RWOGkPKNwkJcf1

Fotografia przedstawiająca dorosłą świnię z czterema młodymi.

1. Bydło

Bydło domowe pochodzi od dziko żyjącego w dawnych czasach tura. Krowy to dorosłe samice, byki (buhaje) to dorosłe samce rozpłodowe, woły to samce nierozpłodowe, a cielęta to osobniki młode. Dorosłe bydło dostarcza dobrego i w związku z tym dosyć drogiego mięsa zwanego wołowiną. By uzyskać najlepsze walory smakowe tego mięsa, należy poddać je odpowiedniej obróbce termicznej. Jeszcze bardziej ceniona jest cielęcina, czyli mięso z młodego bydła. Dorosłe krowy mleczne dają mleko, które może być spożywane w postaci nieprzetworzonej lub służyć do produkcji wielu różnych artykułów spożywczych – serów, masła, śmietany, jogurtów, kefirów i in.
Skóry bydlęce i cielęce są wykorzystywane w przemyśle skórzanym. Odchody zwierząt stanowią nawóz naturalny. Nawozem może być też tzw. mączka kostna, która jednak bywa niekiedy dodawana do pasz, co jest zabronione, gdyż grozi to wywołaniem u bydła choroby BSE – tzw. choroby szalonych krów.
Do niedawna pogłowiepogłowiepogłowie bydła w Polsce systematycznie spadało. Był to efekt przejścia na gospodarkę rynkową, która przez 20 lat weryfikowała u nas wielkość hodowli. Obecnie łączne pogłowie bydła w Polsce stopniowo rośnie i zbliża się do poziomu 6 mln sztuk. Przed 1989 rokiem było go jednak prawie dwukrotnie więcej. Wzrost liczebność stad bydła można powiązać ze zniesieniem w 2015 roku tzw. „kwot mlecznych”, które narzucała Unia Europejska w celu regulowania rynku mleka.

R1P6LCFo8P5O91

Na ilustracji diagramy słupkowe – pogłowie bydła w Polsce

rok	ilość sztuk
1990	10100000
1995	7300000
2000	6100000
2005	5400000
2010	5700000
2015	5900000

Bydło żywi się głównie trawą, a ponadto sianem i innymi paszami roślinnymi (zielonkami, kiszonkami, otrębami zbożowymi itp.). Rozmieszczenie stad hodowlanych w Polsce dosyć ściśle wiąże się z występowaniem łąk i pastwisk. Dlatego największe pogłowie bydła mamy na pograniczu Podlasia i Mazowsza.

RYG99i7fEoCoo1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów przedstawiono liczbę sztuk bydła na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszym odcieniem koloru brązowego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej sześćdziesięciu sztuk bydła na sto hektarów użytków rolnych. Jest to województwo podlaskie, północna i wschodnia część województwa mazowieckiego, południowa część województwa warmińsko-mazurskiego i kilka powiatów na styku województwa wielkopolskiego i łódzkiego. Najjaśniejszym odcieniem oznaczono obszary, gdzie hoduje się poniżej piętnastu sztuk bydła na sto hektarów użytków rolnych. Jest to centralna część województwa mazowieckiego, okolice Łodzi i zachodnia część Polski. W pozostałych powiatach oznaczonych trzema różnymi odcieniami koloru brązowego przedstawiono obszary, na których hodowla bydła waha się od szesnastu do sześćdziesięciu sztuk na sto hektarów użytków rolnych. Występują one na mapie w zbliżonych ilościach i są rozłożone nierównomiernie. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.

Duże zagęszczenie bydła występuje też na południu Wielkopolski, a to za sprawą wielu działających tam wysokotowarowych gospodarstw hodowlanych. Zajmują się one m.in. produkcją mleka i osiągają jedne z najlepszych wyników w kraju – przeciętna krowa z województwa wielkopolskiego daje około 6 tys. litrów mleka rocznie. Jest to dużo jak na Polskę, jednak do europejskiej czołówki sporo nam jeszcze brakuje, np. w Danii czy Szwecji średni udój wynosi ponad 8 tys. litrów.

Ogólna produkcja mleka w Polsce od kilku lat utrzymywała się na mniej więcej stałym poziomie, co wynikało z limitów nakładanych przez Unię Europejską. Jednak po uwolnieniu „kwot mlecznych” należy się spodziewać wzrostu tej produkcji.

