E-materiały do kształcenia zawodowego

Budowa środków transportu drogowego

Eksploatacja środków transportu drogowego — Kierowca mechanik , Technik transportu drogowego .

bg‑turquoise

Słownik pojęć dla e‑materiału

Słownik pojęć zawiera objaśnienia pojęć związanych z zagadnieniami omawianymi w niniejszym e‑materiale. Pojęcia uporządkowano alfabetycznie.

1
amortyzator
amortyzator
R14g0BejWQmJC
Amortyzator
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

element układu zawieszenia odpowiadający za tłumienie drgań kół oraz pojazdu względem kół. Celem jego działania jest uzyskanie stabilności jazdy oraz przyczepności kół

bęben hamulcowy
bęben hamulcowy

element układu hamulcowego połączony z piastą koła i obracający się wraz z nią. Ma kształt zamkniętego z jednej strony cylindra, którego wewnętrzna część jest dokładnie obrobiona i jest powierzchnią trącą dla szczęk hamulcowych

chłodnia
chłodnia

nadwozie zamknięte ze sztywnymi ścianami i sufitem. Ściany, sufit i podłoga wnętrza takiego nadwozia są pokryte łatwozmywalnym tworzywem sztucznym. Pomiędzy zewnętrzną ścianą, która jest wykonana z blachy stalowej lub aluminiowej a wewnętrznym pokryciem, znajduje się warstwa materiału termoizolacyjnego w celu izolacji cieplnej wnętrza nadwozia od otoczenia. Nadwozie tego typu musi być wyposażone w agregat chłodniczy umożliwiający kontrolowanie temperatury w przestrzeni ładunkowej. W zależności od klasy chłodni agregat chłodniczy powinien umożliwić utrzymanie temperatury wewnątrz nadwozia nawet na poziomie przy średniej temperaturze na zewnątrz . Nadwozie tego typu wyposażone jest w dwuskrzydłowe tylne drzwi z zawiasami umożliwiającymi otwarcie ich na boki. Nadwozia tego typu przeznaczone są do transportu produktów spożywczych w zaopatrzeniu placówek handlowych

ciągnik balastowy
ciągnik balastowy

ciągnik drogowy przeznaczony do ciągnięcia przyczep lub naczep wywierając na nie jedynie siłę wzdłużną. Charakterystyczną cechą takiego pojazdu jest możliwość obciążenia jego kół napędowych balastem, którym najczęściej są betonowe lub stalowe bloki. Masa balastu uzależniona jest przede wszystkim od mocy ciągnika, warunków eksploatacji i można ją regulować. Ciągniki balastowe często posiadają napęd na wszystkie koła oraz specjalne układy napędowe umożliwiające rozwijanie dużych sił napędowych w celu holowania naczep lub przyczep o masie nieraz przekraczającej

ciągnik siodłowy
ciągnik siodłowy

pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie do ciągnięcia naczep, wyposażony w element umożliwiający połączenie z naczepą zwany siodłem, które znajduje się nad tylną osią lub tylnymi osiami ciągnika

cylinderek hamulcowy
cylinderek hamulcowy

cylinderek hamulcowy jest integralną częścią układu hamulca bębnowego. Jest przymocowany nieruchomo do wspornika/tarczy hamulca. Pod wpływem wzrostu ciśnienia płynu hamulcowego tłoczki znajdujące się wewnątrz cylinderka wysuwają się i naciskają na końcówki szczęk hamulcowych

cysterna
cysterna

zgodnie z  (fr. Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route — co na język polski tłumaczy się jako „Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych”) oznacza zbiornik do przewozu cieczy, gazów lub ciał stałych wraz z jego wyposażeniem obsługowym i konstrukcyjnym. Określenie to użyte samodzielnie oznacza: kontener‑cysternę

czujnik kąta obrotu kierownicy
czujnik kąta obrotu kierownicy

czujnik odpowiada za odczytanie i jednoczesne określenie, wybranego przez prowadzącego pojazd, kąta położenia koła kierownicy. Dzięki tej informacji poprawnie może funkcjonować m.in. , automatyczny tempomat, doświetlanie zakrętów oraz układ awaryjnego hamowania

