ok. 1485 – Powstanie obrazu pt. Narodziny Wenus oraz Wenus i Mars, Sandro Botticelliego
ok. 1508/10 – Powstanie obrazu pt. Śpiąca Wenus, Giorgionego
1538 – Powstanie obrazu pt. Wenus z Urbino, Tycjana
ok. 1650 – Powstanie obrazu pt. Wenus z lustrem, Velázqueza
1820 – Odnalezienie Wenus z Milo
1845 – Powstanie obrazu pt. Wenus z Amorem, Stanisława Bartusa
1863 – Powstanie obrazu pt. Narodziny Wenus, Alexandre Cabanela
1891‑1945 – Lata życia Marii Pawlikowskiej‑Jasnorzewskiej
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RPhRMMtvJb9fX1
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej:
a) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego.
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
2) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego;
Nauczysz się
opowiadać historię, o której mówi Mit o Afrodycie;
charakteryzować postacie występujące w micie;
identyfikować dzieła malarskie nawiązujące do Mitu o Afrodycie.
Afrodyta
R11raUz9rN9AZ1
Afrodyta (Wenus) była jedną z najważniejszych bogiń czczonych przez Greków. Czczono ją jako boginię piękna, miłości, płodności, kwiatów i wiosny. Miłość to potężna siła, która mogła opanować nie tylko ludzi ale i bogów.
Afrodyta (Wenus) była jedną z najważniejszych bogiń czczonych przez Greków. Czczono ją jako boginię piękna, miłości, płodności, kwiatów i wiosny. Miłość to potężna siła, która mogła opanować nie tylko ludzi ale i bogów.
Afrodyta to pogodna bogini. Wyobrażano sobie, że bogini porusza się na rydwanie zaprzężonym w gołębie – ptaki szczególnie jej poświęcone. Grecy i Rzymianie często wzywali jej pomocy, prosząc by przybyła i ukoiła ich serca, kiedy uczucie było przez kogoś nieodwzajemnione.
R1F4Rd61HnGSN1
RE2NyhUIRFrMw
Ćwiczenie 1
Skąd się wzięła Afrodyta?
Skąd wzięła się Afrodyta? Czy miała rodziców? Na to pytanie starali się odpowiedzieć pierwsi znani nam poeci greccy – Homer i Hezjod. Na kartach Homerowej Iliady czytamy o tym, że Afrodyta była córką Zeusa i Diony, którą przedststawia się jako jedną z Tytanid lub Plejad.
Inną wersję podaje Hezjod, autor Teogonii, poematu o narodzinach bogów. Według niego, narodziny Afrodyty związane są z mitem Kronosa, który obalił swojego ojca Uranosa, pozbawił go męskości, którą cisnął w morze. Woda otoczyła genitalia Uranosa białą pianą, z której wyłoniła się bogini Afrodyta. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w imieniu bogini, które można przetłumaczyć jako zrodzona z piany. To pojawienie się bogini miało miejsce w okolicach Cypru, dlatego wyspa ta była szczególnie ukochana przez Afrodytę.Według wersji Hezjoda bogini miłości pojawiła się na świecie jeszcze przed narodzinami Zeusa. Związek opowieści o narodzeniu bogini z morskiej piany sprawił, że Grecy i Rzymianie czcili ją również jako dobrą boginię opiekującą się żeglarzami.
R1U2VSpiENbyB1
Dla świata starożytnego bardzo ważny był cały cykl mitów związanych z wojną trojańską. Przyczyną jej wybuch było uprowadzenie przez Parysa Heleny, najpiękniejszej z żyjących wówczas kobiet. U samego początku tej mitologicznej historii był spór bogiń, w którym udział wzięła m.in. bogini Afrodyta.
R1IUiMKks6Azm
RuAljXfD84Gkl
Ćwiczenie 2
m7a1f14236b881c6f_0000000000005
m7a1f14236b881c6f_0000000000005
Podczas uczty weselnej na stole pojawia się jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Podrzuciła je bogini niezgody, Erida, ponieważ nie została zaproszona na wesele. Boginie – Afrodyta, Hera i Atena – zaczynają się kłócić, która z nich powinna je otrzymać. W rozwiązaniu sporu pomaga Zeus. Nakazuje, aby osądził je Parys, syn Priama, króla Troi. Boginie zostały mu przedstawione i mógł ocenić ich urodę. Kiedy nie mógł się zdecydować, zaczęły one przekonywać go swoimi propozycjami. Atena obiecała mu, że będzie go wspierać na polu walki, Hera - że będzie władał całą Azją i jego skarbiec będzie pełny. Afrodyta obiecała, że jeśli ją wybierze, pozna Helenę, żonę Menelaosa, najpiękniejszą z kobiet. Od pierwszego wejrzenia zakocha się ona w Parysie i zapomni o mężu. Młodzieniec zdecydował przyznać jabłko bogini Afrodycie.
