Ważne daty

Powstanie big‑bandów

Po ekspansji jazzu z Nowego Orleanu na inne ośrodki w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie lat 20., dotychczasowy styl zaczął ulegać przemianom, a muzyka jazzowa pojawiała się coraz częściej w salach tanecznych. W tym czasie pojawiły się większe zespoły – jazzowe orkiestry. Jednym z najważniejszych zespołów była orkiestra Paula Whitemana – twórcy jazzu symfonicznego, zrzeszająca białych wykonawców. Whiteman angażował świetnych improwizatorów, takich jak kornecista Bix Beiderbecke, saksofonista Frankie Trumbauer, skrzypek Joe Venuti czy gitarzysta Eddie Lang, których solowe improwizacje pozostające w dialogu z resztą orkiestry stały się początkiem nowego stylu gry.

R1Aot26dd9BYE1

Ilustracja przedstawia Goodman ze swoim zespołem i piosenkarką Peggy Lee w filmie Stage Door Canteen w 1943 roku. Postaci z zespołu grają na instrumentach, są elegancko ubrani w garnitury, kobieta stoi i śpiewa, ubrana jest w jasną sukienkę. Przed zespołem znajdują się widzowie, którzy są tyłem odwróceni do kadru zdjęcia.

Wykształceni w latach 20. w orkiestrach jazzowych muzycy w kolejnej dekadzie zaczęli zakładać własne zespoły o bardzo szczególnej obsadzie złożonej z sekcji melodycznej: 3‑4 trąbki, 2‑3 puzony, 5 saksofonów (2 altowe, 2 tenorowe i barytonowy) oraz z sekcji rytmicznej (fortepian, gitara, kontrabas, perkusja). Tego typu grupy zaczęto określać mianem big‑bandówBig‑bandbig‑bandów. Do najważniejszych liderów big‑bandów tego okresu należeli: Benny Goodmann, Glenn Miller, Chick Webb, Count Basie, Cab Calloway, Duke Ellington.

Ten typ zespołu spowodował nowy rodzaj wykonawstwa. Jednym z elementów nowego nurtu stała się solowa improwizacja na tle riffówRiffriffów sekcji rytmicznej. Najważniejszą jednak cechą muzyki jazzowej od końca lat 20., która przetrwała aż do końca lat 40., była trudna do zdefiniowana płynność rytmiczna oparta na wyraźnie podkreślanym przez sekcję rytmiczną beacie i niezwykła zgodność i precyzyjność dużej obsady. Charakterystyczną rytmikę bazującą na triolach ósemkowych, z których pierwsza była przetrzymana, zaczęto określać nieco mglistym terminem swingSwingswing, od którego swą nazwę wziął cały nurt jazzu w latach 30. i 40.

Swingowa gorączka

Swing był pod wieloma względami zjawiskiem socjologicznym. Po pierwsze rozpoczął historię muzyki rozrywkowej we współczesnej formie – liderzy zespołów zyskali w tym okresie status gwiazd, a coraz prężniej rozwijający się przemysł fonograficzny przeżywał prawdziwy boom. W czasie II wojny światowej miał też znaczenie propagandowe – Glenn Miller od 1942 r. przewodził big‑bandowi i orkiestrze Amerykańskich Sił Powietrznych, z którymi koncertował dla żołnierzy. Muzyk zginął zresztą w trakcie lotu na koncert do Paryża, prawdopodobnie jego samolot został zestrzelony. Należy również pamiętać o dyskryminacji rasowej jaka panowała wówczas w Stanach Zjednoczonych i miała swoje przełożenie także w muzyce. W większości „białych” big‑bandów nie mogli grać czarnoskórzy muzycy. Do wielu klubów muzycznych, jak na przykład Cotton Club w Nowym Jorku, Afroamerykanie nie mieli wstępu, co było na tyle przewrotne, że najczęściej występowali tam w roli gwiazd czarnoskórzy jazzmani.

