Ilustracja przedstawia grających na instrumentach ludzi. Pokój ma szare ściany. Kobiety ubrane są w długie suknie i nakrycia głowy. Mężczyźni we fraki i koszule z żabotami. Włosy mają uczesane zgodnie z trendem epoki, zakręcone w loki jasne włosy. Na środku pokoju stoją nuty. Drzwi są otwarte.
Ważne daty
XIX w. – okres romantyzmu w muzyce, czas sporów pomiędzy zwolennikami muzyki absolutnej i programowej
1830 – Hector Berlioz Symfonia Fantastyczna – pierwsza symfonia programowa
1830 – Carl Loewe Mazeppa (Tondichtung) – kompozycja fortepianowa, w której po raz pierwszy użyto określenia Tondichtung – poemat symfoniczny
1846‑1849 – Franz Liszt Co słychać w górach – pierwszy orkiestrowy poemat symfoniczny Liszta
1896 – Zygmunt Noskowski Step – pierwszy polski poemat symfoniczny
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R1KsFF4em1grI1
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
2. Starożytność (Egipt, Grecja, Rzym i in.). Uczeń:
4) omawia miejsce muzyki w nauce i filozofii starożytnej (Pitagoras – teoria muzyki, Platon i Arystoteles – znaczenie muzyki w wychowaniu młodego pokolenia, wartości etyczno‑moralne).
7. Romantyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:
c) wymienia charakterystyczne cechy romantyzmu (uczuciowość, elementy narodowe i ludowe, wirtuozeria (wirtuozi, np. Niccolo Paganini, Fryderyk Chopin, Ferenc Liszt, Henryk Wieniawski i in.),
d) dostrzega wątki narodowe w muzyce,
6) zna pojęcia: kantylena, tempo rubato, transkrypcja fortepianowa, wirtuoz, uwertura koncertowa, muzyka programowa, leitmotiv, szkoła narodowa, instrumentacja.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
wskazywać historyczne przykłady muzyki „opowiadającej”;
definiować programowość jako fenomen muzyki XIX wieku;
wskazywać interpretację muzyki absolutnej wraz z wnoszonymi przez współczesną muzykologię zastrzeżeniami dotyczącymi istoty tego typu muzyki.
Wprowadzenie – O muzyce, która maluje i opowiada
Choć programowość najczęściej uważana jest za fenomen XIX w., próby „malowania” i „opowiadania” przy pomocy muzyki wskazywać można już w kulturze muzycznej antycznej Grecji.
Rf8D3vgFnPYOu
Kolejne epoki przynosiły rozmaite próby malarstwa dźwiękowego – od naśladownictwa o charakterze onomatopeicznym (np. odgłosy natury: imitowanie śpiewu ptaków, odgłosów bitwy, burzy) po poszukiwania muzycznych ekwiwalentów ruchu, światła i ciemności.
R7PeGceJ8cyto
W wieku XIX, oprócz imitowania rzeczywistości zewnętrznej, muzyka zaczęła przedstawiać także fabularyzowane historie, uczucia i nastroje…
Kontekst pierwszego użycia pojęć muzyka „absolutna” i muzyka „programowa”
Pojęcia „muzyka programowa” i „muzyka absolutna” pojawiły się w połowie XIX w.
Pierwsze z nich wprowadził Franciszek Liszt w swym manifeście, którego pretekstem było omówienie w 1855 r. symfonii programowej Hectora Berlioza Harold w Italii, utworu orkiestrowego z koncertującą partią altówki (stranskrybowanegoTranskrypcjastranskrybowanego przez Liszta na fortepian w 1836 r.).
RMmiKp9l5W2Ef1
Niemal dziesięć lat wcześniej, w 1846 r., charakteryzując muzykę instrumentalną Ludwika van Beethovena, Ryszard Wagner użył terminu „muzyka absolutna”.
Rjwb15oaRuERs1
Muzyka absolutna – definicja
Pojęcie muzyka absolutna, nawiązujące do łacińskiego absolutus (niezależny), odnoszone jest do muzyki pozbawionej pozamuzycznej treści. Najczęściej łączy się je z muzyką epoki klasycyzmu, w szczególności z gatunkami muzyki instrumentalnej (sonata, symfoniaSymfoniasymfonia, kwartet smyczkowyKwartet smyczkowykwartet smyczkowy, koncert), jednakże pamiętać należy, że skoro w XVIII w. poszczególnym tonacjom przypisywano określone znaczenie, nawet formy klasyczne wskazują, że niezależność tej muzyki jest pojęciem względnym.
RZ70564GuFjgF1
Przykłady muzyki absolutnej odnaleźć możemy w każdej epoce. Każda kompozycja, która nie przedstawia treści pozamuzycznej (np. nie odnosi się do wątków autobiograficznych twórcy, nie jest zainspirowana dziełem malarskim, literackim etc.) zaliczona może zostać do tego kręgu utworów. Posłuchajmy fortepianowego Preludium op. 1 nr 1 Karola Szymanowskiego.
Rz3d5LWCOBlyE
Posłuchajmy wybranych fragmentów z Symfonii Kura Josepha Haydna (gdzie powtarzane dźwięki oboju kojarzyły się słuchaczom z gdakaniem kury) oraz Preludium deszczowego Fryderyka Chopina (nieustannie powtarzane dźwięki w akompaniamencie porównane zostały do kropel deszczu).
