Szczególna rola krwi
Upływ krwi stanowi ryzyko dla życia i zdrowia, dlatego kolor czerwony (krwi i ognia) jest symbolem niebezpieczeństwa. W organizmie dorosłego człowieka znajduje się ok. 5 l krwi, czyli mówiąc obrazowo – pół wiadra. Utrata 2 l zagraża już życiu.
krew to tkanka łączna;
skórne naczynia krwionośne i płynąca w nich krew uczestniczą w procesach termoregulacji;
krew transportuje różne substancje z i do komórek ciała.
wykazywać związek budowy składników krwi z pełnioną przez nie funkcją;
omawiać znaczenie grup krwi;
oceniać społeczną rolę krwiodawstwa;
wyjaśniać, na czym polega konflikt serologiczny.
1. Składniki krwi i ich rola
Krew to tkanka płynna, która transportuje substancje odżywcze, gazy oddechowe, produkty przemiany materii, hormony, uczestniczy w regulacji temperatury ciała i reakcjach obronnych organizmu. Składa się z płynnego osocza i zawieszonych w nim elementów morfotycznychelementów morfotycznych. Woda będąca głównym składnikiem osocza rozprowadza po organizmie rozpuszczone w niej związki organiczne i nieorganiczne. Jedną z substancji transportowanych przez osocze jest dwutlenek węgla – gaz, który dobrze rozpuszcza się w wodzie.
Krew przenosi także elementy morfotyczne krwielementy morfotyczne krwi, czyli komórki: czerwone ciałka krwi – erytrocyty, białe ciałka krwi – leukocyty oraz fragmenty komórek – trombocyty. Wśród krwinek najwięcej jest erytrocytówerytrocytów, charakteryzujących się dużą powierzchnią wiązania tlenu. Ich kształt przypominający dwuwklęsłe krążki nadaje im elastyczność i pozwala przeciskać się w bardzo wąskich przestrzeniach. Dojrzałe erytrocyty nie zawierają jądra komórkowego i dzięki temu mogą pomieścić więcej cząsteczek hemoglobiny. Hemoglobina to białko nadające tym krwinkom czerwoną barwę, zdolne do przyłączania cząsteczek tlenu i dwutnenku węgla. Hemoglobina może także łączyć się trwale z tlenkiem węgla (czadem) i traci wtedy zdolność przenoszenia tlenu. Z tego powodu tlenek węgla jest silną trucizną.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Animacja przedstawia sylwetkę człowieka, podzieloną poziomymi pasami. Czerwony symbolizuje ilość krwi w organizmie: 8 procent. Ukazuje się próbówka, w której na żółto oznaczono osocze 55 procent, na czerwono inne składniki krwi. Następnie tabela ukazuje skład osocza, a następnie składniki morfotyczne krwi.
LeukocytyLeukocyty, czyli krwinki białe, tworzą najbardziej zróżnicowaną grupę komórek krwi, gdzie każdy typ komórki pełni inną funkcję. Leukocyty są bezbarwne, posiadają jądro komórkowe i zdolność do pełzakowatego ruchu. TrombocytyTrombocyty, czyli płytki krwi, to fragmenty komórek uczestniczące w procesach krzepnięcia krwi.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Najazd na skórę, pod którą widać żyłki. Wejście do wnętrza naczynia. Przepływ krwi. Podpisane składniki krwi: erytrocyty, leukocyty, płytki krwi, fibrynogen. W naczyniu pojawia się rana, widać jak krwinki uciekają na zewnątrz. Na brzegach zranienia układają się trombocyty i zamykają powstałe uszkodzenie. Do trombocytów zasklepiających ranę przyklejają się kulki fibrynogenu i widać jak się rozplatają, tworząc na trombocytach i między nimi gęstą sieć – podpis skrzep. Następnie widać zabliźnione naczynie.
Krwinki czerwone są pozbawione jąder komórkowych, dlatego nie ulegają podziałom i nie mogą syntetyzować brakujących białek. Żyją tylko ok. 120 dni. Produkcja erytrocytów w szpiku kostnym trwa bez przerwy (w tempie 120 mln komórek na minutę), a nowe komórki zastępują te zużyte.