2. Trzoda chlewna

Trzoda chlewna to hodowlana nazwa świni domowej, które to zwierzę pochodzi od dzika. Wyróżnia się tu maciory, zwane też lochami (dorosłe samice), knury (dorosłe samce rozpłodowe) i wieprze (dorosłe samce nierozpłodowe) oraz prosięta i warchlaki (osobniki młode). Większość zwierząt to młode tuczniki (świnie karmione intensywnie, przeznaczone do uboju) chowane dla popularnego mięsa – wieprzowiny.
Ponadto trzoda chlewna jest głównym dostarczycielem tłuszczu zwierzęcego w postaci słoniny i sadła. Cenne są też świńskie skóry wykorzystywane m.in. do produkcji butów czy toreb. Z świńskiego włosia, zwanego szczeciną, wyrabia się m.in. szczotki i pędzle.
Pogłowie trzody chlewnej w Polsce systematycznie spada. Jest to wynik m.in. malejącego zapotrzebowania na wieprzowinę – kiedyś zdecydowanie podstawowego mięsa dla Polaków. Obecnie coraz więcej jemy drobiu, który jest po prostu tańszy.

R1Ib7Qqs0RBn71

Na ilustracji cztery diagramy kołowe – struktura produkcji mięsa w Polsce. Pierwszy diagram dla roku 2000 – wieprzowina 65,9%, drób 19,8%, wołowina 11,2%, pozostałe mięso 3,1%. Drugi diagram dla roku 2005 – wieprzowina 58,5%, drób 30,0%, wołowina 9,2%, pozostałe mięso 2,3%. Trzeci diagram dla roku 2010 – wieprzowina 50,4%, drób 37,2%, wołowina 10,5%, pozostałe mięso 1,9%. Czwarty diagram dla roku 2014 – wieprzowina 39,5%, drób 45,7%, wołowina 13,8%, pozostałe mięso 1,0%.

Dużą część polskiej produkcji zwierzęcej przeznacza się na rynki wschodnioeuropejskie, ale często jej dostawa jest blokowana przez te państwa (z różnych, niejasnych, często politycznych powodów). Wywołuje to straty u naszych rolników, którzy niejednokrotnie muszą ograniczać, a nawet likwidować hodowlę. To także przyczynia się do zmniejszenia pogłowia trzody chlewnej w Polsce.

RL9Ht5ARRy1NI1

Na ilustracji diagramy słupkowe – pogłowie trzody chlewnej w Polsce. Pierwszy słupek – rok 1990 – 19500000 sztuk. Drugi słupek – rok 1995 – 20400000 sztuk. Trzeci słupek – rok 2000 – 17100000 sztuk. Czwarty słupek – rok 2005 – 18100000 sztuk. Piąty słupek – rok 2010 – 15300000 sztuk. Szósty słupek – rok 2015 – 11600000 sztuk.

Świnie domowe są zwierzętami „wszystkożernymi”, które szybko przybierają na wadze. Łatwo też się rozmnażają. Z tych powodów chów trzody chlewnej był u nas kiedyś bardzo rozpowszechniony. Każde, nawet najmniejsze gospodarstwo rolne właściwie miało przynajmniej jedną sztukę trzody chlewnej. Trzeba wiedzieć, że przed 1989 rokiem w Polsce występowały duże niedobory zaopatrzenia sklepów w mięso – przez kilka lat sprzedawano je nawet na kartki, czyli w ściśle określonych ilościach dla każdego mieszkańca. Rolnicy dosyć często urządzali świniobicia, by uzyskać mięso, nie tylko na własne potrzeby.

Dzisiaj w sklepach można kupić praktycznie każdy rodzaj mięsa w dowolnych ilościach, toteż domowe świniobicia, poza niektórymi regionami, należą już raczej do rzadkości. Trzymanie pojedynczych sztuk trzody jest niezbyt opłacalne. Coraz też mniej ludzi potrafi dokonać świniobicia we właściwy sposób.
Współczesny chów trzody chlewnej prowadzi się głównie w dużych gospodarstwach wysokotowarowych. Potwierdza to poniższa mapa Polski, która jest zbieżna z mapą towarowości produkcji rolnejivUTYjxnsy_d574e193mapą towarowości produkcji rolnej. Najbardziej intensywny chów świń ma miejsce w Wielkopolsce oraz na Kujawach, Pomorzu i Opolszczyźnie.

Rg0TkqGeJiXiM1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów przedstawiono liczbę sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszym odcieniem koloru różowego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej dwustu sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych. Jest to województwo wielkopolskie i kujawsko-pomorskie. Bezpośrednio do tych obszarów przylegają powiaty oznaczone nieco jaśniejszymi odcieniami koloru różowego obrazującymi występowanie od stu do dwustu sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych. Pozostałą – przeważającą część Polski oznaczono najjaśniejszymi odcieniami koloru różowego obrazującymi występowanie poniżej stu sztuk trzody chlewnej na sto hektarów użytków rolnych. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.

ivUTYjxnsy_d574e193

R1Fq2fFdToHjf1

Ilustracja przedstawia dwie mapy Polski z podziałem na województwa. Na pierwszej diagramami kołowymi przedstawiono wielkość gospodarstw rolnych w poszczególnych województwach. W północno-zachodniej części kraju gospodarstwa duże – powyżej piętnastu hektarów, średnie – od pięciu do piętnastu hektarów i małe – poniżej pięciu hektarów – występują w podobnych ilościach. Na wchodzie i południu przeważają gospodarstwa małe – poniżej pięciu hektarów. Na drugiej mapie pokazany jest stopień towarowości rolnictwa. Największa towarowość jest w pasie od Żuław, poprzez Kujawy i Wielkopolskę po Dolny Śląsk i Śląsk Opolski, oraz w zachodniej części województwa zachodniopomorskiego i w centralnej części Mazowsza. Niska towarowość przeważa w Małopolsce

3. Drób

Drób to różnego rodzaju ptactwo udomowione – przede wszystkim kury, kaczki, gęsi i indyki, a ponadto strusie, bażanty, perliczki, przepiórki czy też gołębie. Ptaki te są w zasadzie jedynymi dostarczycielami jaj dla człowieka. Stale coraz bardziej rozpowszechnia się mięso drobiowe, zwłaszcza kurze, ze względu na niską cenę, dobry smak oraz łatwość i szybkość przyrządzenia.
Kaczki i gęsi dostarczają również pierza i puchu, z których wyrabia się m.in. poduszki, kołdry, śpiwory, kurtki. Wykorzystuje się też ptasie odchody na nawóz naturalny.

W chowie drobiu w Polsce zdecydowanie dominują kury, które stanowią ponad 90% całego pogłowia. Blisko 40% z nich to kury nioski, czyli te hodowane w celu znoszenia jaj. Pozostała część to w zdecydowanej większości tzw. brojlery przeznaczane na mięso. Najmniej liczną grupą są koguty – dorosłe samce rozpłodowe.
Coraz większą popularność w Polsce zdobywa mięso z indyków. Jest ono bardziej wartościowe od kurzego i tylko nieco droższe. Natomiast mięso z kaczek i gęsi wciąż nie zyskuje w Polsce uznania, głównie ze względu na wysokie ceny. Dlatego większość jego produkcji jest wysyłana na rynki europejskie. Także mięso kurze i indycze jest przez nas eksportowane za granicę w dużych ilościach. Polska zajmuje 3. miejsce w Europie w chowie gęsi i 5. w chowie indyków.

RNvJcdDkHcTDx1

Na ilustracji diagram kołowy – struktura pogłowia drobiu w Polsce. Drób kurzy 90,9%, gęsi 0,9%, indyki 6,2%, kaczki i inne 2,0%.

Chów kur prowadzony jest głównie w wielkich fermach drobiu, a ponadto w małych gospodarstwach indywidualnych. Ptaki te, podobnie jak świnie, również są „wszystkożerne” i dzięki temu ich chów jest w miarę łatwy. Kury bardzo lubią ziarna zbóż, ale często na wsiach można spotkać, jak całymi dniami chodzą po przydomowych podwórkach, wydziobując drobne części roślin i zwierzęta (owady i inne bezkręgowce).

Kury chowa się w całej Polsce. Mapa poniżej, przedstawiająca rozmieszczenie ich chowu w kraju, wykazuje pewne podobieństwo do mapy gęstości zaludnieniaivUTYjxnsy_d574e239mapy gęstości zaludnienia . Jest też częściowo odbiciem mapy stopnia urbanizacjiivUTYjxnsy_d574e245mapy stopnia urbanizacji . Wynika stąd ogólny wniosek – najwięcej kur chowa się na południu i w centrum Polski, gdzie występuje największe zagęszczenie ludności wiejskiej.

