Program ćwiczeniowy Multimedialny doradca hodowlany pozwala na zaprojektowanie produkcji bydła lub trzody chlewnej.

Poniżej znajduje się baza wiedzy. Zapoznaj się z nią, a następnie wykonaj ćwiczenia dotyczące hodowli zwierząt.

Multimedialny doradca hodowlany – baza wiedzy

1. Bydło. Wyróżnia się następujące typy użytkowe bydła:
a) jednokierunkowy: mleczny, mięsny,
b) dwukierunkowy: mięsno‑mleczny, mleczno‑mięsny,
c) wszechstronny: mięsno‑mleczno‑roboczy.

Typ mleczny
Cechy: długa szyja, stosunkowo mała głowa, dobrze rozwinięte wymię, sylwetka wpisana w trójkąt, długie, suche kończyny, mocny kościec, delikatna budowa ciała, płaskie ożebrowanie, widok zadu od tyłu przypomina owal. Przedstawiciele: jersey.

Typ mięsny: holsztyńsko‑fryzyjska, krótka, masywna szyja, dobrze wysklepiona (beczkowata) klatka piersiowa, krótkie, mocne kończyny, słabo rozwinięte wymię, sylwetka wpisana w prostokąt, silnie rozbudowany mostek, widok zadu od tyłu przypomina koło. Przedstawiciele: limousin, piemontese.

Osobniki dwukierunkowe (rasa simental) wykazują cechy pokroju pośrednie pomiędzy mlecznym a mięsnym. Rasy mięsne, uwzględniając wielkość, można podzielić na: duże, średnie i małe.

Rasy duże charakteryzują się bardzo szybkim tempem wzrostu oraz wysokimi wymaganiami hodowlanymi. Dostarczają nisko tłuszczowych tusz. Głównymi rasami w tej grupie są: charolaise, blonde d’aquitaine, marchigiana, simental, chianina, belgijska biało‑błękitna.

Bydło ras średniej wielkości charakteryzuje się głównie bardzo dobrą wartością rzeźną i wysoką jakością mięsa. Do tej grupy bydła zalicza się przede wszystkim rasy: limousine, piemontese i salers.

Rasy małe przystosowane są do użytkowania w warunkach niezbyt intensywnego żywienia i ostrego klimatu. Przydatne są one głównie do opasu z wykorzystaniem użytków zielonych. Charakteryzują się bardzo dobrą płodnością, łatwością wycieleń i wysoką żywotnością cieląt. Ich wada to skłonność do nadmiernego otłuszczenia tuszy. Mięso jest marmurkowate, a pod skórą odkłada się gruba warstwa tłuszczu. Należy tu wymienić rasy: jersey, angus i hereford.

Uwaga! Nie można kryć krów o małym kalibrze nasieniem buhaja o dużym kalibrze.

Charakterystyka ras bydła

1. Rasa holsztyńska (holsztyńsko‑fryzyjska)
Kraj pochodzenia: Fryzja, wyhodowana w USA.
Typ: mleczny.
Ubarwienie: bydło holsztyńskie występuje w dwóch odmianach barwnych, czerwono‑białej (HF RW) i czarno‑białej (HF HO). Krowy mają krótką, lśniącą sierść o różnej wielkości plamach i stosunku kolorów.
Wysokość w kłębie: krowa 145‑152 cm, buhaj 160‑165 cm.
Masa ciała: krowa 600‑750 kg, buhaj 1000‑1300 kg.
Dobowe przyrosty: buhaje – 1000‑1100 g, a krowy – 700‑1100 g.
Wydajność roczna: 6000‑10 000 kg mleka.
Zawartość tłuszczu w mleku: 3,9‑4,2%.
Zawartość białka w mleku: 3,2‑3,6%.
Cechy charakterystyczne: rasa wcześnie dojrzewająca, pierwsze wycielenia następują w 24 miesiącu życia.