Utwory poświęcone Afrodycie
Horacy o Afrodycie
W literaturze greckiej i rzymskiej wiele utworów poświęcono Afrodycie. Antyczni poeci dostrzegali miłość w wielu jej przejawach i dlatego w swojej twórczości często odwoływali się do bogini. Utwory te były różnorodne. Autorzy nawiązywali do historii mitologicznych, w których pojawiała się Wenus, opisywali uczucia zakochanych, wzywali pomocy bogini, kiedy miłość była nieodwzajemniona.
R1WuiCBrICzHx
Jednym z autorów, który w swojej twórczości pisał utwory poświęcone Afrodycie, był rzymski poeta Kwintus Horacjusz Flakkus – Horacy (65‑8 p.n.e.). Jego twórczość porusza różne tematy: polityczne, mitologiczne, religijne, erotyczne. W swoim zbiorze Pieśni (Carmina) zawarł wiele utworów, które przedstawiają różne oblicza Wenery. Przetłumacz pieśń Horacego poświęconą bogini, a następnie odpowiedz na pytania.
Horatius, Carmina I 30
O Venus regina Cnidi Paphique, sperne dilectam Cypron et vocantis ture te multo Glycerae decoram transfer in aedem.Fervidus tecum puer et solutis Gratiae zonis properentque Nymphae et parum comis sine te IuvIuventasIuventaIuventasenta Mercuriusque.
Przekład polski:
O Wenus, Knidu i Pafu królowo, Porzuć Cypr ulubiony i zstąp do świątyni, Gdzie Glicera, zwąc ciebie, z kadzideł wciąż nową Ofiarę czyni.
Niech spieszy z tobą i syn z strzałą w ręku, I GracjeGracjeGracje z rozwianymi przepaski, nimfNimfynimf chóry, I Młodość, co bez ciebie pozbawiona wdzięku I sam Merkury.
Źródło: Horacy, Pieśni, tłum. J. Birkenmajer, Warszawa 2001.
Polecenie 1
Odpowiedz na pytania: Jakie były główne miejsca kultu Afrodyty? Kto należał do orszaku bogini? Wspomniany w utworze Merkury był czczony jako patron zręcznej wymowy. Dlaczego pojawia się w orszaku bogini Afrodyty?
R9bAwKui3YRa5
RkjUlkuNWddmv
Ćwiczenie 3
R1dGlIC9RoEao
Ćwiczenie 4
W języku łacińskim utarło się wiele aforyzmów o miłości. Niektóre z nich pochodzą z utworów starożytnych, autorstwa innych nie znamy. Wciąż jednak powiedzenia te cieszą się dużą popularnością. Połącz sentencję łacińską i jej polski odpowiednik. Sentencje łacińskie: 1. Amor vincit omnia, 2. Amantes sunt amentes, 3. Militat omnis amans, 4. Odi et amo, 5. Si vis amari, ama, 6. Amor caecus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Każdy kochanek jest żołnierzem (Ovidius), 2. Miłość wszystko zwycięża (Vergilius), 3. Kochaj, jeśli chcesz być kochany (Seneca), 4. Kocham i nienawidzę (Catullus), 5. Zakochani są szaleni, 6. Miłość jest ślepa.
W języku łacińskim utarło się wiele aforyzmów o miłości. Niektóre z nich pochodzą z utworów starożytnych, autorstwa innych nie znamy. Wciąż jednak powiedzenia te cieszą się dużą popularnością. Połącz sentencję łacińską i jej polski odpowiednik. Sentencje łacińskie: 1. Amor vincit omnia, 2. Amantes sunt amentes, 3. Militat omnis amans, 4. Odi et amo, 5. Si vis amari, ama, 6. Amor caecus est. Możliwe odpowiedzi: 1. Każdy kochanek jest żołnierzem (Ovidius), 2. Miłość wszystko zwycięża (Vergilius), 3. Kochaj, jeśli chcesz być kochany (Seneca), 4. Kocham i nienawidzę (Catullus), 5. Zakochani są szaleni, 6. Miłość jest ślepa.
W języku łacińskim utarło się wiele aforyzmów o miłości. Niektóre z nich pochodzą z utworów starożytnych, autorstwa innych nie znamy. Wciąż jednak powiedzenia te cieszą się dużą popularnością. Połącz sentencję łacińską i jej polski odpowiednik.