RtdJOqeWWNQM71

Ilustracja przedstawia Glenn Miller z orkiestrą wojskową. Przed orkiestrą stoi mężczyzna - dyrygent. Jeden z żołnierzy stoi i gra na instrumencie muzycznym. W oddali widać tłumy słuchaczy.

O ile w początkach jazzu najważniejszym miejscem dla rozwoju muzyki okazała się dzielnica rozpusty – Storyville, to w erze swingu muzyka opanowała nowojorski Harlem, a przede wszystkim jego sale taneczne. Wraz ze swingową gorączką wybuchło bowiem taneczne szaleństwo, którego symbolem stał się między innymi słynny Savoy Ballroom, w którym występowała Ella Fitzgerald wraz z orkiestrą perkusisty Chicka Webba. Klub ten był jednym z nielicznych, gdzie nie istniała segregacja ze względu na kolor skóry.

W latach 30. we Francji pojawiła się też europejska odmiana swingu, tzw. gypsy jazz lub gypsy swing, zainicjowana przez gitarzystę Django Reinhardta. Styl ten odznaczał się nietypową dla amerykańskiego jazzu obsadą – bez udziału instrumentów dętych, natomiast ze skrzypcami oraz dwiema gitarami i kontrabasem w sekcji rytmicznej. W 1934 r. Reinhardt założył Quintette du Hot Club de France, w skład którego wszedł m.in. skrzypek Stéphane Grappelli.

RxL9VHWgPINkG1

Ilustracja przedstawia Django Reinhardt w klubie jazzowym Aquarium w Nowym Jorku. Mężczyzna pali papierosa i gra na gitarze. Ubrany jest w szary garnitur, ma delikatny wąsik.

Bebop

R1PiYAlBBbIiQ1

Ilustracja przedstawia Parker (od lewej do prawej) Tommy Potter, Max Roach, Miles Davis i Duke Jordan w Three Deuces. Mężczyźni są ciemnoskórzy, ubrani są w szare garnitury. Mężczyźni grają na instrumentach muzycznych.

Nie wszystkim muzykom odpowiadała wizja jazzu jako muzyki tanecznej, skomercjalizowanej i sprowadzonej właściwie wyłącznie do roli użytkowej. W gronie reformatorów znaleźli się zresztą młodzi członkowie swingowych big‑bandów – Charlie Parker, Dizzy Gillespie, Bud Powell, którzy od początku lat 40. postanowili wprowadzić bardziej złożone rozwiązania, niż miało to miejsce w swingu.

Nowy styl, określony jako bebopBebopbebop, będąc pewnym zaprzeczeniem swingu, zdecydowanie nie nadawał się do tańca. Zrywał też z grzeczną i śpiewną melodyjnością jazzu lat 30. wprowadzając bardziej agresywne i gwałtowne brzmienia, szybsze tempa, popisowe improwizacje i bardziej złożoną harmonię. Znacznemu ograniczeniu uległa obsada, skupiająca się na kameralnych zespołach i eksponująca solowe improwizacje. Twórcy bebopu wykorzystywali też w nowy sposób jazzowe standardy – pozostawiając z nich zaledwie szkielet harmoniczny, który wypełniali nową – „bebopową”Bebop„bebopową” treścią. Przykładem takiej kompozycji jest Ornithology Parkera, bazująca na popularnej swingowej balladzie How High The Moon.

Począwszy od bebopu dalsze losy jazzu określa się jako modern jazz, czyli jazz nowoczesny. Jest to związane ze zmianą statusu muzyki jazzowej, która z użytkowej, mainstreamowej, zaczęła być traktowana przez twórców i słuchaczy jako muzyka artystyczna. Parker i Gillespie interesowali się zresztą współczesną muzyką poważną – Debussym, Bergiem, Schönbergiem. Muzycy bebopu tworzyli wokół siebie aurę ekskluzywności – pojawiło się nawet określenie hip lub hipster (nie mylić ze współczesnymi konotacjami), na określenie słuchacza podążającego za nowym nurtem jazzu, ale też posługującego się powiązanym z tym slangiem, zachowującego się i ubierającego w odpowiedni dla tego kręgu sposób.