2. Rasa jersey (JE)
Kraj pochodzenia: Wielka Brytania.
Typ: mleczny.
Ubarwienie: umaszczenie od jasnocielistego do brunatnoczerwonego, występuje także myszate i płowe. Dopuszczalne są białe łatki na dolnych partiach ciała. Skóra tych krów jest cienka i pokryta błyszczącą jedwabistą sierścią. Charakterystyczną cechą jest jasna obwódka wokół oczu i ciemnej śluzawicy, wymię również ma barwę mniej intensywną. Często spotykana jest ciemna pręga wzdłuż grzbietu, kiść ogonowa jest czarna. Krowy jersey mają sarni pysk, głowa jest mała, krótka z szerokim czołem, niedużymi rogami i eliptycznymi uszami skierowanymi na boki.
Wysokość w kłębie: krowa 120–130 cm, buhaj 145 cm. Budowa bardzo delikatna i drobna jak na rasę mleczną.
Waga: krowa 350–500 kg, buhaj 500–780 kg.
Dobowe przyrosty: buhaje – ok. 987 g.
Wydajność roczna: ponad 4000 kg mleka (w USA nawet ok. 5500 kg).
Zawartość tłuszczu w mleku: ponad 5,39%.
Zawartość białka w mleku: ok. 3,8%.
Wydajność rzeźna: 50,7%.
Cechy charakterystyczne: wcześnie dojrzewające, pierwsze wycielenia następują w 25 miesiącu życia. Ze względu na wysoką zawartość tłuszczu mleko wykorzystywane jest w serowarstwie.

3. Rasa limousin (LM)
Kraj pochodzenia: Francja.
Typ: mięsny.
Ubarwienie: jednolite czerwone, od koloru bułanego do ciemnoczerwonego z rozjaśnionym włosem na brzuchu, stronie wewnętrznej ud wraz z okolicami wymienia oraz wokół oczu i śluzawicy.
Wysokość w kłębie: krowy 137 cm, buhaje 143 cm. mleczną.
Masa ciała: krowa 650–800 kg, buhaj do 1200 kg.
Mleczność matek: dobra.
Wartość rzeźna: bardzo dobra. Przyrost dobowy w chowie intensywnym wynosi 1100–1300 g. Wydajność rzeźna osiąga wartość 67,5%.
Jakość mięsa: bardzo dobra ze względu na chude mięso o doskonałych walorach kulinarnych.

4. Rasa piemontese (PI)
Kraj pochodzenia: Włochy.
Typ: mięsny.
Ubarwienie: krowa - siwo‑białe umaszczenie, czasami jasnobeżowe z charakterystyczną ciemną pigmentacją śluzawicy, uszu, rogów i racic. Buhaj ma ciemniejsze umaszczenie z czarnym podpalaniem na głowie i rogach.
Wysokość w kłębie: krowa 140 cm, buhaje 145 cm.
Masa ciała: krowa 600 kg, buhaj 900–1000 kg.
Mleczność matek: bardzo dobra. Część krów nadal użytkowana jest jako krowy mleczne.
Wartość rzeźna: b wybitna. Wydajność rzeźna wynosi między 65 a 72%. Przyrost dobowy w chowie intensywnym wynosi 950–1050 g.
Jakość mięsa: bardzo dobra. Ma ono wysokie walory smakowe i dietetyczne z uwagi na niską zawartość tłuszczu i cholesterolu.