U mieszkańca nizin, który dłuższy czas przebywa w wysokich górach, wzrasta ilość czerwonych ciałek krwi. Wykaż, że jest to przystosowanie do życia na dużych wysokościach.
Gdzie jest większe ciśnienie atmosferyczne – na nizinach, czy w górach? Gdzie porcja wdychanego powietrza zawiera więcej tlenu – na nizinach, czy w górach?
Rozpoznawanie komórek krwi.
gotowy preparat rozmazu krwi,
sprzęt do mikroskopowania.
Obejrzyj preparat pod mikroskopem.
Rozpoznaj erytrocyty, leukocyty. Policz je w polu widzenia. Zapisz stosunek liczbowy krwinek czerwonych do krwinek białych.
Wykonaj rysunek obserwowanych komórek krwi, odwzorowując ich kształt i budowę.
Erytrocyty mogą nieznacznie różnić się wielkością, ale zwykle są mniejsze od leukocytów. Leukocyty posiadają duże jądra komórkowe, występują nielicznie w polu widzenia.
2. Grupy krwi
U ludzi występują 4 główne grupy krwigrupy krwi: A, B, AB, 0. O rodzaju każdej z nich decyduje obecność na powierzchni błon erytrocytów białek – antygenówantygenów. Osoba z grupą krwi A posiada erytrocyty z antygenami A. Krwinki grupy B na powierzchni erytrocytów mają antygeny B, a krwinki grupy AB – oba rodzaje antygenów (A i B). Erytrocyty pozbawione antygenów warunkują grupę 0. Dodatkowo w osoczu krwi występują 2 rodzaje białek – przeciwciałprzeciwciał: anty‑A oraz anty‑B. Powodują one zlepianie się krwinek. Przeciwciała anty‑A zlepiają erytrocyty posiadające antygen A, przeciwciała anty‑B zlepiają erytrocyty posiadajace antygen B. Osocze krwi grupy 0 zawiera oba rodzaje przeciwciał, a w osoczu krwi grupy AB nie ma ich w ogóle. Dodatkowo, na powierzchni erytrocytów może znajdować się czynnik Rhczynnik Rh. Jeśli występuje, mówimy o grupie krwi RhIndeks górny ++, np. 0RhIndeks górny ++(0+), jeśli nie występuje – o grupie RhIndeks górny --, np. 0RhIndeks górny -- (0-). Grupę Rh+ ma ok. 85% Polaków i niemal wszyscy Chińczycy i Japończycy.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawia sposób ustalania grupy krwi. Na trzy szkiełka nanoszone są krople krwi. Następnie dodawane do nich są przeciwciała i czynnik Rh minus. Na szkiełku pierwszym zaszło zlepienie krwinek, czyli aglutynacja. Na drugim nie było reakcji. Na trzecim także zaszła aglutynacja.
U psów występuje 8 grup krwi, u kotów 3, a u fretek jedna.
3. Transfuzja krwi
Krew to życiodajny płyn, zwany też darem życia, podawany chorym, którzy stracili go w wyniku wypadku lub operacji. Przetoczenia krwi – transfuzjitransfuzji potrzebują czasem również osoby mające za małą ilość erytrocytów, spowodowaną na przykład anemią. Warunkiem bezpiecznej transfuzji jest zgodność grupy krwi biorcy i dawcy.
Brak możliwości przetoczenia krwi określonej grupy w momencie zagrożenia życia chorego może stanowić poważną przeszkodę w udzieleniu mu skutecznej pomocy. Dlatego tak ważną rolę w ratowaniu ludzkiego życia odgrywa krwiodawstwo – społeczna akcja oddawania krwi. Pobrana od dawców krew poddawana jest obróbce, która umożliwia jej przechowanie w stanie nadającym się do transfuzji. Punkty krwiodawstwa znajdują się w każdym mieście. Największe akcje oddawania krwi prowadzi Polski Czerwony Krzyż (PCK). Jedna z nich polega na pobieraniu krwi w specjalnie wyposażonych ambulansach, które jeżdżą po miastach i miasteczkach.
Wyjaśnij, jaka cecha krwi pozwala nazwać osobę z grupą krwi AB biorcą uniwersalnym.
