Podsystemy ochronne państwa (I)
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, służba więzienna czy prokuratura nie wydają się w żaden sposób ze sobą powiązane. Jako obywatele mamy świadomość ich istnienia. Czy wiemy jednak, jaka jest ich rola? Zadaniem tych i wielu innych instytucji jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego, o czym więcej dowiesz się w trakcie tej lekcji.
że bezpieczeństwo Polski jest uwarunkowane zarówno czynnikami politycznymi, jak i militarnymi;
jakie jest miejsce podsystemów ochronnych w systemie bezpieczeństwa narodowego;
że kompetencje najwyższych władz państwowych obejmują również dziedziny związane z bezpieczeństwem.
wymieniać podsystemy ochronne państwa tworzące potencjał ochronny państwa;
przedstawiać zadania poszczególnych podsystemów ochronnych państwa;
charakteryzować i oceniać rolę podsystemów ochronnych oraz instytucji odpowiedzialnych za ich realizację.
1. Podsystemy ochronne
Gdy mówimy o podsystemach ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego, mamy przede wszystkim na myśli systemy i instytucje, których zadaniem jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego. Przedstawiono je na ilustracji 1.
Wszystkie wymienione elementy łącznie tworzą potencjał ochronny Rzeczypospolitej Polskiej. O jakości tego potencjału decyduje sprawność i efektywność podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.
2. Wymiar sprawiedliwości oraz organy ochrony prawnej
Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwościwymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne oraz sądy szczególne (administracyjne oraz sądy wojskowe).
W mediach bardzo często do organów wymiaru sprawiedliwości błędnie zalicza się również prokuraturę, gdy tymczasem jest to organ ochrony prawnej. Ponadto można ją zaliczyć również do organów ścigania (podobnie jak policję), których zadaniem jest wykrywanie przestępstw i ściganie ich sprawców.
Wymiar sprawiedliwości jest integralnym elementem szerszej władzy sądowniczej, której struktura została przedstawiona na poniższym schemacie.
Korzystając z Internetu oraz wiedzy zdobytej na innych lekcjach, krótko wyjaśnij, jaką funkcję w zapewnianiu bezpieczeństwa państwa pełnią Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
Poza systemem sądów powszechnych znajdują się sądy szczególne, do których zalicza się sądy administracyjne i sądy wojskowe. Sądy administracyjne kontrolują działalność organów administracyjnych, w tym rozpatrują spory i orzekają w sprawach z nią związanych. Natomiast sądy wojskowe w czasie pokoju orzekają w sprawach przestępstw (oraz ewentualnie wykroczeń) popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. W swoim postępowaniu sądy szczególne stosują te same zasady, co sądy powszechne.
Zastanów się i odpowiedz na pytanie, dlaczego sądy powszechne nie orzekają w sprawach przestępstw popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej?
Z instytucjami wymiaru sprawiedliwości ściśle współdziałają organy ochrony prawnej, do których zaliczyć należy przede wszystkim prokuraturę i służbę więzienną.
Prokuratura nie tylko ściga sprawców przestępstw, ale również czuwa nad przestrzeganiem praworządności. Na jej czele stoi prokurator generalny (aktualnie to stanowisko piastuje Andrzej SeremetAndrzej Seremet), któremu podlegają prokuratorzy zatrudnieni w powszechnych i wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury.
W niektórych państwach świata praktyką jest łączenie funkcji ministra sprawiedliwości oraz prokuratora generalnego. Powoduje to jednak zarzuty dotyczące upolitycznienia organów ściągania. Z tego względu w Polsce w 2010 r. nastąpiło rozdzielenie funkcji prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości.
Przepisy Konstytucji RP nie określają bezpośrednio przyjętego w Polsce modelu prokuratury i nie precyzują jej miejsca w strukturze ustrojowej państwa. Z tego względu organizacja, zadania oraz postawy funkcjonowania prokuratury zostały opisane w wielokrotnie nowelizowanej Ustawie z 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze.
Podstawowe zadania prokuratorów to: prowadzenie albo nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. Szczegółowy zakres uprawnień i obowiązków prokuratorów występujących w takich sprawach regulują przepisy określające przebieg postępowania karnego.
Zadania służbowe prokuratorów wojskowych są tożsame z zadaniami prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, tyle że dotyczą innego zakresu przedmiotowego, czyli działalności żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. Ponadto zapewniają oni przestrzeganie prawa i należyty poziom dyscypliny wojskowej na terenie jednostek i instytucji wojskowych, w tym także w kontyngentach wojskowych działających poza granicami kraju.
Organizacja oraz zadania prokuratury nie zostały opisane w Konstytucji RP. Opierając się na informacjach zaczerpniętych z Internetu oraz innych źródeł, spróbuj odpowiedzieć na pytanie, czy taki stan rzeczy można traktować jako przejaw osłabienia i marginalizacji tej instytucji?
Służba więzienna (SW) jest umundurowaną i uzbrojoną formacją apolityczną podległą ministrowi sprawiedliwości, która ma własną strukturę organizacyjną i realizuje zadania w zakresie wykonywania tymczasowego aresztowania, kar pozbawienia wolności oraz środków przymusu skutkujących pozbawieniem wolności. Podstawowe zadania SW prezentuje poniższa grafika interaktywna.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DzNTMwCeg
Struktura organizacyjna służby więziennej obejmuje Centralny Zarząd Służby Więziennej, okręgowe inspektoraty służby więziennej, zakłady karne, areszty śledcze oraz ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr. W służbie więziennej służbę pełni ok. 27 tysięcy funkcjonariuszy. Ponadto zatrudnia ona także ok. 3000 pracowników cywilnych.
3. Służby specjalne
Ogólnie przyjmuje się, że podmiotami realizującymi specjalne zadania ochronne w Rzeczypospolitej są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), a także Służba Wywiadu Wojskowego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego (opisane na wcześniejszej lekcji).
Polskie prawo nie definiuje pojęcia służb specjalnych*.*Ten mankament został uwypuklony w Białej księdze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, w której stwierdzono potrzebę uchwalenia jednolitej ustawy definiującej i katalogującej działania specjalne (operacyjno‑rozpoznawcze) oraz określającej dla wszystkich służb: kto, kiedy i w jakich okolicznościach, a także za czyją zgodą może te działania prowadzić.
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) jest służbą specjalną, która w ramach swoich właściwości prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i chroniące jego porządek konstytucyjny. Zgodnie z przepisami Ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, do podstawowych zadań ABW zalicza się:
rozpoznawanie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa;
rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw:
szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji niejawnych i innych przestępstw zagrażających bezpieczeństwu państwa;
działań godzących w podstawy ekonomiczne państwa;
w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa;
nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w obrocie międzynarodowym, oraz ściganie ich sprawców;
realizowanie (w granicach swojej kompetencji) zadań związanych z ochroną informacji niejawnych oraz sprawowanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych;
uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego.
Istotnym elementem działalności ABW jest działalność analityczno‑informacyjna. W głównej mierze polega ona na pozyskiwaniu, przetwarzaniu, analizowaniu i przekazywaniu właściwym organom informacji, które mogą mieć znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Ponadto w granicach swoich kompetencji Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego wykonuje zadania związane z ochroną informacji niejawnych.
Agencja Wywiadu (AW) jest służbą specjalną, która w ramach swoich kompetencji prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo zewnętrzne państw. Swoje zadania (patrz: aplikacja 2.) realizuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DzNTMwCeg
Mówiąc o zdaniach Agencji Wywiadu warto podkreślić, że w dobie globalizacji i rozwoju cyberprzestrzeni ważną jej funkcją jest także prowadzenie wywiadu elektronicznego.
Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) to służba specjalna, której celem jest zwalczanie korupcjikorupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych oraz samorządowych. Ponadto zostało ono powołane do zadań mających na celu wykrywanie i zwalczanie działalności godzącej w interesy ekonomiczne Polski. Funkcjonariusze CBA prowadzą sprawy operacyjne i postępowania przygotowawcze, realizują działania kontrolne, analityczno‑informacyjne, a także prewencyjne (w tym edukacyjne). Na czele Centralnego Biura Antykorupcyjnego stoi jego szef, który nadzorowany jest przez prezesa Rady Ministrów, z kolei działalność szefa CBA podlega kontroli Sejmu.
3. Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego: policja oraz Biuro Ochrony Rządu
Głównym celem podsystemu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zapobieganie działaniom zagrażającym życiu, zdrowiu i mieniu polskich obywateli oraz innych osób przebywających na terytorium RP, a także i ściganie sprawców tych działań. Ponadto wśród zadań systemu wymienia się m.in. ściganie sprawców zamachów na interesy Rzeczypospolitej Polskiej.
Podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego tworzą organy władzy, służby, straże i inspekcje, które specjalizują się w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zasadniczą rolę w tym systemie odgrywa Policja oraz Biuro Ochrony Rządu.
Policja to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jej podstawowe zadania przedstawiono w aplikacji 3.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DzNTMwCeg
Skład osobowy policji należy do największych wśród wszystkich służb mundurowych. W formacji tej pracują zarówno funkcjonariusze policyjni, jak również pracownicy cywilni. Najwyższym przełożonym wszystkich funkcjonariuszy jest komendant główny policji, który podlega ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych.
Zastanów się i wyjaśnij, jaką rolę w policji pełnią pracownicy cywilni.
Biuro Ochrony Rządu (BOR) jest formacją jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną. BOR funkcjonuje w ramach resortu spraw wewnętrznych i wykonuje działania z zakresu ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej. Przepisy Ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu stwierdzają, że do szczegółowych zadań BOR należy ochrona:
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
Marszałka Sejmu,
Marszałka Senatu,
Prezesa Rady Ministrów,
wiceprezesa Rady Ministrów,
ministra właściwego do spraw wewnętrznych,
ministra właściwego do spraw zagranicznych,
innych osób ze względu na dobro państwa,
byłych prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej,
delegacji państw obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz przedstawicielstw przy organizacjach międzynarodowych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej,
obiektów i urządzeń o szczególnym znaczeniu oraz zapewnienie ich funkcjonowania,
obiektów służących Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesowi Rady Ministrów, ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych
prowadzenie rozpoznania pirotechniczno‑radiologicznego obiektów Sejmu i Senatu.
Podsumowanie
Podsystemy ochronne polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego to systemy i instytucje, których zadaniem jest ochrona obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego.
Do podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego zalicza się:
wymiar sprawiedliwości oraz organy ochrony prawnej (w tym prokuraturę i służbę więzienną),
służby specjalne,
podsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego (tworzony przez organy władzy publicznej, służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym policję i Biuro Ochrony Rządu),
służby ratownictwa i ochrony ludności,
elementy zarządzania kryzysowego,
służby graniczne,
pozostałe instytucje chroniące bezpieczeństwo publiczne, które ze względu na ich podległość, strukturę organizacyjną, jak również zakres wykonywanych zadań można podzielić na centralne, samorządowe i prywatne.
Wszystkie wymienione elementy łącznie tworzą potencjał ochronny Rzeczypospolitej Polskiej. O jakości tego potencjału decyduje sprawność i efektywność podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.
Zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP, wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Z instytucjami wymiaru sprawiedliwości ściśle współdziałają organy ochrony prawnej, w tym przede wszystkim prokuratura i służba więzienna.
Ogólnie przyjmuje się, że podmiotami realizującymi specjalne zadania ochronne w RP (tzw. służbami specjalnymi) są: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencja Wywiadu (AW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), a także Służba Wywiadu Wojskowego oraz Służba Kontrwywiadu Wojskowego.
Zadaniem podsystemu bezpieczeństwa i porządku publicznego jest zapobieganie działaniom zagrażającym życiu, zdrowiu i mieniu polskich obywateli oraz innych osób przebywających na terytorium RP, a także ściganie sprawców tych działań. Jest on tworzony przez organy władzy publicznej, służby, straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Główną rolę w tym systemie odgrywa Policja oraz Biuro Ochrony Rządu.
Policja, jako umundurowana i uzbrojona formacja, przeznaczona jest do ochrony obywateli oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Biuro Ochrony Rządu (BOR) jest formacją jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną. BOR funkcjonuje w ramach resortu spraw wewnętrznych i wykonuje działania o charakterze ochronnym, w zakresie ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej.
Napisz wypracowanie, w którym wyjaśnisz, dlaczego odpowiednie współdziałanie wymiaru sprawiedliwości, prokuratury, służb specjalnych oraz policji jest niezbędne dla zapewnienia ochrony obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
Słowniczek
obiecywanie, proponowanie, wręczanie, żądanie, przyjmowanie przez jakąkolwiek osobę (bezpośrednio lub pośrednio) jakiejkolwiek nienależnej korzyści majątkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, bądź przyjmowanie propozycji/obietnicy takich korzyści w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu funkcji publicznej lub w toku działalności gospodarczej
wobec prawa – każdy człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci
jednostka organizacyjna powołana do określonych celów, którą przepis prawny uznaje za samodzielny podmiot prawa cywilnego
Andrzej Seremet
Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W lipcu 1987 r. otrzymał nominację sędziowską. Od 1986 r. pełnił funkcję m.in. asesora sądowego w Sądzie Rejonowym w Tarnowie, p.o. przewodniczącego wydziału karnego oraz wiceprezesa tego sądu, sędziego Sądu Wojewódzkiego w Tarnowie oraz sędziego Sądu Apelacyjnego w Krakowie i zastępcy rzecznika dyscyplinarnego tego sądu. W 2008 r. orzekał w Izbie Karnej Sądu Najwyższego jako sędzia delegowany. W 2010 r. uzyskał rekomendację Krajowej Rady Sądownictwa i został powołany przez Prezydenta Lecha Kaczyńskiego na urząd Prokuratora Generalnego.
działalność organów państwa polegająca na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny (np. osoba prawna)
Zadania
Które z instytucji zalicza się do podsystemów ochronnych polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego?
- Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego.
- Siły Zbrojne RP.
- Radę Ministrów.
- Biuro Ochrony Rządu.
- Służby ratownictwa i ochrony ludności.
- Prezydenta RP.
- Służbę więzienną.
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy szczególne, trybunały oraz prokuratura. | □ | □ |
| Jednym z zadań służby więziennej jest prowadzenie oddziaływań penitencjarnych i resocjalizacyjnych wobec osób skazanych na karę pozbawienia wolności. | □ | □ |
| Służba więzienna jako formacja polityczna podlega ministrowi sprawiedliwości. | □ | □ |
| W Polsce funkcja prokuratora generalnego połączona jest z funkcją ministra sprawiedliwości. | □ | □ |
| W służbie więziennej pracują zarówno funkcjonariusze służbowi, jak również pracownicy cywilni. | □ | □ |
| Zadania służbowe prokuratorów wojskowych są tożsame z zadaniami prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, tyle że dotyczą działalności żołnierzy w czynnej i biernej służbie wojskowej. | □ | □ |
Połącz nazwy instytucji z właściwymi dla nich opisami.
Swoje zadania realizuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej., Służba specjalna, która w ramach swoich właściwości prowadzi działania zapewniające bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i chroniące jego porządek konstytucyjny., Wykonuje działania o charakterze ochronnym, w zakresie ochrony najważniejszych organów władzy i administracji publicznej., Stanowi umundurowaną i uzbrojoną formację przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego., Służba specjalna powołana do zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym.
| Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego | |
| Agencja Wywiadu | |
| Policja | |
| Biuro Ochrony Rządu | |
| Centralne Biuro Antykorupcyjne |
Do zadań funkcjonariuszy BOR należy ochrona najważniejszych organów władzy i administracji publicznej. Zaznacz, kogo ochrania BOR.
- Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
- Byłych prezesów Rady Ministrów.
- Szefów partii politycznych.
- Marszałka Sejmu.
- Prezesa Rady Ministrów.
- Szefów klubów poselskich.
- Ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
- Byłych prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej.