E‑book – Praktyczny poradnik zakładania i prowadzenie upraw roślin warzywnych i przyprawowych oraz grzybów jadalnych
OGR. 02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych wyodrębnionych w zawodzie – ogrodnik 611303
OGR. 02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych wyodrębnionych w zawodzie – technik ogrodnik 314205
Pomieszczania, osłony, pojemniki i podłoża stosowane w uprawie roślin warzywniczych i przyprawowych
Uprawę roślin warzywnych i przyprawowych w warunkach polowych można prowadzić bez osłon lub pod osłonami. Jako osłony wykorzystuje się folię perforowaną lub włókninę, a także niskie tunele foliowe. Ponadto warzywa uprawia się w tunelach foliowych, ale również w zamkniętych pomieszczeniach, takich jak szklarnia czy wielopoziomowe plantacje w warunkach sztucznego światła. Natomiast uprawa towarowa pieczarek odbywa się w hali – pieczarkarni.
Uprawa warzyw pod osłonami wymaga większych nakładów inwestycyjnych, ale jest znacznie tańsza w eksploatacji, jak również daje lepsze wyniki ekonomiczne.
Osłony stosowane w uprawie warzyw chronią warzywa przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi, tworząc mikroklimat sprzyjający prawidłowemu rozwojowi roślin o wyższych wymaganiach temperaturowych. Wpływa to korzystnie na wielkość i jakość plonów. Prowadzenie uprawy pod osłonami wydłuża okres wegetacji, dzięki czemu możliwa jest uprawa różnych gatunków w innym czasie: przedplony i poplony, które mają mniejsze wymagania termiczne, oraz plon główny (głównie pomidory i ogórki).
Z drugiej strony mikroklimat tworzący się pod osłonami sprzyja rozwojowi szkodliwych mikroorganizmów i grzybów. Problem ten został zmniejszony w obiektach z rozwiązaniami polepszającymi cyrkulację powietrza.
Zimowe pędzenie warzyw jest możliwe jedynie w obiektach ogrzewanych. Prowadzi się je głównie w szklarniach, ale też w przystosowanych tunelach foliowych. Takie osłony muszą także pozwalać na regularne wietrzenie. Oprócz roli w zapobieganiu rozwojowi grzybów wymiana powietrza dostarcza także roślinom dwutlenku węgla.
Pomieszczania i osłony w uprawie roślin warzywnych i przyprawowych
W pomieszczeniach, najczęściej w szklarniach i w tunelach foliowych, istnieje możliwość uprawy warzyw poza okresem wegetacyjnym.
Szklarnie
Szklarnia to oszklone, zamknięte pomieszczenie, które zapewnia optymalne wykorzystanie światła słonecznego i odpowiedni mikroklimat. Zazwyczaj szklarnie są wyposażone w urządzenia do regulowania temperatury, wilgotności, niekiedy też składu powietrza, a niekiedy także lampy do doświetlania roślin.
Szklarnie stanowią najkorzystniejszą osłonę dla roślin. Są to konstrukcje w całości zbudowane ze szkła lub plastikowych płyt, opartych na szkielecie wykonanym ze stalowych profili. Taka budowa pozwala na maksymalne wykorzystanie promieniowania słonecznego. Szklarnie wykonane z płyt poliwęglanowych są dużo lżejsze od obiektów szklanych. Ich zaletą jest także to, że się nie tłuką.
Niestety budowa szklarni jest kosztowna. Z tego powodu wśród osłon znacznie większą popularnością cieszą się tunele foliowe.
Tunele foliowe
W porównaniu ze szklarniami budowa tuneli foliowych jest znacznie tańsza i łatwiejsza. Szkielet tuneli wykonuje się z rur metalowych lub PCV, drewna bądź betonowych słupków, które pokrywa się w całości folią polietylenową. Taka osłona chroni warzywa przed niewielkimi spadkami temperatury, przedłuża także okres wegetacji. Jednak obiekty te zazwyczaj nie nadają się do upraw całorocznych, ponieważ z reguły są nieogrzewane. Do wad tuneli należy również łatwość uszkodzenia folii pod wpływem niekorzystnych warunków atmosferycznych, takich jak silny wiatr czy grad.