4. Krwiodawstwo: najczęstsze pytania
Jakie warunki trzeba spełniać, aby zostać dawcą krwi?
Jakie warunki musi spełniać dawca krwi, zgłaszając się do punktu pobrań?
Ile krwi pobiera się jednorazowo i jak często można oddawać krew?
Czy oddawanie krwi osłabia organizm i jest bolesne?
Czy mogę zostać dawcą krwi, jeśli nie znam swojej grupy i nie mam aktualnych badań krwi?
Czy dawcy otrzymują rekompensatę za oddaną krew?
Ile kosztuje jednostka pobranej krwi?
Życiodajną wartość krwi znano od dawna i dlatego podejmowano próby jej transfuzji. Chorym przetaczano krew zwierzęcą (np. jagnięcą) i ludzką. Niestety, z powodu nieznajomości grup krwi w większości przypadków kończyło się to ciężkimi zaburzeniami i śmiercią biorców.
Wyjaśnij, dlaczego dawcy przed oddaniem krwi powinni wypić kawę lub kolę – używki, które zawiarają kofeinę, substancję podnoszącą ciśnienie krwi.
Jakie mogą być skutki ubytku krwi? Jakie substancje zapobiegną tym skutkom?
5. Konflikt serologiczny
Znajomość czynnika Rh odgrywa szczególną rolę w przypadku przyszłych rodziców. Gdy matka ma grupę krwi RhIndeks górny --, a pierwsze dziecko po ojcu odziedziczy grupę RhIndeks górny ++, między krwią matki i kolejnego dziecka RhIndeks górny ++może dojść do konfliktu serologicznego. Podczas pierwszego porodu, gdy krew matki RhIndeks górny --zetknie się z krwią dziecka RhIndeks górny ++, organizm kobiety rozpoznaje krwinki dziecka jako obce. Przygotowuje się do ich zniszczenia, produkując przeciwciała. Ponieważ dziecko znajduje się już poza organizmem matki, przeciwciała te nie mogą mu zaszkodzić. Problem pojawić się może podczas kolejnych ciąż, gdy dziecko ma grupę RhIndeks górny ++. Wtedy przeciwciała matki docierają przez łożysko do krwi dziecka i zlepiają jego krwinki. W ten sposób może dojść do konfliktu serologicznegokonfliktu serologicznego. Jego skutkiem jest anemia dziecka, które traci czerwone ciałka krwi.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Widać postacie kobiety i mężczyzny; na tle kobiety znaki -, mężczyzny+. Legenda: - grupa krwi Rh- , + grupa krwi Rh+. Trójkąty - przeciwciała. Po chwili pojawia się drugi obraz. Widać zarys kobiety w ciąży dziecko ma +. Widać, że u matki pojawiają się plusy. Widać u matki że są przeciwciała. Widać, że przeciwciała są u dziecka.
Aby zmniejszyć skutki ewentualnego konfliktu serologicznego, po pierwszym porodzie podaje się kobiecie specjalne leki. Zwalczają one obecne w krwi matki krwinki płodu, zanim organizm kobiety wytworzy skierowane przeciwko nim przeciwciała. Dodatkowo, w trakcie kolejnych ciąż, bada się krew matki na obecność przeciwciał anty RhIndeks górny ++.
Przeanalizuj czynnik Rh w 3 różnych rodzinach – a, b, c. Oceń ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego dla każdej z nich.
matka RhIndeks górny --, ojciec RhIndeks górny ++, dziecko RhIndeks górny --
matka Rh-, ojciec RhIndeks górny --, dziecko RhIndeks górny --
matka Rh-, ojciec RhIndeks górny ++, dziecko RhIndeks górny ++
Podsumowanie
Krew składa się z osocza i elementów morfotycznych krwi.
Osocze to roztwór wodny, w którym znajdują się związki organiczne i nieorganiczne.
Elementy morfotyczne krwi tworzą krwinki: erytrocyty i leukocyty oraz fragmenty komórek – trombocyty.
Trombocyty uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.
Antygeny obecne na powierzchni błon erytrocytów decydują o występowaniu 4 grup krwi: A, B, AB, 0.