drążek kierowniczy
drążek kierowniczy
R1RXQwuh2Yvtk
Drążek kierowniczy
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

drążek kierowniczy łączy przekładnię kierowniczą ze zwrotnicą zawieszenia. Odpowiedzialny jest za właściwe prowadzenie przednich kół samochodu, dzięki przekazywaniu ruchu przekładni kierowniczej na zwrotnice kół. Drążek kierowniczy posiada przegub kulisty, który jest przykręcony do listwy przekładni kierowniczej. Drugi koniec drążka jest połączony z końcówką drążka, połączoną przegubowo ze zwrotnicą koła

dźwignia rozpieracza
dźwignia rozpieracza

element mechanizmu hamulca bębnowego połączony z tłoczyskiem siłownika pneumatycznego i wałkiem. Wysunięcie tłoczyska, wywołane przez dopływ do wnętrza siłownika sprężonego powierza, powoduje obrót wałka rozpieracza, wzbudzony przez dźwignię

furgon
furgon

pojazd z zamkniętym nadwoziem wyposażonym w tylne i boczne drzwi. Drzwi boczne są przeważnie przesuwne i usytuowane z prawej strony pojazdu, bezpośrednio za prawymi drzwiami kabiny kierowcy. Drzwi tylne mogą być zawieszone na zawiasach na boku nadwozia, wówczas są otwierane na boki i składają się z dwu skrzydeł. Drzwi mogą być zawieszone na zawiasach na górnej krawędzi i są wówczas unoszone do góry. Kabina tworzy jedną całość z tylną częścią nadwozia i może być oddzielona od części ładunkowej sztywną przegrodą z blachy lub tworzywa sztucznego. Przegroda może być zarówno pełna, jaki i częściowa. Stalowe poszycie takiego nadwozia oparte jest na połączonym sztywno z podłogą szkielecie. Furgony są chętnie wykorzystywane jako nadwozia w samochodach ciężarowych o dopuszczalnej masie całkowitej do i są to wówczas z reguły nadwozia samonośne. Spotykane są również w pojazdach o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej i wówczas spotyka się takie nadwozia osadzone na ramie pojazdu. Pojazdy z nadwoziami typu furgon są używane przede wszystkim do transportu lekkich towarów w opakowaniach i na paletach

izoterma
izoterma

termoizolowana naczepa skrzyniowa bez agregatu chłodniczego. Przeznaczona do przewozu towarów łatwo psujących się w stanie schłodzonym lub zamrożonym. Przez dłuższy czas może utrzymywać wewnątrz szczelnego przedziału ładunkowego wymaganą temperaturę na zasadzie termosu. Utrzymuje temperaturę ładunku nawet przy ujemnej temperaturze na zewnątrz. Strata ciepła przy tym wynosi maksymalnie na dobę

kabina krótka
kabina krótka

stosowana głównie w samochodach przeznaczonych do lokalnego przewozu ładunków na niewielkie odległości. Ograniczona długość takiej kabiny uniemożliwia zabudowę w niej leżanek. Niekiedy nad kabiną umieszczana jest nadbudówka, w której znajduje się miejsce odpoczynku dla kierowcy. Typowym zastosowaniem dla takich kabin są pojazdy używane jako wywrotki, wozy asenizacyjne, itp.

kabina długa
kabina długa

stosowana jest w tych pojazdach, które wykonują transport na większe odległości. Możliwa jest w niej zabudowa leżanki przeznaczonej do odpoczynku kierowcy. Przestrzeń nad leżanką może być wykorzystana do zabudowy schowków lub półek, które są wykorzystywane do przechowywania osobistych rzeczy kierowcy lub pasażera

kabina klasyczna
kabina klasyczna

kabina, w której silnik jest wysunięty przed przednią oś (kierowca siedzi za osią)

kabina wielkopojemna samochodu ciężarowego
kabina wielkopojemna samochodu ciężarowego

