Servī ambulant, dominī vehuntur
Ważne daty
V/IV wiek p.n.e. – okres, w którym powstała Via Latina, jedna z najstarszych dróg rzymskich w Italii, łącząca Rzym z Kapuą
1803– rok odnalezienia w opactwie benedyktyńskim w Benediktbeuern kodeksu zawierającego zbiór pieśni z przełomu XII i XIII wieku; od łacińskiej nazwy tej miejscowości (Buranum) pieśni te nazywane są powszechnie Carmina BuranaCarmina Burana; w latach 30. XX wieku Carl Orff wybrał kilkanaście z nich i opracowując je na nowo przygotował na ich podstawie kantatę sceniczną wystawioną po raz pierwszy we Frankfurcie nad Menem 8 czerwca 1937 roku
Lata 30. XX w. – Carl Orff stworzył kantatę sceniczną na podstawie odnalezionych pieśni;
8 czerwca 1937 – premiera kantaty scenicznej Carla Orffa we Frankfurcie nad Menem.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) formy strony czynnej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym.
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
b) strukturę składniową zdania w stronie czynnej.
interpretować ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;
tworzyć, rozumieć i wykorzystywać formy 3 persona ind. praes. pass. czasowników czterech koniugacji;
rozróżniać różnice semantyczne pomiędzy stroną czynną i bierną czasownika;
wyszczególniać informację o antyku oraz zdobyte dotychczas umiejętności językowe do rozumienia tekstu łacińskiego.
Servi ambulant, domini vehuntur

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany Servi ambulant, domini vehuntur – Zamiana strony czynnej na stronę bierną. Film jest podzielony na sceny i kolejno przedstawia: Scena 1: A: Na tablicy pojawia się plansza z napisem: Orzeczenie (praedicatum) Podmiot (subiectum) B: Na tablicy pojawia się kolejna plansza z dużym napisem: „Kot śpi” i „Koty śpią”. Pod wyrazem ŚPI i ŚPIĄ pojawia się mniejszym drukiem napis: „orzeczenie”, pod wyrazami KOT i KOTY pojawia się równocześnie napis mniejszym drukiem: „podmiot”. C. Wyrazy ŚPI i ŚPIĄ zmieniają kolor lub są zaznaczane wytłuszczonym drukiem. Pod spodem pojawia się także zdanie: „Grzmi”. D. Pojawia się nowa plansza z napisami w dwóch linijkach: „strona czynna – activum”, pod spodem: „strona bierna – passivum”. E. W odpowiednich linijkach pojawia się wyjaśnienie nazwy strony czynnej i biernej: „strona czynna – activum od: agens → ago, agere, egi, actum (czynić, działać)” strona bierna – passivum od: patiens → patior, pati, passus sum (doznawać, znosić)”. F. Pojawia się animacja, dwóch chłopców: Marcus i Quintus (nad nimi pojawiają się ich imiona). Marcus bije Quintusa. G. Pod postacią Marcusa pojawia się napis (może być opatrzony strzałką skierowaną na Marcusa): agens, H. podobnie pod postacią Quintusa pojawia się napis: patiens. I. Pod animacją pojawia się napis: Marcus Quintum pulsat. – activum J. Następnie (pod powyższym napisem) pojawia się napis: Quintus (a Marco) pulsatur. – passivum Scena 2: Pojawiają się kolejno po sobie animacje. Każda wyświetlana jest przez kilka sekund. Lektor czyta zdania, pod każdą animacją pojawia się odpowiednie zdanie. A. Na tronie siedzi król podczas koronacji, któremu ktoś spoza kadru nakłada na głowę koronę (w kadrze widać jedynie króla, koronę i rękę, która nakłada koronę). B. Marcus stoi przed lustrem w łazience i myje zęby. C. W kadrze widać usta, w nich zęby i szczoteczkę do mycia, która myje zęby (chodzi o to, by pokazać czynność mycia zębów nie ukazując wykonawcy czynności). D. Znajdujemy się