Temat: Mchy

Autor: Elżbieta Szedzianis

Adresat
Uczeń klasy V szkoły podstawowej.

Podstawa programowa

5. Różnorodność i jedność roślin.

2) Mchy – uczeń:

a) dokonuje obserwacji przedstawicieli mchów (zdjęcia, ryciny, okazy żywe) i przedstawia cechy ich budowy zewnętrznej,

b) na podstawie obecności charakterystycznych cech identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mchów,

c) wyjaśnia znaczenie mchów w przyrodzie; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność mchów do chłonięcia wody;

Cel lekcji

Uczniowie opisują budowę mchu i ich rolę w przyrodzie jako organizmów pionierskich.

Kryteria sukcesu

• zaobserwujesz i nazwiesz części ciała mchu,

• wyjaśnisz na podstawie obserwacji mchu, jaka rolę pełni on w środowisku,

• sformułujesz problem badawczy, hipotezy, spostrzeżenia i wnioski na temat pionierskiej roli mchów w przyrodzie.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne; 

• umiejętność uczenia się.

Metody/formy pracy

Pogadanka, burza mózgów, metoda laboratoryjna, praca z tekstem.

Praca indywidualna, praca w grupach.

Środki dydaktyczne

• abstrakt;

• tablica interaktywna lub tradycyjna;

• tablety/komputery;

• zasuszona darń mchów;

• lupy;

• waga;

• naczynie z wodą;

• kuweta lub biała kartka.

Fazy lekcji

Wstępna

1. Nauczyciel wyświetla fotografię, na której widać mchy i trawy. Prosi uczniów, żeby:

• nazwali widoczne na fotografii rośliny,

• porównali podłoże, na którym żyją trawy i mchy widoczne na fotografii,

• wymienili różnice między trawami i mchami.

2. Wyjaśnia, że bohaterami lekcji będą mchy. Podaje temat lekcji i kryteria sukcesu ucznia.

Realizacyjna

1. Nauczyciel prosi, żeby uczniowie przejrzeli Galerię 1 (lub inne graficzne źródło) i wymienili w zeszytach środowiska życia mchów. Nauczyciel zwraca uwagę, że niektóre mchy mogą rosnąć na murach lub skałach, które nie nasiąkają wodą ani nie zawierają gleby. Prosi uczniów, żeby wzięli te fakty pod uwagę i sformułowali problem badawczy odnoszący się do możliwości życia mchów w nieprzyjaznym środowisku.

2. Uczniowie podejmują próby formułowania problemów. Propozycje są zapisywane na tablicy zgodnie z metodą burzy mózgów. Po zakończeniu listy uczniowie wybierają najlepiej sformułowany problem i podają do niego hipotezy.

3. Jedna z hipotez dotyczy zdolności mchów do gromadzenia wody. Aby ją zweryfikować uczniowie dzielą się na grupy czteroosobowe i obserwują zasuszoną darń mchów. Mają do dyspozycji lupę i wagę, naczynie z wodą i kuwetę lub białą kartkę. Pracują wykonując zadania w karcie pracy. Najpierw wydobywają po jednej roślinie z kępy, obserwują jej budowę i porównują ją z ilustracją w abstrakcie. Wskazują i nazywają części rośliny, potem rozwiązują zadanie interaktywne 1.

4. Następnie ważą kępę mchu i wkładają ją do naczynia z wodą na kilka minut. Po chwili wyjmują mech z wody, strząsają z niego krople wody i ponownie ważą. Sprawdzają też odczyn wody po spodniej stronie kępy mchu. Spostrzeżenia zapisują w karcie pracy.

5. Uczniowie korzystając z abstraktu zapoznają się z funkcjami organów mchu, a potem rozwiązują zadanie 2.

6. Przeprowadzają Obserwację 1, zapisują spostrzeżenia i wnioski.

7. Druga z hipotez dotyczy zdolności tworzenia podłoża przez mchy. Nauczyciel wyjaśnia, że składa się ono z obumarłych szczątków mchów oraz rozdrobnionych skał. Wyjaśnia, że mchy niszczą skały wytwarzając kwasy prowadzące do ich rozkładu. Mówi, że obecność kwasów można wykryć za pomocą papierka wskaźnikowego i wyjaśnia, jak się go stosuje. Uczniowie za pomocą papierka wskaźnikowego określają odczyn wody przed włożeniem do niej mchu.