stosowana w pojazdach, które wykonują transport międzynarodowy. Pozwala ona na zabudowanie nawet dwóch leżanek, przeznaczonych do odpoczynku załogi. Wysokie wnętrze zapewnia pełną swobodę ruchu i możliwość przebywania w niej w pozycji stojącej. Takie kabiny są na ogół komfortowo wyposażone w dodatkowe urządzenia służące do ogrzewania i klimatyzacji, lodówkę czy nawet telewizor lub kuchenkę

katalizator
katalizator

katalizator samochodowy to potoczne określenie konwertera katalitycznego. Stanowi on element układu wydechowego i ma za zadanie zmniejszenie ilości szkodliwych substancji w spalinach. Ich stosowanie w układach wydechowych jest wymuszone przepisami, które nakazują, by każdy pojazd spełniał określone normy czystości spalin

klocki hamulcowe
klocki hamulcowe

klocki hamulcowe należą do podstawowych elementów układu hamulcowego wyposażonego w hamulce tarczowe. Są one dociskane podczas hamowania do tarczy hamulcowej, co powoduje powstanie tarcia między tarczą a klockiem. W wyniku tarcia między klockami hamulcowymi a tarczą następuje zmniejszenie prędkości obrotowej koła, co prowadzi do zmniejszenia prędkości pojazdu aż do jego zatrzymania. Klocki hamulcowe umieszczone są w specjalnym (najczęściej przesuwnym) zacisku

kolektor ssący
kolektor ssący

kolektor ssący to element, którego podstawowym zadaniem jest doprowadzanie powietrza lub mieszanki paliwowo‑powietrznej z kanału dolotowego do cylindrów silnika. W większości przypadków łączy on również z tym ostatnim szereg urządzeń pomocniczych, np. filtr czy chłodnicę

kolumna kierownicy
kolumna kierownicy

element układu kierowniczego, który służy do przeniesienia momentu obrotowego z koła kierownicy na przekładnię kierowniczą. Zapewnia to proporcjonalny skręt kół samochodu. Kolumna, nie tylko przenosi moment obrotowy, ale  też pełni rolę pasywnego systemu bezpieczeństwa

końcówka drążka kierowniczego
końcówka drążka kierowniczego
R1ViEccE5PXGd
Końcówka drążka kierowniczego
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

końcówka drążka kierowniczego łączy drążek i przekładnię kierowniczą ze  zwrotnicą koła. Końcówki zużywają się i wymagają okresowej wymiany. Jeśli końcówka drążka nie zostanie wymieniona na czas, może doprowadzić do odczepienia się koła w trakcie jazdy

linki hamulcowe
linki hamulcowe

linki hamulcowe przenoszą siłę z dźwigni hamulca, uruchamianej przez użytkownika ręcznie lub pedałem, na tylne koła pojazdu, dzięki czemu może on hamować awaryjnie w razie potrzeby. Hamulec ręczny wykorzystuje się także podczas postoju, by zabezpieczyć pojazd przed przemieszczeniem się

łącznik stabilizatora
łącznik stabilizatora

element zawieszenia pojazdu. Łączy stabilizator z wahaczem lub z kolumną zawieszenia. Zwykle jest montowany na osi przedniej i tylnej. Składają się na niego przeguby kulowe oraz elementy gumowe, które mają za zadaniem tłumienie drgań powstałych podczas jazdy

łożysko koła
łożysko koła

umożliwia swobodny ruch koła podczas poruszania się pojazdu oraz utrzymuje koła w pozycji, jaką przewidują dla niego poszczególne elementy układu zawieszenia oraz układu kierowniczego

mechanizm kierowniczy
mechanizm kierowniczy

mechanizm kierowniczy umożliwia przenoszenie ruchu obrotowego kierownicy na mechanizm zwrotniczy

mechanizm wspomagania
mechanizm wspomagania

w samochodzie ciężarowym ze względu na duże naciski kół kierowanych konieczne jest stosowanie dużej siły w celu obrócenia kołem kierownicy. W celu zmniejszenia wysiłku kierowcy stosuje się mechanizmy wspomagające

