy. W dolnej części mapy Morze Czarne i Morze Azowskie zaznaczone kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, cieśnin, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Różową wstążką oznaczono granice państw. Kolorem czerwonym opisano państwa sąsiadujące z Ukrainą. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Na mapie hipsometrycznej (powyżej) wskaż:

• główne regiony geograficzne Ukrainy;

• wysokości maksymalne obszarów górskich i wyżynnych;

• główne elementy ukraińskiej linii brzegowej.

Największą rzeką Ukrainy jest Dniepr – czwarta najdłuższa rzeka Europy. Przepływa ona przez środek kraju z północy na południe, uchodząc do Morza Czarnego. W granicach Ukrainy ma długość 981 km, jednak przedtem płynie przez Białoruś oraz Rosję (gdzie są jej źródła) i całkowita długość Dniepru wynosi 2200 km. Niemal cały obszar Ukrainy należy do zlewiska Morza Czarnego i Azowskiego. W jego skład, oprócz dorzecza Dniepru, wchodzą też dorzecza Dniestru, Bohu, Donu oraz Cisy na Zakarpaciu, a także mniejszych rzek przymorskich. Do zlewiska Morza Bałtyckiego zalicza się jedynie źródłowa część dorzecza Bugu oraz fragment prawego dorzecza Sanu.

Na Ukrainie panuje klimat umiarkowany ciepły kontynentalny. Charakteryzuje się on najmniejszą liczbą opadów spośród innych klimatów umiarkowanych, a także największymi rocznymi amplitudami temperatur. W praktyce oznacza to, że lata są na ogół upalne i suche, a zimy mroźne i też bez opadów. W zachodniej części Ukrainy, przy granicach Polski, występuje nieco łagodniejszy typ klimatu, podobny do naszego przejściowego. Są to jednak tereny położone wyżej, przez co i tam klimat pozostaje ostry, zwłaszcza w zimie. Najcieplej jest na południu, na wybrzeżu Morza Czarnego, gdzie klimat ma cechy śródziemnomorskie.

Gleby Ukrainy zaliczają się do najbardziej urodzajnych na świecie. Przede wszystkim są to czarnoziemy, które pokrywają niemal całą wschodnią część kraju. Wykształciły się one na bazie roślinności stepowej będącej typową dla klimatu umiarkowanego ciepłego kontynentalnego; w podłożu zaś występują skały wapienne i lessy. Ukraińskie czarnoziemy są częścią wielkiego, zwartego pasa tych gleb, który ciągnie się daleko na wschód do Azji. Na obrzeżach czarnoziemów rozwinęły się nieco mniej urodzajne gleby kasztanowe i szaroziemy (szare gleby leśne).
W zachodniej części Ukrainy występują gleby brunatne, bielicowe i płowe. Powstały one w podłożu lasów iglastych, liściastych i mieszanych. Na Polesiu dominują lasy iglaste i gleby bielicowe. Sporo jest tam też terenów podmokłych i związanych z nimi gleb bagiennych. W Karpatach i na Zakarpaciu dominują lasy liściaste oraz mieszane z glebami brunatnymi i płowymi w podłożu. Pozostałe obszary kraju są niemal bezleśne. Ukraina, spośród wszystkich naszych sąsiadów, ma zdecydowanie najniższy stopień zalesienia – wynosi on tylko 16%.

3. Ludność Ukrainy

Na Ukrainie mieszka obecnie około 45 mln osób, a zatem nieco więcej niż w Polsce. Jednak liczba ludności naszych wschodnich sąsiadów od lat systematycznie zmniejsza się – po uzyskaniu niepodległości w 1991 roku Ukraina liczyła ponad 52 mln mieszkańców. Ten spadek liczby ludności spowodowany jest głównie niestabilną sytuacją ekonomiczną i słabym rozwojem gospodarczym państwa. Niepewna przyszłość zniechęca ludzi młodych do zakładania rodzin i decydowania się na potomstwo, a często też zmusza ich do emigracji. Ponadto Ukraińcy przeciętnie żyją znacznie krócej (68 lat) niż inni Europejczycy, co skutkuje większą liczbą zgonów. Wszystko to składa się na duży ujemny przyrost naturalny i tym samym ujemny przyrost rzeczywisty – saldo migracji zewnętrznych waha się w okolicach 0.