Podsumowująca

1. Nauczyciel prosi, żeby uczniowie wyjaśnili, dlaczego mchy potrafią żyć na skałach i murach. Prosi uczniów, żeby sformułowali wnioski i zapisali je w karcie pracy. Nauczyciel ukierunkowuje propozycje uczniów w taki sposób, by wniosek był spójny z hipotezami i zawierał rozwiązanie problemu.

2. Nauczyciel prosi uczniów, żeby uczniowie dokończyli zdania:

Na tej lekcji dowiedziałem/łam się, że…

Na tej lekcji nauczyłem/łam się …

Zadanie domowe dla zainteresowanych

Odpowiedz jednym zdaniem na pytanie: Jaką rolę pełnią mchy w środowisku?

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Mosses

Mosses are small plants that form dense clusters looking like soft cushions, the so‑called turfs. Just as algae, they are autotrophic organisms that need water, mineral salts, carbon dioxide and light to be able to live. They are characterized by resistance to prolonged drought. A compact group of these plants can accumulate large amounts of water in numerous narrow spaces between individuals and parts of their bodies. When the ground around dries out, mosses still function well. Even when completely dried out and seemingly dead, they may continue their life processes after rehydration.

Mosses are characterized by a simpler structure than other terrestrial plants. Instead of roots they have rhizoids, instead of stems – stemlike structures, and instead of leaves – leaflike structures. With the use of such names, biologists inform that these organs are only to some extent similar to leaves and stems of vascular plants. They do not have a specialized tissue that conducts water and nutrients between particular parts of the plant. They have no covering tissue, so they can absorb water through the leaflike structures. Despite all, such organ structure allows including mosses in embryophytes. They reproduce sexually and asexually through spores.

Common Haircap grows in wet forests and meadows. It occurs in groups, forming a fluffy turf. It can be found all over Poland. It is quite large, it reaches up to 30 cm in height. Its above‑ground part is a straight or branched stemlike structure with leaflike structures. Small, green leaflike structures conduct photosynthesis, absorb and store water. It absorbs it using its entire surface from humid air, rain or dew. When it dries, it curls and sticks tightly to the stemlike structure, which reduces the surface through which the plant can evaporate water. Thin, threadlike rhizoids grow from the bottom of the stemlike structure. They serve the plant to keep it in the ground. In summer, at the top of a leafy stemlike structure grows a stalk – long, with no chlorophyll and topped with a sporangium. Small spores are formed therein. When the air is dry, sporangium cells contract, resulting in its operculum falling off and spores being released. They are spread by the wind – the farther away, the higher the sporangium is located.

Like lichens, mosses living on rocks, dunes and other inaccessible places contribute to soil formation. Their dead remains enrich the substrate with humus, preparing it for more demanding plants. Thanks to their presence, rainwater does not flow directly to rivers on the ground, but is stored in turfs. This way, mosses protect against a rapid rise in the level of water in rivers, which reduces the threat of flooding. The compact turf of these plants also protects the soil against erosion (leaching by rainwater, wind blowing). The layer of mosses and litter is the living environment of a huge number of protozoa, fungi and invertebrate animals (snails, insects, spiders) and small vertebrates (frogs, lizards, rodents).

Peat has numerous applications in horticulture and agriculture, medicine and cosmetics. Crumbled peat mixed with water creates mud used for warming compresses and baths with anti‑inflammatory and bactericidal properties.

• Mosses abundantly occur in humid land environments.

• They are spore plants classified as embryophytes.

• Mosses are formed from a stemlike structure on which sex organs (gametangia) are located, and a leafless stalk on which sporangium develops.

• Mosses regulate the circulation of water in the environment, they are a shelter and food for animals.

• Peat is used in medicine, gardening and as a source of fuel.