mechanizm zwrotniczy
mechanizm zwrotniczy

mechanizm zwrotniczy to część układu kierowniczego, który służy do połączenia obu zwrotnic za pomocą drążka poprzecznego w taki sposób, aby podczas skrętu oba koła kierowane toczyły się po łukach należących do współśrodkowych okręgów

naczepa
naczepa
R7Q4AsdJcLPHl
Naczepa
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

przyczepa, której część spoczywa na pojeździe silnikowym i obciąża ten pojazd

naczepa niskopodwoziowa
naczepa niskopodwoziowa

charakteryzuje się znacznie obniżoną przestrzenią załadowczą. Osiąga się to poprzez obniżenie zawieszenia kół jezdnych oraz umieszczenie platformy załadowczej poniżej osi kół. Obniża to znacznie środek jej ciężkości oraz ułatwia załadunek towarów o dużej masie. Naczepy tego typu są często używane do transportu maszyn budowlanych, rolniczych oraz innych elementów posiadających duże gabaryty i ciężar, np. elementów konstrukcji budowlanych. Otwarta konstrukcja umożliwia załadunek z każdej strony

naczepa kłonicowa
naczepa kłonicowa
RddcA2s01N5P7
Naczepa kłonicowa
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

charakteryzuje się otwartą przestrzenią ładunkową, może posiadać podłogę. Charakterystyczne dla tych pojazdów jest posiadanie słupków burtowych zwanych kłonicami. Określenie „kłonica” bierze swoje pochodzenie od elementu wozu konnego, który utrzymywał w określonym położeniu boki skrzyni ładunkowej. Przyczepy tego typu używane są do przewozu rur i drewna

nadwozie
nadwozie

jest użytkową formą do przemieszczania ludzi, ładunków lub usług w sposób odpowiedni do techniki budowy samochodów i technologii transportu oraz przepisów drogowych

nadwozie samowyładowcze
nadwozie samowyładowcze

rodzaj nadwozia otwartego, w którym skrzynia ładunkowa wykonana jest jako kratownicowa konstrukcja pokryta blachą, wyposażona w mechanizm podnoszący, umożliwiający wyładunek pod wpływem siły grawitacji umieszczonych na skrzyni materiałów sypkich

nadwozie skrzyniowe
nadwozie skrzyniowe

otwarte nadwozie samochodów dostawczych i ciężarowych, które składa się z kabiny kierowcy i oddzielnej przestrzeni ładunkowej, zwanej skrzynią ładunkową. Skrzynia ładunkowa natomiast składa się z podłogi oraz otwieranych burt i klapy z tyłu

oś koła
oś koła

służy do osadzania na niej piasty. Piasta umożliwia ruch obrotowy bębna i połączonego z nim koła jezdnego

oś napędowa
oś napędowa

oś, na którą przekazywany jest moment obrotowy silnika

oś pojedyncza
oś pojedyncza

oś oddalona od osi sąsiedniej o więcej, niż . Jeśli odległość między sąsiednimi osiami jest mniejsza lub równa , wówczas są to osie wchodzące w skład grupy osi

pneumatyczny układ uruchamiania hamulców
pneumatyczny układ uruchamiania hamulców

steruje przepływem sprężonego powietrza od zbiornika do siłowników hamulców, które uruchamiają mechanizmy hamulcowe. Wartość siły hamowania wzrasta wraz ze zwiększeniem ciśnienia powietrza w siłowniku hamulca

pojazd samochodowy
pojazd samochodowy

kodeks drogowy określa pojazd samochodowy jako pojazd silnikowy, którego konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą . Określenie to nie obejmuje ciągnika rolniczego

podpora amortyzatora
podpora amortyzatora

jest przykręcana do nadwozia pojazdu. Pomiędzy podporą amortyzatora a nadwoziem umieszczona jest gumowa poduszka, która ma za zadanie tłumić drgania powstałe na styku koła z nawierzchnią i zapobiegać przenoszeniu się wibracji w górę na nadwozie samochodu. W podporze osadzone jest łożysko kulkowe, które umożliwia obrót tłoczyska amortyzatora