Znajomość grup krwi i czynnika Rh jest niezbędna przy zabiegu transfuzji krwi.
Krwiodawstwo ratuje życie wielu chorym.
W niektórych sytuacjach pomiędzy organizmem matki a organizmem płodu może wystąpić konflikt serologiczny.
Wyjaśnij, dlaczego każdy powinien mieć oznaczoną i wpisaną do dokumentów grupę krwi.
Przedstaw 2 argumenty, które pozwolą przekonać znajomych do honorowego oddawania krwi.
Najpopularniejszymi grupami krwi są grupa A, którą posiada 38% osób w Polsce, oraz grupa 0 (36%). Częstotliwość występowania grupy B wynosi 18%. Najrzadziej reprezentowana jest grupa AB występująca u 8% Polaków. Narysuj wykres (słupkowy lub kołowy), na którym przedstawisz częstotliwość występowania grup krwi w Polsce, zaczynając od tej pojawiającej się najrzadziej.
Słowniczek
białka receptorowe na powierzchni błon komórek; odgrywają ważną rolę w rozpoznawaniu komórek, a antygeny związane z błonami erytrocytów warunkują wystąpienie grup krwi
układ antygenów występujących na powierzchni erytrocytów warunkujący obecność dodatkowego znacznika grup krwi
składniki krwi w postaci komórek: erytrocytów i leukocytów oraz fragmentów komórek – trombocytów
krwinki czerwone; komórkowe elementy morfotyczne krwi w postaci dwuwklęsłych krążków, pozbawione organelli komórkowych, wypełnione hemoglobiną; uczestniczą w transporcie gazów oddechowych
wyróżnia się je na podstawie zestawów antygenów znajdujących się na powierzchni błon erytrocytów; oznacza się je symbolani AB, A, B i 0
niezgodność grup krwi u matki i płodu, spowodowana obecnością we krwi matki przeciwciał przeciw antygenom krwi dziecka; przeciwciała z krwi matki przenikają przez łożysko do krwiobiegu dziecka
krwinki białe; komórkowe elementy morfotyczne krwi, które zawierają jądro komórkowe; mają zdolność do pełzakowatego ruchu, uczestniczą w reakcjach obronnych organizmu
białka wytwarzane przez limfocyty B w odpowiedzi na obecność w organizmie antygenów; uczestniczą w reakcji obronnej organizmu
zabieg polegający na przetoczeniu krwi dawcy do organizmu biorcy
płytki krwi; elementy morfotyczne krwi w postaci fragmentów komórek; uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi
Zadania
Kształt erytrocytu ma związek ze zdolnością do
- poruszania się ruchem pełzakowatym.
- gromadzenia dużej ilości hemoglobiny.
- zmniejszania metabolizmu krwinki czerwonej.
- zmiany kształtu podczas przeciskania się przez wąskie naczynia krwionośne.
Pacjentowi, który stracił dużo krwi podczas operacji lekarz zlecił transfuzję. W krwi chorego stwierdzono obecność erytrocytów z antygenami B oraz brak czynnika Rh. Lekarz wysłał prośbę do stacji krwiodawstwa o szybkie przysłanie krwi
- A Rh-.
- B Rh-.
- B Rh+.
- AB Rh+.
Oceń prawdziwość zapisów i wskaż odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Podczas konfliktu serologicznego we krwi dziecka wytwarzane są przeciwciała skierowane przeciwko erytrocytom matki. | □ | □ |
| Niezależnie od czynnika Rh matki, gdy dziecko ma Rh+, dochodzi do konfliktu serologicznego. | □ | □ |
| Konflikt serologiczny zagraża życiu dziecka. | □ | □ |
| W odpowiedzi na obecność krwinek dziecka z grupą krwi Rh+ matka Rh- wytwarza przeciwciała. | □ | □ |
Wskaż zdania prawdziwe.
- Erytrocyty potrafią przyłączać tlen, tlenek węgla i dwutlenek węgla.
- Leukocyty to erytrocyty pozbawione hemoglobiny.
- Trombocyty to komórki krwi zdolne do przenoszenia dwutlenku węgla.
- Liczba leukocytów w 1 milimetrze sześciennym krwi jest zbliżona do liczby erytrocytów.