5. Rasa simentalska (SM)
Kraj pochodzenia: Szwajcaria.
Typ: dwukierunkowy (kombinowany).
Ubarwienie: biało‑kremowe lub czerwono‑białe, łaciate. Na białym tle rozmieszczone są duże łaty w kolorze od beżowego po czerwony. Rzadziej tułów jest umaszczony jednolicie, a zawsze białe są: głowa, podbrzusze i dolne odcinki kończyn oraz kiść ogonowa.
Wysokość w kłębie: krowa 143 cm, buhaj 153 cm. Masa ciała: krowa od 700–800 kg, buhaj od 1000–1200 kg.
Wydajność roczna: ponad 3500 kg mleka. Zawartość tłuszczu w mleku:ok. 4% zawartości tłuszczu.
Wartość rzeźna:dobra, ok. 60%.
Jakość mięsa: dobra, mięso jest delikatne, lekko przerośnięte tłuszczem.
Cechy charakterystczne: bydło tej rasy cechuje duża odporność na choroby oraz długowieczność.

Parametry, na które należy zwracać uwagę przy wyborze buhaja do inseminacji:
- pokrój bydła - zespół zewnętrznych cech budowy ciała zwierzęcia, które można ocenić za pomocą wzroku lub dotyku. Pokrój jest związany z budową wewnętrzną i wartością użytkową zwierzęcia. Do oceny pokroju należą m.in. umięśnienie, kondycja, harmonijność, głębokość i szerokość tułowia, kształt i wielkość głowy, długość i kształt nóg, kształt i wielkość wymienia. Wartości liczbowe parametru mogą być określane na podstawie skali punktowej lub procentowej. Na przykład w ocenie pokroju bydła mięsnego stosuje się 9- stopniową skalę punktową, gdzie 1 oznacza bardzo słaby pokrój, a 9 oznacza pokrój doskonały. W ocenie pokroju bydła mlecznego stosuje się 100- stopniową skalę procentową, gdzie 0 oznacza bardzo złą budowę, a 100 oznacza idealną budowę.

- racice i nogi - cecha, która określa stan zdrowia i funkcjonalność kończyn zwierzęcia. Do oceny tego parametru należą m.in. kształt, długość i grubość racic, kąt nachylenia racic, ustawienie nóg, ruchliwość stawów, obecność schorzeń racic. Parametr ten ma wpływ na żywotność, produkcyjność i płodność bydła. Wartości liczbowe parametru racice i nogi bydła mogą być określane na podstawie skali punktowej lub procentowej, podobnie jak parametr pokrój. Na przykład w ocenie racic i nóg bydła mięsnego stosuje się 9‑stopniową skalę punktową, gdzie 1 oznacza bardzo słabe racice i nogi, a 9 oznacza doskonałe racice i nogi. W ocenie racic i nóg bydła mlecznego stosuje się 100‑stopniową skalę procentową, gdzie 0 oznacza bardzo złą budowę racic i nóg, a 100 oznacza idealną budowę racic i nóg.

- długowieczność – cecha, która określa zdolność zwierzęcia do długiego i efektywnego użytkowania w stadzie. Do oceny tego parametru należą m.in. wiek, liczba laktacji, produkcyjność, zdrowie i płodność bydła. Wartości liczbowe parametru długowieczność bydła mogą być określane na podstawie wartości hodowlanej buhaja lub krowy, która jest miarą genetycznego potencjału zwierzęcia dla danej cechy. Wartość hodowlana jest wyrażana w punktach lub procentach i jest obliczana na podstawie danych genealogicznych, fenotypowych i genomowych zwierzęcia oraz jego krewnych.

- wymię – cecha, która określa kształt, wielkość, zawieszenie i budowę strzyków wymienia krowy. Do oceny tego parametru należą m.in. szerokość, głębokość, symetria, pojemność, napięcie i ustawienie wymienia oraz długość, grubość i rozmieszczenie strzyków. Wartości liczbowe mogą być określane na podstawie wartości hodowlanej krowy dla cechy wymię, która jest wyrażana w punktach lub procentach i jest obliczana na podstawie danych genealogicznych, fenotypowych i genomowych krowy oraz jej krewnych. Przeciętna wartość dla cechy wymię jest równa 100. Wielkość odchyleń powyżej lub poniżej tej wartości pozwala przewidzieć kierunek i intensywność zmian omawianej cechy u potomstwa pochodzącego z zaplanowanego kojarzenia.

- komórki somatyczne w mleku – liczba żywych lub obumarłych komórek krwi i tkanki gruczołowej wymienia, które znajdują się w 1 ml mleka. Jest to wskaźnik stanu zdrowia wymienia i jakości mleka. Im niższa liczba komórek somatycznych, tym lepsza jakość mleka i większa odporność krowy na zapalenie wymienia. Dopuszczalny poziom komórek somatycznych w mleku to 250 tys. w 1 ml. Wyższy poziom może być spowodowany przez różne czynniki, takie jak stres, niedożywienie, zakażenie bakteryjne, urazy czy nieprawidłowy sposób doju.

- poziom mleczności – parametr określający zdolność krowy do wytwarzania mleka. Poziom mleczności zależy od wielu czynników, takich jak genotyp, typ i budowa, żywienie, warunki utrzymania, stan zdrowia czy wiek krowy. Poziom mleczności można oceniać na podstawie ilości i jakości mleka wydawanego przez krowę w określonym czasie.Poziom mleczności buhajów dawców nasienia to parametr określający potencjał genetyczny buhaja do przekazywania cech mleczności swojemu potomstwu.

- ilość kg białka w mleku to parametr określający ilość białka, którą buhaj jest w stanie przekazać swojemu potomstwu w mleku. Ilość kg białka w mleku zależy od wielu czynników, takich jak rasa, pochodzenie, pokrój, wymię, żywienie czy warunki utrzymania. Średnia ilość kg białka w mleku w Polsce wynosi około 24 kg.

- tłuszcz w mleku to parametr określający ilość tłuszczu, którą buhaj jest w stanie przekazać swojemu potomstwu w mleku. Tłuszcz w mleku zależy od wielu czynników, takich jak rasa, pochodzenie, pokrój, wymię, żywienie czy warunki utrzymania. Tłuszcz w mleku ma wpływ na jakość i wartość mleka oraz na zdrowie zwierząt i ludzi. Im wyższa zawartość tłuszczu w mleku, tym lepsza wartość odżywcza i smakowa mleka. Średnia zawartość tłuszczu w mleku w Polsce wynosi około 4%.

- płodność buhajów to parametr określający zdolność buhaja do zapłodnienia krowy lub jałówki. Płodność buhajów jest jedną z cech ocenianych przy wyborze buhajów do inseminacji, ma bowiem wpływ na efektywność rozrodu i produkcyjność stada. Zależy od wielu czynników, takich jak rasa, pochodzenie, jakość nasienia, warunki środowiskowe czy stan zdrowia zwierząt. Im wyższa płodność buhajów, tym większa szansa na uzyskanie cieląt i mleka. Płodność buhajów jest mierzona różnymi metodami i indeksami, takimi jak np. Sire Conception Rate (SCR), który określa liczbę cieląt urodzonych z nasienia danego buhaja w porównaniu do średniej populacji. Średnia wartość indeksu SCR dla buhajów w Polsce wynosi +0,37.

Krzyżowanie towarowe
Krzyżowanie towarowe polega na kryciu krów mlecznych buhajami ras mięsnych. Jest to najbardziej rozpowszechniona metoda krzyżowania bydła ze względu na dużą populację bydła mlecznego względem bydła mięsnego. Do krzyżowania powinny być przeznaczone sztuki, które odznaczają się łatwymi porodami. Do najważniejszych korzyści płynących z krzyżowania towarowego można zaliczyć:
- zwiększoną skuteczność odchowu bardziej żywotnych cieląt;
- poprawę wartości opasowej mieszańców (zwiększone przyrosty dobowe, zmniejszone zużycie paszy na jednostkę przyrostu masy ciała, lepsze umięśnienie);
- poprawę wartości rzeźnej mieszańców (wzrost wydajności rzeźnej i udziału mięsa w tuszy, wyższe noty za umięśnienie i niższe za otłuszczenie tusz);
- większą opłacalność opasu i produkcji mięsa wołowego.

2. Trzoda chlewna
Przynależność świń do określonego typu użytkowego jest zależna głównie od dwóch czynników: tempa wzrostu i wczesności dojrzewania. Tempo wzrostu oznacza wielkość dziennych przyrostów masy ciała, natomiast wczesność dojrzewania określa wiek zwierzęcia, w którym osiągnęło dojrzałość fizyczną (zakończył się wzrost i rozwój).
Na tej podstawie wyróżnia się cztery typy użytkowe trzody chlewnej:
- mięsne (szybko rosnące i późno dojrzewające);
- tłuszczowo‑mięsne (szybko rosnące i wcześnie dojrzewające (2–2,5 roku));
- słoninowe (wolno rosnące i późno dojrzewające);
- smalcowe (wolno rosnące i wcześnie dojrzewające).
Najbardziej popularne są rasy mięsne, a nieco mniej popularne tłuszczowo‑mięsne. Typ słoninowy jest rzadko spotykany, natomiast typ smalcowy występuje jedynie w Azji. Do ras mięsnych zalicza się następujące rasy: polska biała zwisłoucha (pbz) wielka biała polska (wbp) złotnicka biała (zb) pietrain (p) duroc (d). Do ras tłuszczowo‑mięsnych zalicza się następujące rasy: puławska (puł) berkshire (brk). Do ras słoninowych zalicza się rasę: złotnicka pstra (złp).

Charakterystyka ras trzody chlewnej

1. Rasa polska biała zwisłoucha (pbz)
Kraj pochodzenia: Polska.
Typ: mięsny.
Masa ciała:knury 350 kg, lochy 250–300 kg.
Budowa: świnie duże, z długim i szerokim grzbietem, przednia partia ciała lekka, tylna rozbudowana (dobrze umięśnione szynki); głowa niewielka z dużymi zwisającymi uszami.
Ubarwienie: białe.
Cechy produkcyjne: przyrost dzienny: knur 708 g, locha 647 g średnia grubość słoniny: knur 8,8 mm, locha 10,1 mm wartość rzeźna: knur 61%, locha 59,4% rasa w krzyżowaniu towarowym: mateczna.
Cechy charakterystyczne: duża płodność, mleczność i troskliwość macierzyńska, wysoka liczebność miotów, odporność na stres.

2. Rasa wielka biała polska (wbp)
Kraj pochodzenia: Polska.
Typ: mięsny.
Masa ciała: knury 350 kg, lochy 300 kg.
Budowa: świnie duże, o wydłużonej, harmonijnej sylwetce oraz mocnym grzbiecie. Klatka piersiowa mocno wysklepiona, dość głęboka, a zad z dobrze umięśnionymi i wykształconymi szynkami. Średniej wielkości głowa z dość dużymi i stojącymi uszami.
Ubarwienie: biała skóra z białą szczeciną.
Cechy produkcyjne: przyrost dzienny: knur 763 g, locha 659 g średnia grubość słoniny: knur 8,7 mm, locha 10,2 mm wartość rzeźna: knur 61,4%, locha 59,4% w krzyżowaniu towarowym: mateczna.
Cechy charakterystyczne: bardzo wysoka płodność, mleczność i opiekuńczość, wysoka liczebność miotów, odporność na stres.

3. Rasa złotnicka biała (zb)
Rasa objęta Programem Ochrony Zasobów Genetycznych
Kraj pochodzenia: Polska.
Typ: mięsny.
Masa ciała: knury 250–300 kg, lochy 200–250 kg.
Budowa: świnie średnio duże, z długim tułowiem w kształcie trapezu, małą głową z obwisłymi i pochylonymi do przodu uszami oraz prostym, średnio długim ryjem.
Ubarwienie: białe.
Cechy produkcyjne:
przyrost dzienny: knury 575 g, lochy 565 g średnia grubość słoniny: knury 12,6 mm, lochy 12,7 mm wydajność rzeźna: knury 53%, lochy 51,2% rasa w krzyżowaniu towarowym: mateczna.
Cechy charakterystyczne: szybkość wzrostu i późne dojrzewanie. Lochy są plenne i dobrze odchowują prosięta. Obecnie rasa ta jest zagrożona wyginięciem ze względu na słabsze wyniki produkcyjne w porównaniu do pozostałych ras białych.