RVyO9JrIIUNi01

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów od pomarańczowego do żółtego przedstawiono liczbę sztuk kur na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszym odcieniem koloru pomarańczowego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej tysiąca sztuk kur na sto hektarów użytków rolnych, a najjaśniejszym odcieniem koloru żółtego obszary, gdzie hodowla kur jest najmniejsza i wynosi poniżej stu pięćdziesięciu sztuk na sto hektarów użytków rolnych. Na mapie przeważają obszary ciemniejsze. Poszczególne kolory są rozłożone nierównomiernie. Największa liczba powiatów oznaczonych kolorem najjaśniejszym, w których hodowla kur jest najmniejsza występuje w województwie mazowieckim, podlaskim i warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.

ivUTYjxnsy_d574e239

RtfFQ3RBKTFSc1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i gminy i obrazuje gęstość zaludnienia. Granice województw zaznaczone są białą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Kolorami od żółtego (poniżej dwudziestu) przez pomarańczowy i czerwony do purpurowego (powyżej dwóch tysięcy) oznaczono liczbę mieszkańców na jeden kilometr kwadratowy według gmin. Największa gęstość zaludnienia – ponad dwa tysiące osób na jeden kilometr kwadratowy występuje w większości miast wojewódzkich. Dużą gęstość zaludnienia notuje się w województwach centralnych i południowych, najmniejszą – w północno-wschodnich, południowo-wschodnich i północno-zachodnich. W obrębie poszczególnych województw występują małe ciemniejsze obszary – gminy z dużą gęstością zaludnienia. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono wyjaśnienie kolorów użytych na mapie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień.

ivUTYjxnsy_d574e245

RgbMaIu4MAHnt1

Ilustracja przedstawia dwie mapy Polski. Pierwsza mapa przedstawia rozmieszczenie miast w Polsce. Oznaczono je kolorem czerwonym, zachowując zarysy kształtów miast. Największe skupisko miast występuje w województwie śląskim. Najmniejsza liczba miast występuje w województwach wschodnich i północnych. Na drugiej mapie przedstawiono udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności według powiatów. Granice województw zaznaczone są czerwoną linią. Granice powiatów zaznaczone są czarną linią. Odcieniami koloru czerwonego, pomarańczowego i żółtego oznaczono powiaty, w których udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie mieszkańców przekracza pięćdziesiąt procent, a odcieniami koloru zielonego przedstawiono powiaty, w których udział ludności miejskiej wynosi poniżej pięćdziesięciu procent. Kolor zielony dominuje w południowej i wschodniej części kraju. Najciemniejszy odcień koloru czerwonego obrazujący ponad osiemdziesięcioprocentowy udział ludności miejskiej występuje w powiatach na prawach miejskich i w przeważającej części województwa śląskiego. Jaśniejsze odcienie koloru czerwonego i kolor pomarańczowy przeważają w województwach zachodnich. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono kolorowe prostokąty i opisano udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności. Kolory czerwone, pomarańczowe i żółte obrazują powyżej pięćdziesięciu procent, a kolory zielone – poniżej pięćdziesięciu procent.

4. Inne zwierzęta hodowlane w Polsce

Spośród innych zwierząt hodowlanych w Polsce dawniej najbardziej liczne były owce. Uzyskuje się z nich mleko, wełnę, skóry, a także wartościowe mięso – baraninę (mięso z dorosłego osobnika) czy jagnięcinę (mięso z młodego osobnika). Owce wypasane były głównie na górskich pastwiskach. Jednak chów ten załamał się ze względu na małą opłacalność. Ceny ww. produktów owczych są znacznie wyższe niż np. mleka krowiego czy mięsa wieprzowego. Poza tym w Polsce nie ma tradycji jedzenia baraniny.

Podobnie jest w przypadku chowu kóz. Z ich mleka wytwarza się m.in. smakowite kozie sery, które jednak są kilkakrotnie droższe od serów z mleka krowiego.

Niektóre gatunki kóz i niemal wszystkie gatunki owiec pokryte są sierścią, którą co pewien czas trzeba strzyc i dzięki temu uzyskuje się cenną wełnę do wytwarzania wysokiej jakości wyrobów włókienniczych.

Polecenie 6

Korzystając z danych w tabeli 5. i mapy poniżej, scharakteryzuj chów owiec w Polsce oraz w swoim województwie.

R1Au5M9p9h40d1

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na powiaty, na której za pomocą kolorów przedstawiono liczbę sztuk owiec na sto hektarów użytków rolnych wg powiatów. Na mapie czerwonymi liniami oznaczono granice województw, a czarnymi granice powiatów, czerwonymi kropkami oznaczono miasta wojewódzkie i je opisano. Najciemniejszymi odcieniami koloru niebieskiego oznaczono obszary, gdzie występuje powyżej dziesięciu sztuk owiec na sto hektarów użytków rolnych. Są to tereny górskie w województwie śląskim, małopolskim i podkarpackim. Od sześciu do dziesięciu sztuk owiec na sto hektarów użytków rolnych występuje w pojedynczych powiatach w województwie podlaskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim i wielkopolskim. Pozostała część Polski oznaczona jest kolorem błękitnym obrazującym najmniejsze występowanie owiec – poniżej pięciu sztuk na sto hektarów użytków rolnych. Poniżej mapy w legendzie opisano kolory użyte na mapie.

Duże znaczenie hodowlane w rolnictwie dawniej miały też konie. Wykorzystywane były głównie jako siła pociągowa i środek transportu. Z koni uzyskuje się także mięso, które jednak w Polsce prawie w ogóle nie jest spożywane (konina jest popularna m.in. we Włoszech i Francji). Mimo to nasza hodowla koni ma swoją uznaną międzynarodową renomę. To dlatego, że zwierzęta te wykorzystuje się obecnie przede wszystkim do celów rekreacyjnych i sportowych. Szlachetne konie arabskie z dużych stadnin w Janowie Podlaskim, Michałowie (Świętokrzyskie) czy Mosznej (Opolszczyzna) są obiektem zainteresowania hodowców z całego świata.

ReLJcrFKQb3ho1

Na zdjęciu stado koni na pastwisku pod lasem.

W Polsce od dawna chowa się też zwierzęta futerkowe – króliki, lisy, norki, jenoty, szynszyle, gronostaje, nutrie, wydry, sobole, fretki, tchórzofretki i in. Jak wskazuje nazwa, dostarczają one głównie futer i skór, a rzadziej mięsa (wyjątkiem są króliki chowane przede wszystkim dla mięsa).

Pszczelarstwo zajmuje się wytwarzaniem różnych rodzajów miodu, a także wosku i innych produktów pszczelich. Pszczoły mieszkają w ulach, które są zgrupowane w pasieki.
Natomiast jedwabnictwo polega nie tyle na hodowli, ile na uprawie drzew i krzewów morwy. Na jej liściach motyle – jedwabniki morwowe – wytwarzają kokony, z których po dalszej obróbce można wyprodukować jedwab naturalny.

Hodowla i chów ww. zwierząt nie są skoncentrowane i występują w różnych obszarach Polski.

Do szeroko rozumianej działalności rolniczej zalicza się również hodowla ryb. Dostarcza ona wartościowego mięsa, które zawiera m.in. cenne dla zdrowia człowieka kwasy tłuszczowe omega‑3. Najbardziej znaną hodowlaną rybą słodkowodną jest karp, który corocznie trafia na nasze wigilijne stoły. W stawach hodowlanych trzyma się też m.in. pstrągi, szczupaki, sumy, sandacze, amury, tołpygi. Jednakże większość ryb dostępnych w naszych sklepach pozyskiwana jest z morza w ramach rybołówstwa. Wysokość tych połowów ustala Unia Europejska, co ma na celu ochronę rynków zbytu poszczególnych państw członkowskich oraz zapobieżenie drastycznemu zmniejszeniu liczebności ryb w morzu. Dla Polski najbardziej odczuwalne było ograniczenie połowów ryb dorszowatych – patrz tabela.

Podsumowanie

• Trzy podstawowe grupy zwierząt hodowlanych w Polsce to bydło, trzoda chlewna i drób.

• Bydło chowane/hodowane jest głównie na łąkach i pastwiskach Podlasia oraz północnego Mazowsza, a także w wysokotowarowych gospodarstwach rolnych w Wielkopolsce.

• Trzodę chlewną trzyma się dziś niemal wyłącznie w dużych gospodarstwach wysokotowarowych, których najwięcej jest w Wielkopolsce, na Kujawach i Opolszczyźnie.

• Chów drobiu jest rozpowszechniony w całym kraju, a najbardziej rozwinięty na południu i w centrum, gdzie mieszka dużo ludności wiejskiej.

• Spośród drobiu w Polsce zdecydowanie najwięcej chowa się kur.

• Zwierzęta hodowlane dostarczają przede wszystkim mięsa, a ponadto mleka, jaj, tłuszczu, skór, futer, pierza, kości.

• W Polsce najwięcej produkuje się mięsa drobiowego, choć jeszcze kilka lat temu prym wiodła wieprzowina.

• Hodowla owiec, kóz i koni ma u nas mniejsze znaczenie. W Polsce do celów użytkowych hoduje się też zwierzęta futerkowe, pszczoły i jedwabniki.

• Działem gospodarki pokrewnym rolnictwu jest rybołówstwo, które obejmuje również hodowlę ryb.

Słowniczek

Zadania