2/3 ludności Ukrainy mieszka w miastach i są to przeważnie miasta duże. W kraju jest aż pięć aglomeracji liczących ponad 1 mln mieszkańców – Kijów (2,4 mln), Charków (1,4 mln) oraz Dniepropietrowsk, Odessa i Donieck (po około 1 mln). W Zagłębiu Donieckim, zwanym też Donbasem, stosunkowo blisko siebie znajduje się kilkadziesiąt miast o różnej wielkości, które tworzą gęsto zaludniony obszar liczący około 5 mln mieszkańców.

RIp2jDFDG9Oyf1

Ilustracja przedstawia mapę Ukrainy. Na mapie przedstawiono rozmieszczenie ludności. Kolorami od zielonego (jedna niewielka plamy) przez żółty do pomarańczowego przedstawiono gęstość zaludnienia. Plamy rozkładają się nieregularnie, kolor pomarańczowy oznaczający dużą gęstość zaludnienia, powyżej dwustu osób na kilometr kwadratowy występuje na południowym zachodzie i na wschodzie kraju. Na mapie różnej wielkości sygnatury (koła) obrazujące aglomeracje miejskie wg liczby mieszkańców: Kijów, Odessa, Donieck, Charków, Dniepropetrowsk– od jednego miliona do pięciu milionów mieszkańców. Krzywy Róg, Zaporoże, Mariupol, Lwów od pięciuset tysięcy mieszkańców do jednego miliona. Kilkanaście mniejszych sygnatur poniżej dwustu pięćdziesięciu tysięcy mieszkańców. Przewaga dużych miast we wschodniej części kraju. Mapa zawiera południki i równoleżniki, dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwa stopnie.

Średnia gęstość zaludnienia na Ukrainie wynosi tylko 75 osób na 1 kmIndeks górny 2² – to tyle, ile u nas w najbardziej zalesionym województwie lubuskim. Ale na Ukrainie, poza Polesiem, to nie lasy wpływają na słabe zaludnienie. Wielkie obszary kraju zajęte są przez pola uprawne powstałe na żyznych czarnoziemach. Pomiędzy tymi polami najczęściej znajdują się wsie, a miasta występują sporadycznie.

Ponad 80% mieszkańców kraju deklaruje narodowość ukraińską. Około 17% uważa się za Rosjan – mieszkają oni głównie na Krymie oraz na wschodzie w obwodach donieckim i ługańskim. Każda z pozostałych mniejszości narodowych – Polacy, Białorusini, Mołdawianie i inni – stanowi mniej niż 1% ogólnej liczby ludności Ukrainy. Jednak w liczbach bezwzględnych są to niemałe wartości, np. Polaków jest około 150 tys. Mieszkają oni głównie w trzech obwodach – lwowskim, tarnopolskim i iwano‑frankowskim (stanisławowskim).

4. Gospodarka Ukrainy

Ukraina to kraj rolniczo‑przemysłowy. Występowanie urodzajnych czarnoziemów na wielkich obszarach wręcz wymusiło ich zagospodarowanie pod uprawy. Uzyskuje się duże zbiory, które sprzedawane są za granicę – Ukraina jest dziś znaczącym eksporterem pszenicy, kukurydzy i słonecznika. Ponadto uprawia się tam buraki cukrowe, jęczmień i inne zboża, a także warzywa i owoce. Na południu kraju występuje najcieplejszy klimat, który pozwala rosnąć m.in. winorośli, a nawet owocom cytrusowym.
Hodowla zwierząt na Ukrainie też jest silnie rozwinięta. Dominuje trzoda chlewna, bydło i drób, wśród którego duże znaczenie eksportowe mają kaczki.

RPGFIeFUZeYD51

Ilustracja przedstawia dwie mapy gospodarcze Ukrainy. Mapa pierwsza – rolnictwo, mapa druga – przemysł. Na mapie rolnictwa tło w kolorze żółtym (grunty orne), jasnozielonym (łąki i pastwiska), zielonym (lasy) i szarym (nieużytki). Na mapie sygnatury obrazujące uprawy roślin (pszenica, żyto, jęczmień, kukurydza, buraki cukrowe, ziemniaki, słonecznik, owoce i warzywa, winorośl, tytoń, len, chmiel) oraz hodowlę zwierząt (bydło, trzoda chlewna, owce i konie). Powiększone sygnatury na wschodzie kraju oznaczają wysokotowarową produkcję rolną. Na mapie przemysłu sygnatury kołowe – ośrodki przemysłowe. Duże: Donieck, Dniepropetrowsk, Odessa, Kijów, kilkanaście mniejszych. Przemysł elektromaszynowy i hutniczy oraz chemiczny w przewadze, lekki drzewny i papierniczy oraz spożywczy. Kilka elektrowni cieplnych, wodnych i atomowych oznaczonych kolorowymi gwiazdkami, ropociąg i gazociąg oznaczone liniami. Sygnaturami oznaczone wydobycie węgla kamiennego, ropy naftowej, gazu ziemnego rud żelaza, manganu i uranu. Większość przemysłu i wydobycia skupiona jest na wschodzie kraju. Kolorem brązowym oznaczono obszary silnie uprzemysłowione. Obejmują one duże miasta. Obie mapy zawierają południki i równoleżniki, dookoła map w białych ramkach opisano współrzędne co dwa stopnie.

Ukraiński przemysł rozwinął się na bazie surowców mineralnych. W Zagłębiu Donieckim eksploatowany jest węgiel kamienny (dawniej też brunatny), a w rejonie Krzywego Rogu – rudy żelaza. W wydobyciu tych dwóch surowców Ukraina zalicza się do światowej czołówki. Ponadto pozyskiwane są rudy manganu i uranu oraz niewielkie ilości ropy naftowej i gazu ziemnego. Ukraina, podobnie jak Polska, uzależniona jest od dostaw rosyjskiej ropy i gazu.

W przemyśle przetwórczym Ukrainy obecnie najlepiej rozwinięta jest branża spożywcza, która wykorzystuje wielką produkcję rolną. Dawniej wyraźnie dominował przemysł ciężki – elektromaszynowy (w tym samochodowy i AGD), chemiczny, energetyczny. Jednak po uzyskaniu niepodległości Ukraina nie poszła ścieżką szybkich zmian w gospodarce, co do dziś skutkuje znacznym opóźnieniem w rozwoju kraju. Przede wszystkim nie sprywatyzowano wielu zakładów przemysłowych, które pozostają w państwowych rękach i często działają w oparciu o przestarzałe technologie. W związku z tym nie mogą one konkurować na rynkach zagranicznych, a państwo musi do nich dopłacać. Produkcja przemysłowa znajduje zbyt niemal wyłącznie na rynku krajowym. Eksport ukraińskich towarów przetworzonych jest znikomy. Bilans handlu zagranicznego, który i tak od zawsze jest ujemny, ratują surowce mineralne i zboża. Sytuację pogarsza słabość ukraińskiej waluty (hrywny), która często traci na wartości.

Ważnym działem ukraińskiego przemysłu pozostaje energetyka. W kraju działa m.in. kilka elektrowni atomowych wytwarzających blisko połowę całej produkcji energii elektrycznej. Spore znaczenie mają też duże elektrownie wodne znajdujące się przy sztucznych zbiornikach wodnych na Dnieprze.

Warto wiedzieć

Energetyka atomowa może być bardzo niebezpieczna. Przekonali się o tym mieszkańcy Ukrainy i innych krajów Europy (a nawet Azji, Ameryki Północnej i Afryki) w 1986 roku po awarii w elektrowni w Czarnobylu przy granicy ukraińsko‑białoruskiej. Była to największa katastrofa w historii energetyki jądrowej. Przegrzany reaktor jądrowy radzieckiej produkcji przyczynił się do silnego wybuchu, który spowodował śmierć kilkudziesięciu osób. Do środowiska natychmiast przedostały się olbrzymie ilości substancji radioaktywnych, które prawdopodobnie zaszkodziły zdrowiu setek tysięcy ludzi. Radioaktywne chmury rozprzestrzeniły się na znaczne obszary półkuli północnej i do dziś dokładnie nie wiadomo, ilu ludzi faktycznie ucierpiało z powodu napromieniowania.

R2ZEV82GBmr3U1

Ilustracja zawiera mapę okolic Czarnobyla na Ukrainie z zaznaczonym kolorowymi plamami skażeniem gleby cezem 137. Od najciemniejszego w Czarnobylu do najjaśniejszego w promieniu trzystu kilometrów od miejsca katastrofy. Na drugiej mapie – mapie świata – zasięg chmury radioaktywnej w dniu wybuchu – w okolicach Czarnobyla i dziesięć dni później – północna, środkowa i wschodnia Azja oraz Grenlandia i północne krańce Ameryki Północnej.

Usługi na Ukrainie nie rozwinęły się w sposób dynamiczny. Pozostawanie na uboczu wysokorozwiniętej, zachodnioeuropejskiej gospodarki skutkuje niskimi poziomem zamożności społeczeństwa, a to właśnie ta zamożność decyduje o rozwoju usług – PKB na 1 mieszkańca Ukrainy wynosi 1/3 tego, co w Polsce.

Ukraina ma korzystne położenie tranzytowe na szlakach łączących Rosję z resztą Europy. Czerpie więc pewne zyski z transportu drogowego, kolejowego, lotniczego i rurociągowego. Nieźle jest też rozwinięta żegluga śródlądowa na Dnieprze i na innych większych rzekach. Z kolei Odessa zalicza się do największych portów Morza Czarnego.
W ostatnich kilkunastu latach na ukraińskie wybrzeże Morza Czarnego, a zwłaszcza na Krym przyjeżdżało coraz więcej turystów zagranicznych. Jednak konflikt z Rosją zatrzymał i niemal zniweczył rozwój tego działu usług.

Podsumowanie

• Ukraina jest dużym krajem na południu Europy Wschodniej, nad Morzem Czarnym i Azowskim.

• Ukraina uzyskała niepodległość w 1991 roku po rozpadzie Związku Radzieckiego.

• Ukraina to kraj nizinno‑wyżynny ze stosunkowo niewielkimi obszarami górskimi w Karpatach i na Krymie.

• Prawie cały obszar Ukrainy należy do zlewiska Morza Czarnego i Azowskiego. Największe rzeki to Dniepr, Prypeć, Dniestr, Boh, Desna.

• Na Ukrainie panuje klimat umiarkowany ciepły kontynentalny.

• Całą wschodnią część Ukrainy pokrywają bardzo urodzajne gleby czarnoziemne, które wytworzyły się na roślinności stepowej oraz skałach wapiennych i lessowych.

• Na Ukrainie jest bardzo mało lasów, gdyż na wschodzie roślinnością naturalną były trawiaste stepy, a na zachodzie większość lasów wykarczowano, by uzyskać ziemię rolną.

• Liczba ludności Ukrainy (obecnie około 45 mln) stale zmniejsza się ze względu na duży ujemny przyrost naturalny wynikający głównie z niskiego poziomu urodzeń, na co wpływa niestabilna sytuacja ekonomiczna.

• Ludność miejska stanowi 2/3 ogółu mieszkańców Ukrainy. Największe miasta to stolica Kijów (2,4 mln) i Charków (1,4 mln). Zagłębie Donieckie jest obszarem najgęściej zaludnionym.

• Około 80% ludności kraju to Ukraińcy, 17% stanowią Rosjanie, a wśród innych mniejszości narodowych jest około 150 tys. Polaków skupionych w okolicach Lwowa.

• Rolnictwo Ukrainy to przede wszystkim uprawa roślin – pszenicy, kukurydzy, jęczmienia, słonecznika, buraków cukrowych – na urodzajnych czarnoziemach. Ponadto hoduje się trzodę chlewną, bydło i drób.

• Węgiel kamienny w Zagłębiu Donieckim i rudy żelaza z rejonu Krzywego Rogu to główne bogactwa mineralne Ukrainy. Duże znaczenie mają też rudy manganu i uranu.

• Najważniejsze towary eksportowe Ukrainy to żywność nieprzetworzona oraz surowce mineralne.

• Prawie połowa energii elektrycznej wytwarzanej na Ukrainie pochodzi z elektrowni atomowych. W 1986 r. w Czarnobylu miała miejsce największa w dziejach ludzkości katastrofa elektrowni atomowej, w wyniku której do środowiska przedostały się olbrzymie ilości szkodliwych substancji radioaktywnych.

• Gospodarka Ukrainy nie rozwija się w szybkim tempie, ponieważ nie zostały tam przeprowadzone w odpowiedni sposób reformy gospodarcze, w tym prywatyzacja.

• Na złą sytuację Ukrainy wpływają głównie podziały i spory wewnętrzne oraz agresywne działania Rosji i niewystarczająca pomoc z Unii Europejskiej.

Zobacz także

Położenie Polski na świecie i w EuropieiCkddUjtx4Położenie Polski na świecie i w Europie
Biologiczna struktura ludności PolskiiWj9C2E61NBiologiczna struktura ludności Polski
Zmiany w przemyśle PolskiizTrKxqBkBZmiany w przemyśle Polski
Karpaty Zewnętrzne – Beskidy i Pogórze KarpackieiI6Ugww7yEKarpaty Zewnętrzne – Beskidy i Pogórze Karpackie

Słowniczek

Zadania