Tytuł: Język wartości – wartościowanie w języku

Opracowanie scenariusza: Katarzyna Maciejak

Temat zajęć:

Wartościowanie w języku.

Grupa docelowa

Uczniowie klasy I liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

6) określa właściwości języka jako nośnika i przekaźnika treści kulturowych; ZR

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

8) określa rolę języka jako narzędzia wartościowania w tekstach literackich; ZR

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

2) określa intencję wypowiedzi jako aktu o dwóch znaczeniach: dosłownym i implikowanym (presupozycja); ZR

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

4) określa rolę języka w budowaniu obrazu świata. ZR

7) stosuje zasady etyki wypowiedzi; wartościuje wypowiedzi językowe, stosując kryteria, np. prawda – fałsz, poprawność – niepoprawność;

IV. Samokształcenie. Uczeń:

3) korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;

8) posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on‑line;

9) wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie ćwiczą wyszukiwanie w tekstach środków językowych służących wartościowaniu.

Cele operacyjne

Uczeń:

• omawia wybraną typologię wartości;

• rozmawia o wartościach cenionych w dzisiejszych czasach i o swoim systemie wartości;

• rozpoznaje wartościowanie wyrażone wprost i pośrednio;

• szuka w tekstach przejawów wartościowania;

• odróżnia gatunki wypowiedzi niosące ze sobą wartościowanie pozytywne lub negatywne.

Metody nauczania

• podająca: pogadanka;

• praktyczne: ćwiczenia przedmiotowe;

• programowane: z użyciem komputera, z użyciem e‑podręcznika.

Formy pracy

• aktywność indywidualna jednolita;

• aktywność w parach;

• aktywność zbiorowa.

Przebieg zajęć

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel określa cel zajęć i podaje uczniom kryteria sukcesu.

2. Prowadzący pyta uczniów, w jaki sposób język pomaga nam oceniać świat. Prosi uczniów o przykłady wypowiedzi wartościujących. Pyta, jakie znaczenie dla ludzi ma nazywanie cech, kategoryzowanie i ocenianie (w ten sposób umysł porządkuje rzeczywistość). Zwraca uwagę uczniów na bliskość zagadnień związanych ze stareotypami (uproszczona wizja świata).

Faza realizacyjna

1. Ustalenie definicji pojęć: aksjologia i konotacje. Uczniowie pracują ze słownikiem wyrazów obcych i tworzą własne definicje słów.

2. Uczestnicy zajęć wykonują ćwiczenie interaktywne nr 1 – umieszczają na piramidzie wartości, które są dla nich istotne. Nauczyciel podkreśla, że być może uczniowie wykonywali już takie zadanie na wcześniejszych etapach edukacji, ale ich system wartości mógł się zmienić wraz z dorastaniem i nabywaniem nowych doświadczeń.

3. Praca w parach. Uczniowie wypisują słowa o konotacjach pozytywnych i negatywnych oraz wyrazy wartościujące z nimi związane, np.

• matka: opiekuńczość, miłość, dobroć, cierpliwość;

• profesor: mądrość, inteligencja, powaga.

4. Uczniowie zapoznają się z infografiką prezentującą jedną z typologii wartości, a następnie rozmawiają o niej w parach, próbują także wskazać przykłady antywartości i określić, czy taka opozycja zawsze jest oczywista (zadanie interaktywne nr 2).

5. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę o wartościach, które – zdaniem uczniów – są cenione współcześnie.

6. Nauczyciel podkreśla, że te same pojęcia bywają różnie oceniane przez różnych ludzi, wprowadza także nazwę słowa sztandarowe (zaproponowaną przez Walerego Pisarka, oznaczającą słowa ważne dla jakichś grup).

7. Uczniowie szukają tekstów (np. artykułów w internecie), w których ścierają się dwa przeciwstawne poglądy na temat różnych zjawisk, i wynotowują słowa o tym świadczące.

8. Lektura tekstu Ryszarda Tokarskiego i wykonanie ćw. nr 5 (odszukanie przykładów metafor oraz konotacji).

9. Uczniowie wykonują zadanie interaktywne nr 6 – dzielą podane gatunki wypowiedzi na dwie grupy: zachowania komunikacyjne, którym towarzyszy pozytywne wartościowanie, oraz zachowania, którym towarzyszy wartościowanie negatywne.

Faza podsumowująca

Nauczyciel rozdaje uczniom krótkie ankiety z ewaluacją pracy własnej.

Następnie podsumowuje zajęcia, prosząc uczniów o przygotowanie listy pytań, które można zadać na kartkówce po przeprowadzonej lekcji.

Praca domowa

Wybierz z dowolnej reklamy kilka słów (lub dłuższych zdań), za pomocą których nadawca chce stworzyć pozytywny obraz oferowanego produktu (lub instytucji handlowej, którą reprezentuje). Zanotuj je w zeszycie.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Language of value – evaluation in the language

What associations in different contexts cause such words as: home, mother, light, night?

Find in dictionaries as many as possible phrases (metaphors, idiomatic expressions) associated with these words. Can any information on judgements and values be obtained based on these contexts?

We use language to describe the world and the properties of various things we see, use or encounter. Usually we are able to specify their value by means of simple adjectives: good – bad, positive – negative, satisfying – unsatisfyng. Consequently, we assign particular evaluations to particular phenomena (terms). They show our attitude thereto and substantiate our choices (approval or criticism of sth or sb). We evaluate the features of various actual phenomena (or even abstract terms), and in social and public life, we every day meet with different standards of behaviour. The science dealing with value is axiology. It originates from philosophy and ethics, and applies to art, religion, culture and social life - i.e. various areas of humanistic thought. In this part, we will learn how we assess ourselves and the world that surrounds us using language.

However, we more often evaluate things using words associated by us with “good or bad” occurrences, in the definitions of which the information on their assessments is missing. For example, the primary meaning of noun mother is “a woman who gave birth to a child”, but more frequently the meaning of this word resulting from the text (context) is much more important. The term mother is linked to such words as: love, care, protection, kindness. The word does not evaluate directly, but it causes positive associations and invokes the names of other values.

• The meanings of some words appearing in the context are referred to as connotations (or indirect meanings, not straightforward meanings). They appear very often in the vocabulary we use to express judgements.

• The words used to express associations concerning (positive or negative) assessments are referred to as words evaluating indirectly (not straightforward/connotatively).

It should be said that one term is not always evaluated by people the same. What is more, the attitudes of different people to many things are different, and they perceive various circumstances differently. In other words, they get attached to some values, simultaneously rejecting others (they disagree with them). The evaluation can often be derived from the word context, not its meaning.