przekładnia kierownicza
przekładnia kierownicza

przekładnia zębatkowa (maglownica) — w przypadku tej przekładni ruch obrotowy wału kolumny kierownicy przenoszony jest przez wałek zębaty na listwę zębatą, zamontowaną przesuwnie w obudowie przekładni. Obracanie się wałka zębatego powoduje wysuwanie się listwy zębatej, która poprzez drążek kierowniczy i jego końcówkę wywołuje obrót zwrotnicy koła w prawą lub lewą stronę

przyczepa
przyczepa
RTW1SqaYfYMr1
Przyczepa
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

zgodnie z Ustawą prawo o ruchu drogowym przyczepa to pojazd bez silnika przystosowany do łączenia z innym pojazdem. Przyczepa połączona z pojazdem członowym lub innym pojazdem samochodowym tworzy zespół pojazdów. Mocowanie przyczepy jest na ogół łatwiejsze i mniej pracochłonne niż mocowanie naczepy

rama
rama

element układu jezdnego, zasadniczy szkielet pojazdu samochodowego, do którego przymocowane są: silnik, zespół przeniesienia napędu i nadwozie. We współczesnych samochodach ramy mają zastosowanie głównie w sektorze pojazdów ciężarowych, dostawczych, w autobusach oraz niektórych samochodach osobowych specjalnej konstrukcji, np. przedłużanych typu limuzyna oraz opancerzonych

rama kratownicowa
rama kratownicowa

składa się z kratownic wykonanych z rur lub kształtowników. Jest przestrzenną konstrukcją spawaną lub nitowaną. Posiada stosunkowo dużą sztywność przy niewielkiej masie. Zwykle stosowana jest w konstrukcjach autobusów lub furgonów oraz w samochodach sportowych lub wyczynowych

rama krzyżowa
rama krzyżowa

składa się z dwóch podłużnic, które są skrzyżowane ze sobą lub zbliżone do siebie. Rozwidlone końce są połączone poprzeczkami, które służą do mocowania poszczególnych zespołów

rama płytowa
rama płytowa

jest wytłoczona z jednego arkusza blachy stalowej lub kilku połączonych ze sobą płatów blachy. W celu usztywnienia ramy są w niej wytłoczone odpowiednie wgłębienia. Rama płytowa zwykle stanowi podłogę pojazdu

rama podłużnicowa
rama podłużnicowa

zbudowana jest z  belek podłużnych wykonanych z profili ceowych, połączonych ze sobą poprzeczkami. Zaletą tej ramy jest stosunkowo duża wytrzymałość, prosta konstrukcja i niskie koszty budowy, wadą zaś stosunkowo duża masa

rozpieracz krzywkowy
rozpieracz krzywkowy

element hamulca bębnowego, który jest zamocowany w nieruchomej tarczy hamulcowej, jego obrót powoduje, że przylegające do powierzchni jego krzywek wolne końce szczęk hamulcowych oddalają się od siebie i naciskają na wewnętrzną powierzchnię bębna hamulcowego, powodując powstanie momentu hamującego

samochód ciężarowy
samochód ciężarowy

pojazd samochodowy, którego konstrukcja decyduje o jego przeznaczeniu do przewozu ładunków. Ta grupa obejmuje również samochody ciężarowo‑osobowe, które są przeznaczone konstrukcyjnie do przewozu ładunków i osób w liczbie od  do łącznie z kierowcą

samoregulator
samoregulator

samoregulator szczęk hamulca bębnowego znajduje się pomiędzy szczękami hamulcowymi. Kompensuje on luz powstający w trakcie zużywania się okładzin, a także zapewnia ich równomierne zużycie. Jest zatem elementem samoczynnej regulacji odległości pomiędzy szczękami a bębnem hamulcowym

silnik
silnik
REHof99brU6dd
Silnik
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