wewnątrz pomieszczenia. Widać zamknięte drzwi (wejściowe do domu), za nimi cicho miauczy kot. Marcus podchodzi do nich, otwiera je, przez uchylone drzwi wchodzi (zadowolony) kot, który schodzi z kadru, Marcus zamyka drzwi i odchodzi. E. Drzwi automatyczne, które otwierają się / rozsuwają (wtedy lektor czyta: Porta aperitur) i zamykają (lektor czyta: clauditur). Przed drzwiami przechodzi kot. Gdy przechodzi obok drzwi, te otwierają się. Kot patrzy na nie z zainteresowaniem, po czym z obojętnością idzie dalej (nie wchodzi). Drzwi zamykają się. Na co kot ze zdziwieniem odwraca głowę (po czym spogląda w stronę „widowni”). F. W kadrze widać wirujące (kręcące się) koło fortuny. G. Garnek pełen wrzącej zupy. H. Pralka, w której właśnie piorą się ubrania. I. Juliusz jedzie lektyką (którą niosą niewolnicy). Scena 3: Sceny pojawiają się jeszcze raz, z podpisami (jak wcześniej) jednak wzbogacone o komentarz lektora. Tym razem lektor nie czyta łacińskich podpisów. Scena 4: Ponownie pojawiają się wybrane sceny z kolejnym komentarzem: E, H, I. Scena 5: Pojawia się plansza z napisem: „Czy wszystkie czasowniki tworzą stronę bierną?” Następnie pod pytaniem pojawia się odpowiedź: „NIE. Tworzą ją tylko verba transitiva”. Pojawia się animacja B. z podpisem: Marcus dentes lavat. → Dentes lavantur. Następnie pojawia się animacja D. z podpisem: Marcus portam aperit et claudit. → Porta aperītur et clauditur. Pojawia się plansza z napisem: „verba intransitiva – nie dopuszczają istnienia patiensa (i czasem nawet agensa)”. Po chwili pojawiają się przykłady (animacje): Animacja przedstawiająca idącego chłopca z podpisem: Marcus it. → Marek idzie. Animacja przedstawiająca Błyskawicę i po chwili dźwięk grzmotu, z podpisem: Fulgurat. Tonat. → Grzmi. Błyska się. Scena 6: Pojawia się plansza z napisem: Jak wyrazić sprawcę czynności w stronie biernej? Poniżej pojawia się odpowiedź: „przy użyciu ablatiwu” oraz dwa przykłady w odpowiednim czasie: A: Dentes a Marco lavantur. B. Cornēlius equō vehitur. Scena 7: Druga część prezentacji (część ćwiczeń) A. Na środku stoi lektyka. B. Pojawia się Juliusz (może pomachać do widzów w geście powitania). C. Juliusz wsiada do lektyki. D. Pojawiają się dwaj niewolnicy: Dawus i Ursus, którzy podchodzą do lektyki. E. Niewolnicy podnoszą lektykę. F. Ruszają (zaczynają z nią iść). G. Pojawiają się kolejni dwaj niewolnicy (Syrus i Leander), którzy idą za lektyką. Każdy z nich niesie duży worek. Worek Syrusa jest mniejszy, niż worek Leandra. H. Zbliżenie na niewolników z workami. I. Zbliżenie na worki ukazujące to, że worek Syrusa jest mniejszy, niż Leandra. J. Powrót do kadru H. Tym razem jednak niewolnicy wyglądają na zmęczonych, Leander wyraźnie bardziej od Syrusa (mogą np. ocierać pot z czoła, Leander może być bardziej spocony, wzdychać, mieć czerwoną twarz etc). K. W tym kadrze widać całą grupę. Niewolnicy są ukazani jako zmęczeni. Juliusz w lektyce jest wyraźnie zadowolony i rześki. Scena 8. A. Na środku stoi Korneliusz (może pomachać do widzów w geście powitania). B. Do Korneliusza podchodzi koń. C. Korneliusz wsiada na konia. D. Koń rusza (zaczyna iść). E. Korneliusz jedzie na koniu drogą. Po chwili mija idącą grupkę zmęczonych niewolników (z poprzedniej sceny) z Juliuszem w lektyce. Korneliusz mijając Juliusza macha do niego w geście powitania (wyraźnie zadowolony – kontrast do zmęczonych niewolników), Juliusz odpowiada na pozdrowienie podobnym gestem. Jest uśmiechnięty.
A. Rex corōnātur.
B. Marcus dentēs lavat.
C. Dentēs lavantur.
D. Marcus portam aperit et claudit.
E. Porta aperītur et clauditur.
F. Fortūnae rota volvitur.
G. Ius coquitur.
H. Vestēs lavantur.
I. Iūlius lectīcā vehitur.
A. Ecce lectīca
B. et Iūlius.
C. Iūlius in lectīcam ascendit.
D. Ecce Dāvus et Ursus, servī Iūliī. Servī lectīcam
E. tollunt
F. et portant. Iūlius a servīs portātur. Servī ambulant, Iūlius lectīcā vehitur.
G. Ecce Syrus et Lēander, qui duōs saccōs portant.
H. Saccī, quī a servīs portantur, magnī sunt. Sed saccus, quī a Syrō portātur, non tam
I. magnus est, quam saccus Lēandri. Itaque Syrus nōn tam
J. fessus est quam Lēander.
K. Iūlius fessus nōn est, quia is nōn ambulat sed portātur. Servī ambulant, dominī vehuntur.
A. Ecce Cornēlius.
B. Cornēlius equum habet,
C. ergo nōn ambulat neque lectīca portātur, sed
D. equō vehitur.
E. Cornēlius et Iūlius, quī vehuntur, nōn tam fessī sunt, quam servī, quī ambulant.
A. Król jest koronowany.
B. Marek myje zęby.
C. Zęby są myte.
D. Marek otwiera i zamyka bramę.
E. Brama otwiera się i zamyka.
F. Fortuna kołem się toczy.
G. Zupa się gotuje.
H. Ubrania się piorą.
I. Juliusz jest wieziony w lektyce.
A. Oto lektyka
B. i Juliusz.
C. Juliusz wsiada do lektyki.
D. Oto Dawus i Ursus, niewolnicy Juliusza. Niewolnicy
E. podnoszą lektykę
F. i ją niosą. Juliusz jest niesiony przez niewolników. Niewolnicy idą, Juliusz jest wieziony w lektyce.
G. Oto Syrus i Leander, którzy niosą dwa worki.
H. Worki, które są niesione przez niewolników, są ogromne. Jednak worek, który jest niesiony przez Syrusa,
I. nie jest tak wielki jak worek Leandra. Dlatego Syrus
J. nie jest tak zmęczony jak Leander.
K. Juliusz nie jest zmęczony, ponieważ nie idzie, a jest niesiony. Niewolnicy chodzą na piechotę, a panowie są wożeni.
A. Oto Korneliusz.
B. Korneliusz ma konia,
C. więc nie idzie na piechotę ani nie jest wieziony w lektyce, lecz
D. jedzie na koniu.
E. Korneliusz i Juliusz, którzy jadą, nie są tak zmęczeni jak niewolnicy, którzy idą na piechotę.
Zadania
Na podstawie filmu, zaznacz zdania prawdziwe.
- Iūlius equō vehitur.
- Saccī ā servīs portantur.
- Saccus, quī a Syrō portātur tam magnus est, quam saccus Lēandri.
- Dominī ambulant, servī vehuntur.
- Lectīca portātur a Dāvō et Ursō.
- Cornēlius equum vehit.
- Servī fessī sunt, quia ambulant neque vehuntur.
- Dominus, quī equō aut lectīcā vehitur, fessus nōn est.
Wypełnij luki w zdaniach odpowiednią formą czasownika.
antur, et, at, antur, antur, at, ītur, ātur, lant, at, iuntur, ētur, it, itur, at, ant, ātur, at, ent, ant, untur, entur, it, untur, ātur
1. Dominus nōn ambul............, sed ā servīs port.............
2. Iūlius Aemiliam am............ et ab Aemilia am.............
3. Iūlius et Aemilia līberōs suōs am............ et ab iīs am.............
4. Servī malī dominum tim............ neque ā dominō tim.............
5. Quīntus Mārcum vid............ neque ab eō vid.............
6. Quīntus Mārcum puls............ et ab eō puls.............
7. Quīntus Iūlium voc............ neque ab eō aud.............
8. Puerī Iūliam voc............ neque ab eā aud.............
9. Equus Cornēlium veh............. Iūlius non equō, sed lectīcā veh.............
10. Dominī veh............, servī ambu.............
11. Feminae rosīs dēlect.............
12. Iūlius nummōs in mēnsā pōn............ et numer............ → Nummī ā Iūliō in mēnsā pōn............ et numer.............
Zamień poniższe zdania na stronę bierną:
1. Ancilla dominum salūtat → ..........................................................
2. Servī dominum salūtant → ........................................................
3.Dominus servōs interrogat → ......................................................