4. Rasa pietrain (p)
Kraj pochodzenia: Belgia.
Typ: mięsny.
Masa ciała: knury do 280 kg, lochy do 260 kg.
Budowa: szeroki i długi grzbiet, łopatki i szynki silnie umięśnione (rasa określana mianem czteroszynkowej), mocno wysklepione żebra, krótka szyja, głowa średniej wielkości z prosto skierowanymi uszami.
Ubarwienie: łaciate – ciemne i białe łaty nieregularnie rozmieszczone, czasami rude owłosienie na jasnych łatach.
Cechy produkcyjne: przyrost dzienny: knury 682 g, lochy 648 g średnia grubość słoniny: knury 7,5 mm, lochy 8,1 mm wydajność rzeźna: knury 64,1%, lochy 63,6% komponent ojcowski w krzyżowaniu towarowym.
Cechy charakterystyczne: szybki wzrost i rozwój (do uzyskania masy około 75 kg, później nieco wolniej), niska płodność i utrudniony rozród, to znaczy niezdolność do krycia lub odchowu prosiąt z powodu osłabienia kończyn.

5. Rasa duroc (d)
Kraj pochodzenia: Stany Zjednoczone.
Typ: mięsny. Masa ciała: knury do 400 kg, lochy do 350 kg.
Budowa: grzbiet mocny i szeroki, łukowaty; dobrze wysklepiona klatka piersiowa, rozbudowany zad z wydatnymi szynkami, głowa średniej wielkości, z niedużymi i obwisłymi uszami.
Ubarwienie: czerwone, od jasnozłotego do ciemnoczerwonego.
Cechy produkcyjne: przyrost dzienny: knury 798 g, lochy 677 g średnia grubość słoniny: knury 8,6 mm, lochy 10,1 mm wartość rzeźna: knury 62,6%, lochy 61,3% komponent ojcowski w krzyżowaniu towarowym.
Cechy charakterystyczne: łatwość adaptacji, duża odporność na warunki środowiskowe; średnia płodność przy bardzo wysokiej mleczności, a także szybkie tempo wzrostu, dobre umięśnienie i bezstresowość.

6. Rasa puławska (puł)
Rasa objęta Programem Ochrony Zasobów Genetycznych
Kraj pochodzenia: Polska.
Typ: tłuszczowo‑mięsny.
Masa ciała: knury: 250–350 kg, lochy 200–280 kg.
Budowa: świnie średniej wielkości, z mocnym łukowatym grzbietem oraz szeroką i beczkowatą klatką piersiową; dobrze rozwinięta zadnia część z uwypuklonymi szynkami; nieduża i szeroka głowa z lekko pochylonymi do przodu i stojącymi uszami, szyja krótka bez wyraźnego podgardla.
Ubarwienie: łaciate, czarno‑białe lub czarno‑biało‑rude. 
Cechy produkcyjne: przyrost dzienny: knury 575 g, lochy 565 g średnia grubość słoniny: knury 12,6 mm, lochy 12,7 mm wydajność rzeźna: knury 56,5%, lochy 56,1% rasa w krzyżowaniu towarowym: mateczna.
Cechy charakterystyczne:wczesność dojrzewania, szybkość wzrostu, wydajność rzeźna, wysoki wskaźnik użytkowości rozpłodowej.