RlWimMbJcfJi9
RYHC1aZiF483E1
Muzyka programowa – definicja
Ten rodzaj muzyki sytuowany jest w opozycji do muzyki absolutnej i przyjmuje charakter reprezentacji. Przedstawia elementy pozamuzyczne, może odwoływać słuchacza do konkretnych elementów rzeczywistości lub innych dzieł sztuki stanowiących inspirację dla powstających kompozycji. Muzyka programowaProgramowość, programowa muzykaMuzyka programowa najczęściej posiada pozostawiony przez twórcę tytuł bądź komentarz o charakterze literackim. Ów komentarz, nazywany programem, może przyjąć charakter ogólny i nie wpływać na kształt formalny utworu, może stać się przyczyną przebudowania schematów formalnych bądź wręcz narzucać formę utworom – wówczas tzw. treść muzyczna wynika z detali programu. Idea muzyki programowej najczęściej wiązana jest z romantyczną korespondencją sztuk.
Jednym z przykładów realizujących tę ideę jest wirtuozowski, fortepianowy Walc Mefisto Franza Liszta. Kompozytora zainspirował jeden z epizodów Fausta Nikolasa Lenaua (epizod 6 Taniec w wiejskim szynku): Faust i Mefisto wchodzą do gospody, gdzie tańczą chłopi. Aby pomóc Faustowi uwieść córkę oberżysty, Mefisto chwyta skrzypce i zaczyna grać ‘obłędnego’ walca... Walc Liszta, jak nadmieniają interpretatorzy, niesie wszystkie elementy kojarzone z wątkami faustowskimi – jest diaboliczny, ironiczny, ognisty i fantastyczny.
R1bePZ96fHHgp
Programowość na gruncie muzyki kameralnej
RWInZ3HEtul2w1
Podsumowanie
Od połowy XIX w. trwają dyskusje zwolenników i przeciwników obu rodzajów muzyki. Do chwili obecnej spotkać można kompozytorów odcinających się od prób interpretowania muzyki jako mowy dźwięków, jak i tych, którzy tworzą muzykę uwikłaną w sferę reprezentacji. Badacze zaś poszukują narzędzi umożliwiających odnalezienie znaczeń utworów muzycznych, a że wiadomo, iż muzykologia jest dyscypliną interdyscyplinarną – narzędzia te zapożyczają z innych dziedzin, np. z literaturoznawstwa.
Zadania
Polecenie 1
Wyjaśnij pojęcie muzyka programowa.
Wyjaśnij pojęcie muzyka programowa.
Wyjaśnij pojęcie muzyka programowa.
Wysłuchaj scherza symfonicznego Paula Dukasa Uczeń czarnoksiężnika; następnie przeczytaj balladę Goethego Uczeń czarnoksiężnika i ponownie wysłuchaj utworu muzycznego. Zastanów się, czy (i ewentualnie w jaki sposób) znajomość źródła inspiracji, które wpłynęło na kształt utworu, determinuje odbiór dzieła muzycznego.
R12XBPsqdHuvp
R1Lm8YhS03Z4K
RwlKrr11EEfP3
Ćwiczenie 1
RmLc6rLFHLA3B
Ćwiczenie 2
RZ70564GuFjgF1
R1PpHWSa0l8s1
Ćwiczenie 3
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie partytura.
R1WdtqL9nlPGl
Ćwiczenie 4
Dopasuj definicje do odpowiednich pojęć. kwartet smyczkowy. Możliwe odpowiedzi: 1. powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), 2. grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), 3. orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie. poemat symfoniczny. Możliwe odpowiedzi: 1. powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), 2. grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), 3. orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie. Symfonia. Możliwe odpowiedzi: 1. powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), 2. grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), 3. orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie.
Dopasuj definicje do odpowiednich pojęć. kwartet smyczkowy. Możliwe odpowiedzi: 1. powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), 2. grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), 3. orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie. poemat symfoniczny. Możliwe odpowiedzi: 1. powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), 2. grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), 3. orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie. Symfonia. Możliwe odpowiedzi: 1. powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), 2. grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), 3. orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie.
Dopasuj definicje do odpowiednich pojęć.
powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.), grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo), orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyźmie
kwartet smyczkowy
poemat symfoniczny
symfonia
RS9jDqNgwioMx
Ćwiczenie 5
Rk8vw3Xwn9kEf
Ćwiczenie 6
R18peWdqYen2p1
R1bb627R9AcSG1
R12bdAYOfJc5X1
R1AftrW2Gw6Ug
Ćwiczenie 7
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie symfonia.
Słownik pojęć
Kwartet smyczkowy
Kwartet smyczkowy
grupa czterech wykonawców grających na instrumentach smyczkowych (I i II skrzypce, altówka i wiolonczela); utwór muzyczny skomponowany na kwartet smyczkowy oparty na schemacie cyklu sonatowego (cz. I forma sonatowa, cz. II wariacje lub forma pieśni ABA, cz. III menuet, cz. IV rondo).
Partytura
Partytura
zapis nutowy wszystkich mediów wykonawczych danego utworu (instrumentów i głosów).
Poemat symfoniczny
Poemat symfoniczny
powstały w XIX w. gatunek muzyczny o swobodnej budowie formalnej, uzależnionej od programu pozamuzycznego (treści literackiej, dzieła plastycznego etc.).
Programowość, programowa muzyka
Programowość, programowa muzyka
fenomen XIX w. – muzyka związana z treściami pozamuzycznymi (poezją, malarstwem, dziełem filozoficznym etc.), która poprzez znaczące tytuły bądź dodane programy, kieruje uwagę słuchaczy w stronę odpowiednich skojarzeń.
Symfonia
Symfonia
orkiestrowy odpowiednik sonaty, jako samodzielny gatunek muzyczny przeznaczony do wykonania przez największy instrumentalny skład wykonawczy wypracowany w klasycyzmie; od czasów IX Symfonii Beethovena powstawać zaczęły także symfonie wokalno‑instrumentalne.
Transkrypcja
Transkrypcja
opracowanie utworu na inne medium wykonawcze (odmienne od pierwotnego przeznaczenia).