4. Mēdus Dāvum accūsat → ................................................
5. Dāvus sacculum in mensa pōnit → ....................................................................
6. Iūlius Mēdum vocat → ..............................................
7. Servī lectīcam portant → ......................................................
8. Servī lectīcam tollunt → ......................................................
9. Equus Cornēlium vehit → ..............................................
10. Servī saccōs portant → ....................................................
11. Marcus dentēs lavat → ..................................................
12. Marcus portam aperit et claudit → ..........................................................................
13. Marcus ius coquit → ............................................
Los niewolników nie był zbyt szczęśliwy. W niewolę można było popaść podczas wojny lub przez własne długi i brak możliwości ich spłaty. Teoretycznie każdy wolno urodzony człowiek mógł więc z różnych powodów stać się niewolnikiem. Zmienność losu stała się toposem chętnie podejmowanym w różnych utworach literackich. Do takich utworów należą dwie pieśni ze zbioru Carmina Burana: O Fortuna oraz Fortunae plango vulnera. Zapoznaj się z tymi utworami w aranżacji Carla Orffa (1937). Poniżej znajdziesz tekst drugiego z nich (rozpoczyna się w 2:35 nagrania). W tekście łacińskim spróbuj odnaleźć zdania w stronie biernej i porównaj je z polskim przekładem. Co zauważasz?

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DyOCXGW6o
Fortūnae plangō vulnera | Opłakuję rany doznane od Fortuny |
In Fortunae soliō | Siedziałem na tronie Losu |
Fortūnae rota volvitur: | Koło toczy się Fortuny: |
Źródło:Źródło:
Na podstawie tekstu pieśni „Fortunae plango vulnera” wybierz przysłowie, które najlepiej oddaje sens całego tekstu:
- Szczęście sprzyja odważnym.
- Los to spełnione urojenie.
- Raz na wozie, raz pod wozem.
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i odpowiedz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe? Umieść odpowiedzi we właściwym miejscu.
Carl Orff wykorzystał Carmina Burana w swoim filmie pod tym samym tytułem., Ablatīvus auctōris wyraża sprawcę czynności w stronie biernej., Carmina Burana spisane zostały w XII w. w Bawarii., Verba intransitīva to czasowniki, które tworzą stronę bierną., W stronie biernej podmiotem jest osoba doznająca danej czynności lub przedmiot., Carmina Burana to zbiór łacińskich i niemieckich pieśni wagantów.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Na podstawie poznanego słownictwa zastanów się nad pochodzeniem i znaczeniem poniższych wyrazów:
wehikuł, wektor, ambulans i ambulatorium, portatyw, dentysta, Volvo (marka samochodu).
Słownik pojęć
składnik zdania wyrażający sprawcę czynności w semantycznej strukturze wypowiedzenia.
zbiór łacińskich i niemieckich pieśni wagantów i goliardów, spisany ok. 1230 w opactwie Benediktbeuern (Bawaria), obecnie przechowywany w Bibliotece Miejskiej w Monachium; obejmuje 250 pieśni łacińskich, 55 pieśni niemieckie i 2 obrazy sceniczne, napisane w języku łacińskim, związane ze świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocy; zbiór zawiera pieśni miłosne, polityczne, przeznaczone do śpiewania w czasie uczt oraz wypraw krzyżowych, także rymowane sentencje (wyd. kryt. t. 1–3 1930–41); podstawa oratorium scenicznego C. Orffa (1936); szczególną sławę zyskał utwór łacińskiego poety z Kolonii, tzw. Spowiedź Archipoety (1161–64, wyd. pol. 1958).
składnik zdania, w semantycznej strukturze wypowiedzenia wyraża przedmiot będący biernym odbiorcą akcji nazwanej przez orzeczenie przechodnie.
strona czynna – sposób budowy zdania, w którym sprawca czynności jest podmiotem zdania.
strona bierna – sposób budowy zdania, w którym przedmiot lub osoba doznająca czynności jest podmiotem zdania.
czasowniki, których rekcja pozwala na zaistnienie agensa i patiensa; czasowniki, które tworzą stronę bierną, np. widzę, biję, niosę.
czasowniki, których rekcja nie pozwala na zaistnienie patiensa (czasami nawet i agensa); czasowniki, które nie tworzą strony biernej, np. idę, grzmi.
ablativus wyrażający sprawcę czynności w stronie biernej, występuje z przyimkiem a/ab
ablativus wyrażający nieożywionego sprawcę czynności lub narzędzie, przy użyciu którego czynność zostaje wykonana
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki

Bibliografia
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013
I. Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Warszawa 2012.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.
https://www.hs‑augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost13/CarminaBurana/bur_cmo1.html (dostęp z dnia 31.03.2018)