7. Berkshire (brk)
Kraj pochodzenia: Wielka Brytania.
Typ: tłuszczowo‑mięsny.
Masa ciała: knury do 280 kg, lochy do 220 kg.
Ubarwienie: czarne (z białą plamką na ryju oraz białymi końcami ogona i nóg).
Cechy produkcyjne: średnia grubości słoniny: knur – 14,1 mm, locha – 13,4 mm. wartość rzeźna: knur 64%, locha 57%.
Cechy charakterystyczne: rasa szybko dojrzewająca. Znajduje się na liście ras zagrożonych wyginięciem.

8. Rasa złotnicka pstra (złp)
Rasa objęta Programem Ochrony Zasobów Genetycznych
Kraj pochodzenia: Polska.
Typ: słoninowy.
Masa ciała: knury 300–350 kg, lochy 200–300 kg.
Budowa: świnie średnio duże z długim i proporcjonalnym tułowiem, głową średniej wielkości i uszami pochylonymi ku przodowi oraz ryjem prostym i średnio długim.
Ubarwienie: łaciate – biała sierść pokryta czarnymi plamami różnej wielkości.
Cechy produkcyjne: przyrost dzienny: 676 g. średnia grubość słoniny: 2,41 mm. wydajność rzeźna: 81–85%.
Cechy charakterystyczne: średnie tempo wzrostu i późne dojrzewanie – około czterech lat, duża zdolność przystosowania się do różnych warunków środowiskowych oraz dobra jakość mięsa i słoniny, nadmierne otłuszczenie podskórne i stosunkowo niska plenność loch (9‑10 prosiąt w miocie). Ze względu na niskie wyniki produkcyjne rasa ta jest zagrożona wyginięciem.

W hodowli występują też mieszańce: pietrain i duroc (p x d) oraz duroc i pietrain (d x p). Świnie tej rasy cechuje poprawna mocna budowa, wysokie przyrosty oraz lepsze cechy mięsne niż u świń czystorasowych. Stanowią komponent ojcowski do krzyżowań towarowych.

Uwaga! Przy oznaczaniu kojarzeń przy mieszańcach przyjęto zasadę, że na pierwszym miejscu jest rasa matki, a na drugim ojca.

W celu osiągnięcia pożądanego efektu można kojarzyć samicę z knurami zarówno w hodowli czystorasowej, jak i przy krzyżowaniu międzyrasowym (towarowym).
W krzyżowaniu towarowym dla uzyskania poprawy cech użytecznych dobiera się rasy charakteryzujące się dobrą rozrodczością i szybkim tempem wzrostu oraz o wysokiej mięsności i dobrze wykorzystujące paszę na budowanie przyrostu tkanki mięśniowej. Nie ma jednak jednej rasy, która spełniałaby wszystkie te warunki, dlatego podzielono świnie na przekazujące cechy mateczne – komponent mateczny i przekazujące cechy ojcowskie – komponent ojcowski.

Komponent mateczny Komponent ojcowski

Rasy pbz, wbp duroc, pietrain, Mieszańce pbz x wbp, wbp x pbz pbz x wbp, wbp x pbz, d x p, p x d

Cechy - użytkowość głównie rozrodcza dobre wskaźniki rozrodczości, płodności, plenności i mleczności duża opiekuńczość, wysokie przyrosty dobowe, wysoka mięsność, odporne na stres, wysoka jakość mięsa, użytkowość głównie tuczna i rzeźna, wysokie przyrosty dobowe, wysoka mięsność, niska zawartość tkanki tłuszczowej, odporne na stres, wysoka jakość mięsa.
Efektem krzyżowania ras matecznych (pbz x wbp lub wbp x pbz) jest poprawa wskaźników rozrodczych. Z kolei krzyżowanie towarowe ma na celu poprawę cech produkcyjnych u potomstwa. Korzyściami wynikającymi z krzyżowań towarowych są: wcześniejsze dojrzewanie płciowe (występowanie pierwszej rui średnio o kilkanaście dni wcześniej), dłuższe rogi macicy (stwarza to lepsze warunki do rozwoju i wzrostu płodów), poprawa regularności zapłodnienia, zwiększona liczba urodzonych prosiąt, wyższa mleczność loch, wyższa przyżywalność prosiąt, wyższa masa miotu, lepsza zdrowotność, lepsza budowa kończyn.
Istnieją trzy warianty krzyżowań: dwurasowe – locha i knur pochodzą z hodowli czystorasowej; trójrasowe – locha lub knur są mieszańcami dwóch ras; czterorasowe – zarówno locha, jak i knur są mieszańcami dwóch ras; po stronie matki dobiera się krzyżówkę składającą się z ras pbz i wbp, zaś ojcem jest knur mieszaniec: duroc x pietrain.