konstrukcja o zapłonie samoczynnym, z bezpośrednim wtryskiem Common Rail, wyposażony w układ doładowania oraz oczyszczania spalin. Silniki w tych pojazdach są jednostkami wielocylindrowymi rzędowymi lub widlastymi, chłodzonymi cieczą, o dużej sprawności, trwałości i niezawodności

sprężyna powrotna
sprężyna powrotna

umożliwia ruch powrotny szczęk hamulcowych po tym, jak następuje zwolnienie pedału hamulca

sprężyna zawieszenia 
sprężyna zawieszenia 

przenosi siły pionowe, działające na nadwozie pojazdu, łagodzi drgania, wynikające z poruszania się po nierównej nawierzchni, zapewnia utrzymanie przyczepności kół i umożliwia bezpieczne prowadzenie

stabilizator
stabilizator

zazwyczaj montowany jest na osi przedniej i tylnej. Jego zadaniem jest zapobieganie nadmiernym przechyłom nadwozia podczas pokonywania zakrętów. Stabilizator łączy wahacze kół tej samej osi i jest zamocowany do nadwozia lub ramy pomocniczej za pomocą gumowych tulei

szczęki hamulcowe
szczęki hamulcowe

szczęki hamulcowe są elementem hamulców bębnowych, których zadaniem jest dociśnięcie zamocowanych do nich okładzin ciernych do powierzchni bębna hamulcowego. Są zamocowane przegubowo lub przesuwnie i utrzymywane w odpowiednim położeniu przez sprężyny. Pod wpływem wzrostu ciśnienia w cylinderku hamulcowym są dociskane do powierzchni roboczej bębna hamulcowego. W aucie, wyposażonym w hamulec bębnowy, znajduje się para szczęk (na każdy hamulec)

śruba regulacyjna
śruba regulacyjna

służy do regulacji luzu roboczego między szczękami hamulcowymi a bębnem

tarcze hamulcowe
tarcze hamulcowe

tarcze hamulcowe przymocowane są do piast kół i obracają się razem z nimi. Gdy kierowca naciska pedał hamulca, pompa hamulcowa wytwarza ciśnienie, które oddziałuje na tłoczki hamulcowe. W efekcie dociskają one zaciski z klockami hamulcowymi do tarczy. W momencie hamowania klocki hamulcowe ocierają się o tarcze

tłumiki końcowe
tłumiki końcowe

to bardzo ważne części układu wydechowego, stosowane w każdym współczesnym samochodzie. Tłumiki końcowe mają za zadanie odprowadzanie spalin z układu wydechowego poza samochód, a także zmniejszenie emisji hałasu, jaki powstaje podczas pracy silnika. Mają one ogromny wpływ na brzmienie silnika

tłumik środkowy
tłumik środkowy

trosta przelotowa rura. Jej głównym zadaniem jest wstępne wyciszenie fali dźwiękowej towarzyszącej pędowi spalin. Ważne: w wielu samochodach tłumik środkowy w ogóle nie występuje, gdyż nie jest potrzebny, a jego funkcję całkowicie przejmuje tłumik końcowy

wahacze
wahacze

wielofunkcyjne elementy zawieszenia. Najważniejszą ich rolą jest umożliwienie wzdłużnego i poprzecznego przemieszczania się kół jezdnych. Stanowią one elementy prowadzące koła i mają za zadanie utrzymywanie ich w określonym położeniu

wał napędowy
wał napędowy

element układu napędowego przenoszący w samochodzie ciężarowym moment obrotowy pomiędzy skrzynią biegów a mostem napędowym. W układach napędowych samochodów z wieloma osiami napędzanymi wał przenosi moment obrotowy pomiędzy skrzynią rozdzielczą a mostami osi napędzanych

wałek rozpieracza
wałek rozpieracza

służy do przekazania momentu siły z dźwigni rozpieracza na rozpieracz

zwrotnica
zwrotnica

kolumna, składająca się z amortyzatora i sprężyny, odpowiada za resorowanie i tłumienie. Zwrotnica połączona z kolumną amortyzatora odpowiada za kierowanie