Cool jazz

Koniec lat 40. i powojenny kryzys ekonomiczny spowodował likwidację dużych zespołów, a tym samym koniec ery swingu. Wykształtował się wówczas kolejny nurt, stanowiący reakcję na gwałtowną, wręcz agresywną narrację bebopu. Jedną z zapowiedzi cool jazzuCool jazzcool jazzu było nagranie kompozycji Early Autumn Woody’ego Hermana w 1949 r., w którym udział wziął m.in. saksofonista Stan Getz, późniejszy ważny przedstawiciel tego rodzącego się nurtu.

Przymiotnik cool oznaczający zimny odnosi się do stonowanych emocji, introwertycznego charakteru nowego stylu. Jest też nawiązaniem do początków jazzu nowoorleańskiego, określanego jako hot jazz. Wykonawcy mieli stosować jak najmniej wibrata, a dźwięki grane były z możliwie jak najczystszą intonacją. Pojawiły się też nietypowe dla jazzu instrumenty, takie jak oboje, rogi, harfy, a także nawiązania do muzyki latynoamerykańskiej, na przykład bossa novy. Wśród twórców cool jazzu dominują biali muzycy, m.in. saksofoniści Stan Getz, Paul Desmond, trębacz Chet Baker, Dave Brubeck. Cool jazzCool jazzCool jazz tworzony właśnie przez białych muzyków na Zachodnim Wybrzeżu określa się również mianem West Coast Jazz. A jednak jednego z najważniejszych nagrań, które ugruntowało termin cool – Birth of the Cool, dokonał w 1950 r. nonet Milesa Daviesa. Najbardziej komercyjnym osiągnięciem cool jazzu okazało się jednak nagranie Time Out kwartetu Dave’a Brubecka ze słynną kompozycją Take Five.

R1KHN5PD89V8E1

Ilustracja przedstawia dwóch mężczyzn w okularach - Paul Desmond i Dave Brubeck. Jeden mężczyzna siedzi profilem do kadru zdjęcia. Drugi mężczyzna stoi i gra na trąbce. Ubrani są w szare garnitury.

Trzeci nurt: Hard bop, Free jazz

Od lat 50. następuje dalsze rozwijanie nowych nurtów i ich coraz większe zagęszczenie. Idee te przenikają się często wzajemnie i trudno jest przypisać danemu twórcy, czy utworowi, konkretną etykietę.

Trzeci nurt (Third Stream) tworzą coraz lepiej wykształceni muzycy, łączący tradycje afroamerykańskie z osiągnięciami europejskiej kompozycji. Jednym z przedstawicieli trzeciego nurtu jest kontrabasista Charles Mingus.

W tym samym czasie następuje ponowny zwrot ku ideom bebopu – bardzo szybkiej, żywiołowej rytmice i dalszemu pogłębianiu złożoności harmonicznej, tzw. hard bop. Stanowi on reakcję na przeintelektualizowany i zbyt europejski cool jazzCool jazzcool jazz i nawiązuje do źródeł jazzu, takich jak gospel czy blues. W tym stylu tworzyli przez pewien okres saksofonista John Coltrane i trębacz Miles Davies.

Poszerzanie harmonii uzyskało natomiast swoje apogeum we free jazzie, nurcie powstałym w latach 60. Brak w nim metrum, skal czy powtórzeń rytmicznych – na pierwszy plan wysuwa się natomiast niezwykle wirtuozowska improwizacja. Jednym z pierwszych wykonawców free jazzu był Ornette Coleman. Nurt ten nadal znajduje kontynuatorów.

Zadania

Słownik pojęć

Źródła:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna