Tytuł: Poeta dworu i salonu, czyli Jan Andrzej Morsztyn

Opracowanie scenariusza: Magdalena Trysińska

Temat zajęć:

Poeta dworu i salonu, czyli Jan Andrzej Morsztyn.

Grupa docelowa:

Uczniowie klasy I liceum lub technikum.

Podstawa programowa

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów.

Ogólny cel kształcenia

Uczniowie poznają cechy poezji barokowej opartej na koncepcie.

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w językach obcych;

• kompetencje informatyczne;

• umiejętność uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• porównuje utwory literackie lub ich fragmenty;

• przedstawia propozycję interpretacji utworu;

• rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego, m.in. kontrast, hiperbolę, wyliczenie, oksymoron, metaforę, epitet, antytezę;

• określa funkcję środków stylistycznych;

• wyjaśnia, na czym polega koncept.

Metody/techniki kształcenia

• podające

  • pogadanka.

• aktywizujące

  • dyskusja.

• programowane

  • z użyciem komputera;

  • z użyciem e‑podręcznika.

• praktyczne

  • ćwiczeń przedmiotowych.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne

• e‑podręcznik;

• tablica interaktywna, tablety/komputery.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

1. Nauczyciel prosi wybranego ucznia lub uczniów o zapoznanie się z materiałem abstraktu i przygotowanie ośmiu reprodukcji dzieł sztuki barokowej (malarstwa), które staną się inspiracją do zaplanowanej pracy w grupach.

Faza wstępna

1. Nauczyciel określa cel zajęć, którym jest poznanie twórczości Jana Andrzeja Morsztyna i cech barokowego konceptu. Podaje uczniom kryteria sukcesu.

2. Nauczyciel pisze na tablicy słowo KUNSZT i prosi uczniów o podanie skojarzeń. Wybrana osoba zapisuje propozycje. Następnie nauczyciel pyta uczniów, co to znaczy „kunsztowna poezja”. Wśród odpowiedzi powinna pojawić się opinia, iż poezja kunsztowna to taka, w której jest bogactwo środków stylistycznych.

Faza realizacyjna

1. Krótka powtórka dotycząca znanych uczniom środków stylistycznych. Chętni lub wybrani uczestnicy zajęć podają nazwy i przykłady środków stylistycznych. Następnie wszyscy rozwiązują ćw. 1 oraz fiszki w abstrakcie.

2. Wybrany przed lekcją uczeń opowiada o poezji barokowej. Przekazuje informacje m.in. na temat konceptyzmu oraz poetów posługujących się konceptem: Giambattisty Marina i Jana Andrzeja Morsztyna.

3. Uczniowie czytają wiersz Jana Andrzeja Morsztyna, „Cuda miłości”. Nauczyciel zwraca uwagę, że wiersz o miłości napisał Giambattista Marino, a na język polski przetłumaczył go Jan Andrzej Morsztyn. Następnie uczniowie wykonują ćw. 3, językowe, dzięki któremu poznają lub przypomną sobie słowa potrzebne do analizy konceptu.

4. Uczniowie, na planszy interaktywnej w abstrakcie, budują schemat konceptu użytego przez Jana Andrzeja Morsztyna.

5. Następnie, w parach lub w grupach, wykonują ćwiczenia pod wierszem, dokonując interpretacji utworu.

6. Uczniowie czytają kolejny tekst: „Niestatek [Prędzej kto wiatr...]”. Interpretują wiersz, kierując się przy tym wskazówkami zamieszczonymi w kolejnych ćwiczeniach.

7. Praca w grupach. Każdy zespół otrzymuje jedną ilustrację - reprodukcję dzieła barokowego. Nauczyciel zadaje pytanie: gdyby ten obraz miał stać się tematem wiersza, o czym byłby ten wiersz i jaki miałby tytuł? Uczniowie opracowują odpowiedzi, a następnie omawiają swoje propozycje na forum klasy.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania na podsumowanie, np.
   - Czym jest koncept?
   - Czy uważasz, że poezja barokowa przyniosła nowe, oryginalne rozwiązania?
   - Jak myślisz, kto mógł być odbiorcą wierszy barokowych? W czyje ręce trafiały?.

Praca domowa

1. Zastanów się, czy według Ciebie twórczość Jana Andrzeja Morsztyna można uznać za oryginalną? Jest on poetą czy tłumaczem? Zredaguj krótką notatkę.

W tej lekcji zostaną użyte m.in. następujące pojęcia oraz nagrania

Pojęcia

Teksty i nagrania

Jan Andrzej Morsztyn, a court and salon poet

In 17th century, royal and magnate courts served as important cultural centres. An elite culture inspired by foreign styles was developing in those circles. Jan Andrzej Morsztyn was a typical poet attached to the royal court. He was known for quoting words of Giambattista Marino: “To arouse wonder, surprise – that’s the aim of the poet.”

One can say that the poems of J. A. Morsztyn were like little masterpieces. His work was astonishing and fascinating due to its form and concept. The author knew how to play with words. He created surprising punch lines and associated different words in an extraordinary way.

The main trend in the European baroque literature was to make use of an extraordinary and sophisticated idea (with regard to the content and form). Surprising connotations in tasteful forms, artistic agility of the author and originality of ideas were supposed to amaze the reader. Authors were using various means of artistic expression to achieve their aim, e.g. antitheses, oxymorons, paradoxes, etc.

One of the most prominent artist of the conceptismo was Giambattista Marino.

Giambattista Marino
1569–1625
He was an Italian poet most famous for his mythological and hedonistic poem L’Adone (1623) on the love of two mythical characters–Venus and Adonis–accompanied by a variety of digressions. The form of the piece, its elegant language and perfection of versification were impressive. Almost the whole Europe was imitating his artwork. The phenomenon consisting in translating, paraphrasing and taking inspiration from Marino was called Marinism.

Jan Andrzej Morsztyn
1620–1693
After his studies, he became attached to the court of magnate Lubomirski and then to the royal court as a courtier. Thanks to the patronage of the queen Marie Louise he gained fame as a politician; he was a diplomat and held important public positions. When John III Sobieski ascended to the throne, Morsztyn endeared the new king to himself. Nevertheless, a change in the Polish politics (from the pro‑French to the pro‑Austrian one) gave rise to a conflict between the king and the poet. Morsztyn was accused of high treason and embezzlements. He escaped to France in 1683, where he stayed until his death.

The work of Jan Andrzej Morsztyn is a typical example of the contemporary court art movement, which means that his environment was a court (magnate, royal court, etc.) and his work had an elite character. Collection of poems Lutnia and Kanikuła albo psia gwiazda deserve to be recognised. Both appeared in print in the late 19th century.