Podstawowe parametry charakteryzujące użytkowość rozpłodową trzody chlewnej (cechy użytkowości rozpłodowej):
- liczba prosiąt żywo urodzonych w danym miocie – ile sztuk prosiąt zostało urodzonych przez daną lochę;
- liczba prosiąt odchowanych przez lochę do 21. dnia życia;wartość tej cechy waha się w szerokich granicach od kilku do kilkunastu osobników, w zależności od predyspozycji lochy i jakości opieki nad prosiętami;
- długość międzymiotu (cykl rozpłodowy) – pojęcie obejmujące okres między dwoma kolejnymi zapłodnieniami lochy;
- częstotliwość oproszeń – liczba miotów odchowanych przez lochę do 21. dnia w okresie jednego roku kalendarzowego (mioty urodzone po 10 grudnia zalicza się do wyników kolejnego roku użytkowania lochy); wartość tej cechy wylicza się, dzieląc liczbę dni w roku kalendarzowym przez długość cyklu rozpłodowego.

Parametry, na które należy zwracać uwagę przy wyborze knura do inseminacji:
- przyrosty dzienne – przyrost dzienny masy ciała wyrażany w gramach;
- % mięsności – parametr określający stosunek procentowy ogólnej masy mięśni poprzecznie prążkowanych do masy tuszy zwierzęcia;
- liczba sutków – liczba gruczołów mlekowych występujących na brzuchu lochy, ważna ze względu na ilość produkowanego mleka;
przyrosty dzienne – przyrost dzienny masy ciała wyrażany w gramach; % mięsności – parametr określający stosunek procentowy ogólnej masy mięśni poprzecznie prążkowanych do masy tuszy zwierzęcia; liczba sutków – liczba gruczołów mlekowych występujących na brzuchu lochy, ważna ze względu na ilość produkowanego mleka;
- szacowany przyrost w tuczu – ocena mięsności tusz; głównym czynnikiem wpływającym na potencjał wzrostowy w tuczu jest ilość odłożonego białka. Odłożenie 1 g białka w ciele tucznika powoduje ponad cztery razy większy przyrost masy ciała niż odłożenie 1 g tłuszczu, ponieważ białko wiąże wodę i związki mineralne.
- nosicielstwo genu stresu – obecność genu stresu (RYR1) jest powiązana z występowaniem mięsa wadliwego typu PSE, które jest jasne i miękkie. Dodatkowo odznacza się ono obniżoną wodochłonnością i dużym wyciekiem wody. Gen stresu przyśpiesza bowiem przemianę glikolityczną po uboju, co w konsekwencji prowadzi do zahamowania przemian proteolitycznych białek odpowiedzialnych za proces kruszenia i utrzymania wody własnej przez mięso. Biorąc pod uwagę ten parametr (nosicielstwo genu stresu), można wyróżnić wśród świń genotyp stresu NN (zwierzęta niewrażliwe, odporne na stres), RR (zwierzęta niewrażliwe, po rodzicach przebadanych, wolnych od genu stresowości) oraz Nn (zwierzęta odporne na stres, ale będące nosicielami genu stresowości).