Uprawy wertykalne
W pomieszczeniach zamkniętych prowadzi się m.in. uprawy wertykalne. Tak zwane rolnictwo pionowe polega na umieszczaniu roślin jedna nad drugą. Pozwala to na lepsze wykorzystanie powierzchni i prowadzenie uprawy nawet w środku miasta.
Rośliny są uprawiane w specjalnie przystosowanych pomieszczeniach, w których czujniki rejestrują wszystkie parametry uprawy. W pomieszczeniach konieczne jest stosowanie lamp uprawowych, zapewniających odpowiednio dostosowane oświetlenie. Dzięki eliminacji wpływu warunków zewnętrznych okres wegetacyjny trwa przez cały rok.
Na farmach wertykalnych stosuje się głównie hydroponikę – bezglebową uprawę roślin na pożywkach wodnych roztworów soli mineralnych.
Jedna z większych wielopoziomowych plantacji warzyw w Europie znajduje się pod Kopenhagą. Farma zapewnia 15 zbiorów w roku. Na 14 piętrach prowadzona jest uprawa hydroponiczna 20 gatunków roślin, m.in. sałaty, szpinaku, rukoli i ziół (mięta i bazylia).
Osłony płaskie
Osłony płaskie kładzie się bezpośrednio na rośliny na otwartym polu. Mogą być wykonane z folii perforowanej lub włókniny polipropylenowej (tzw. agrowłókniny). Są tanie i pozwalają na uzyskanie wcześniejszych oraz wyższych plonów. Przykrycie np. wysianych nasion marchwi i następnie odkrycie siewek mających już kilka liści sprawi, że marchew będzie gotowa do zbioru już pod koniec czerwca. Dzieje się tak dlatego, że osłony utrzymują ciepło przy niewielkich przymrozkach, a jednocześnie przepuszczają światło, a także chronią przed opadami deszczu. Sprawia to, że są często wykorzystywane we wczesnowiosennej uprawie warzyw znoszących niską temperaturę (np. kalafiora, rzodkiewki, marchwi, sałaty). Stosuje się je również w początkowym okresie wzrostu gatunków ciepłolubnych (np. ogórka, pomidora, papryki). Dodatkowo zaletą jest to, że stanowią zabezpieczenie przed ptakami i szkodnikami.
By osłony płaskie spełniały swoją funkcję, muszą być szczelne i dobrze przepuszczać światło. Gleba powinna być wolna od patogenów, by nie rozprzestrzeniały się w sprzyjających im warunkach panujących pod osłonami.
Podłoża w uprawie bezglebowej
W uprawie bezglebowej stosuje się m.in. podłoża syntetyczne i mineralne, z których niektóre to tzw. podłoża inertne. Cechują się one obojętnością chemiczną, co oznacza, że nie wchodzą w istotne reakcje chemiczne z pożywką, a także nie ulegają rozkładowi. Nie stwarzają też dogodnych warunków dla rozwoju patogenów. Ponadto stosuje się podłoża organiczne, a także uprawy bez podłoża, głównie hydroponiczne.
Mapa myśli przedstawia podział upraw bezglebowych. Dzielą się one na uprawy:
1. Uprawy niehydroponiczne o podłożach organicznych, w których skład wchodzą: włókno drzewne, trociny, torf, słoma, włókno kokosowe i kora;
2. Uprawy hydroponiczne bez podłoża, czyli aeroponika i hydroponika oraz na podłoża mineralne, w których skład wchodzi: piasek, wełna mineralna, keramzyt, wermikulit, wełna szklana i perlit.
Podłoża organiczne
W porównaniu z uprawą prowadzoną w gruncie szklarni, uprawa na podłożu organicznym daje większe i jakościowo lepsze plony, pozwala uzyskać wcześniejsze plonowanie i zapewnia dłuższy okres wegetacji, a także wiąże się z mniejszym ryzykiem pojawienia się chorób i szkodników glebowych. Najpopularniejsze podłoża organiczne dla roślin warzywnych i przyprawowych to:
torf (wysoki, niski), również jako mata uprawowa;
kora sosnowa;
trociny;
słoma;
włókno kokosowe.
Dobre podłoże cechuje się wysoką porowatością, dużą pojemnością wodną i cieplną, dobrą podsiąkliwością, brakiem patogenów i substancji toksycznych.
Podłoże organiczne (torf, kora, włókno kokosowe) można stosować w uprawie warzyw w workach i na matach uprawowych, co umożliwia ograniczenie podłoża przypadającego na roślinę. W porównaniu z uprawą tradycyjną zastosowanie worków i mat pozwala na uzyskanie optymalnych warunków uprawy: odpowiedniej wilgotności, temperatury oraz koncentracji składników pokarmowych.
Torfowe płyty uprawowe
Torfowe płyty uprawowe są produkowane z torfu wysokiego dobrej jakości. Zapewniają prawidłowy wzrost i plonowanie roślin. Podczas uprawy konieczna jest kontrola poziomu wilgotności i zapewnienie odpływu nadmiaru pożywki. Zanim rośliny dobrze się ukorzenią, nie jest wskazane nadmierne nawadnianie. Płyty torfowe wykorzystywane są głównie do uprawy pomidorów, ogórków, sałaty.
Słoma
Nowy sposób użytkowania słomy, stosowanej w formie zagrzewanej do poprawienia właściwości ciężkich podłoży oraz jako podkład grzejny, to podłoże uprawowe o optymalnych właściwościach powietrzno‑cieplnych. W początkowym okresie uprawy słoma cechuje się słabą retencją wody, przez co trzeba często nawadniać rośliny małymi dawkami pożywki. Fertygacja w podłożach przygotowanych ze słomy, jej rozdrobnienie i większe zagęszczenie oraz dodanie komponentów organicznych, takich jak kora i trociny, pozwalają polepszyć właściwości fizykochemiczne słomy. Podłoże to charakteryzuje się niską zawartością składników pokarmowych. Jest też nietrwałe – szybko się rozkłada. W miarę rozkładu słomy jej pojemność wodna się zwiększa.
Włókno kokosowe
Włókno kokosowe występuje w postaci sypkiej oraz mat lub worków do upraw bezglebowych. Kokosowe maty uprawowe składają się z pyłu kokosowego, otrzymywanego z włókien kokosowych, z dodatkiem chipsów kokosowych, będących kawałkami skorup orzecha kokosowego. Podłoża uprawowe z włókna kokosowego cechują się dobrymi właściwościami fizycznymi – dużą pojemnością wodną i dużą porowatością – dzięki czemu tworzą bardzo dobre warunki do rozwoju roślin. Pozwala to na uzyskanie wysokiego, jakościowego i wczesnego plonu. Warzywa uprawiane w podłożu kokosowym to m.in. pomidor i ogórek.
Podłoża mineralne
Wełna mineralna
Wełna mineralna (kamienna) powstaje podczas wytapiania bazaltu w bardzo wysokiej temperaturze (1500°C). Ma włóknistą strukturę. Jest obojętna chemicznie, sterylna i nie ma zdolności sorpcyjnych. Rozwój roślin kontrolowany jest poprzez odpowiednie nawożenie i nawadnianie. Wełna mineralna cechuje się dobrymi stosunkami powietrzno‑wodnymi. Jest to najczęściej wykorzystywane podłoże inertne w uprawie szklarniowej ogórka, pomidora, papryki.
Perlit
Perlit to minerał pochodzenia wulkanicznego. Jest całkowicie sterylny. Pozwala utrzymać równowagę pomiędzy zawartością wody i tlenu. Dzięki dobrym właściwościom buforowania wody oraz podciąganiu kapilarnemu korzenie mają w perlicie idealne warunki wodno‑powietrzne. Uprawa w tym podłożu wymaga częstego i obfitego podlewania, ale z mniejszą częstotliwością. Podłoże z perlitu jest efektywnym rozwiązaniem w produkcji m.in. pomidorów i ogórków. Do bezglebowej uprawy pomidorów służą maty z perlitu.
Podłoża syntetyczne
Pianka poliuretanowa (gąbka)
Produkowana jest z odpadów z przemysłu meblowego, sprasowanych jako maty (gąbki). Jest to sterylny materiał o trwałych właściwościach fizycznych. Uprawa roślin w piance wymaga częstszego podawania pożywki niż na wełnie mineralnej, gdyż podłoże to ma mniejszą pojemność wodną. Cechują je dobre stosunki powietrzno‑wodne.
Uprawa hydroponiczna
Szczególnym rodzajem hodowli jest uprawa hydroponiczna, która zakłada uprawę bez podłoża. Najczęściej jest stosowana w uprawach warzyw i owoców produkowanych na skalę przemysłową, ale ma również duże znaczenie w hodowli ziół.
W tak prowadzonej uprawie system korzeniowy rośliny bezpośrednio pobiera wodę wraz z solami mineralnymi według zapotrzebowania. W trakcie uprawy należy zapewnić korzeniom odpowiednią ilość tlenu oraz kontrolować warunki: temperaturę, wilgotność powietrza, poziom emisji CO2, oświetlenie oraz cyrkulację powietrza. W porównaniu z uprawą tradycyjną hydroponika pozwala na szybszy wzrost i rozwój roślin.
Do zalet tej metody należą mała pracochłonność oraz ograniczenie zużycia wody i nawozów. Jednak wiąże się ona z wysokimi kosztami.
Spośród warzyw w hydroponice najczęściej uprawiana jest sałata.
Podczas tworzenia rozsad roślin warzywnych i przyprawowych stosowane są skrzynki rozsadowe.
Doniczkowanie rozsad: Doniczkowanie rozsadyto bezpośredni wysiew nasion lub pikowanie siewek do doniczek,zapobiega to uszkodzeniu systemu korzeniowego roślin i przyspiesza plonowanie. Możnastosować w tym celu doniczki jednorazowego użycia. Sadzi się w nie rośliny na miejsce stałe; zaś korzenie roślin przerastają ściany doniczek. Z doniczek wielokrotnego użycia wyjmuje się roślinę wraz z bryłą ziemi i sadzi się ją bezpośrednio na miejsce stałe. Tak przygotowuje się najczęściej rozsadę ogórka.
Pieczarkarnie
Pieczarki uprawiane są w specjalnych pomieszczeniach, na grzędach z tzw. kompostem pieczarkowym, będącym przefermentowanym, słomiastym nawozem końskim lub kurzym. Komory uprawowe wyposażone są w systemy klimatyzacyjne, wentylacyjne, nawadniające oraz sterowania mikroklimatem i wyposażeniem służącym bezpośrednio do uprawy (np. regały, wózki, maty, stoły do ważenia grzybów, wagi). Pieczarka nie zawiera chlorofilu i do swojego rozwoju nie potrzebuje światła. W ciemnych pomieszczeniach łatwiej jest zapewnić odpowiednią wilgoć.
Więcej na ten temat w e‑materiale Zakładanie i prowadzenie uprawy grzybów jadalnych oraz uprawy ziół metodą hydroponicznąZakładanie i prowadzenie uprawy grzybów jadalnych oraz uprawy ziół metodą hydroponiczną.