Zakochani są szaleni, Miłość wszystko zwycięża (Vergilius), Kochaj, jeśli chcesz być kochany (Seneca), Miłość jest ślepa, Kocham i nienawidzę (Catullus), Każdy kochanek jest żołnierzem (Ovidius)
Amor vincit omnia
Amantes sunt amentes
Militat omnis amans
Odi et amo
Si vis amari, ama
Amor caecus est
m7a1f14236b881c6f_0000000000006
Horacy, Pieśni, tłum. J. Birkenmajer, Warszawa 2001.
m7a1f14236b881c6f_0000000000007
m7a1f14236b881c6f_0000000000007
W języku łacińskim wiele utarło się aforyzmów o miłości. Niektóre z nich pochodzą z utworów starożytnych, autorstwa innych nie znamy. Wciąż jednak powiedzenia te cieszą się dużą popularnością. Połącz sentencję łacińską i jej polski odpowiednik.
Pytania: Amor vincit omnia - ................ Amantes sunt amentes - ................ Militat omnis amans - ................ Odi et amo - ................ Si vis amari, ama - ................ Amor caecus est - ................
Odpowiedzi: A - Miłość jest ślepa B - Zakochani są szaleni C - Miłość wszystko zwycięża (Vergilius) D - Kocham i nienawidzę (Catullus) E - Każdy kochanek jest żołnierzem (Ovidius) F - Kochaj, jeśli chcesz być kochany. (Seneca)
Rozwiązanie: 1‑C 2‑B 3‑E 4‑D 5‑F 6‑A
Safona o Afrodycie
RJyy4r9s0mb4F1
Modlitwa do Afrodyty
O Afrodyto! wielowładna, boska, Ktora masz wszędzie po świecie ołtarze, Spraw niech mojego serca już nie karze, Miłosna troska.
Córko Jowisza! nieśmiertelnie miła, Przyjm prośby moje łaskawie, bez sporu, Jak wprzód słuchałaś, gdyś z złotego dworu Ojca zstąpiła,
Siedziałaś w wózku, a skrzydły czarnemi, Lekkie wróbelki w powietrzu igrały I wozek lecąc lubieżnie ściągały Z nieba ku ziemi.
Zeszłaś najmilsza! Pierwsze to pytanie, Z ust nieśmiertelnych z uśmiechem mnie doszło, Skąd troski moje? skąd cierpienie poszło? Z czego wezwanie?
Pytałaś dalej: „Jakiego młodzieńca Namiętnie kochasz? zaraz go posiędziesz Dziś gardzi tobą, a jutro go będziesz Miała jak jeńca.
Jeśli dziś stroni, to jutro nie minie A ścigać będzie; dziś darami gardzi, Jutro sam złoży; będzie codzień bardziej Czcił cię jedynie.
Racz znowu Bóstwo przybyć i życzenia Spełń błagające! lub ślubów ogniwem Złącz mnie z kochankiem lub wsparciem życzliwem Skończ me cierpienia.
Źródło: Poezye Brunona Hrabi Kicińskiego - częścią przekładane, cześcią oryginalne, w XII. tomach, tom V, Warszawa 1841
Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska o Afrodycie
R1ef7KM2bCzO51
Do twórczości Safony często odwoływała się polska poetka, Maria Pawlikowska‑Jasnorzewska (1891‑1945), nazywana niekiedy polską Safoną. Wiele jej utworów należy do liryki miłosnej. Niektóre z nich były później wykonywane jako piosenki przez Czesława Niemena czy Ewę Demarczyk.
Podobnie jak utwory Safony, poezje jej przesycone są kobiecą emocjonalnością. Pawlikowska‑Jasnorzewska poświęciła greckiej poetce znany utwór Róże dla Safony.
I Budda głosił naukę swoją bez nadziei, Ezechiel z Jeremiaszem ciskali gromami Na żądze ludzkie, hienom podobne i wilkom, Wielki Sokrates myślał, wojował Psammetyk Z Asyrii lwem, o śmiercią ziejącej gardzieli, Gdyś ty, blada i w loków ozdobna ametyst, Śpiewała, ku Plejadom, o miłości tylko…
II Jak śmiałaś pisać o różach, Gdy historia płonęła jak bór w letnim skwarze? Dziś w bibliotekach kustosz cykl dziejów odkurza, A za oknem — wiosennie powrotna Safo śpiewa słowikiem, Jak jej serce każe.
III Już wtedy, w Mitylene, Jak i w całej Lesbos, Obca jasnym, gajowym i nadmorskim bożkom, Upadałaś, Miłości, pod ciężarem łez, bo Jak dziś — byłaś słodko‑gorzką…
IV Safo z puchem nad wargą, Safo fiołkowłosa, Gdy jej Eros serce przeszył na wskroś, Zapatrzona w Plejady wschodzące w niebiosach, Nazwała go: GLUKUPIKROS…
V Safo śniada, Safo długooka, Drobna i niepozorna jak zwykle słowiki, Pokochała niejakiego Faona, Żeglarza urody przedniej, Który, choć młody, Lecz nienawidził liryki, W szczególności safickiej ody. Jakżeś ubogą była, siostro, przed nim, Ty, coś demonów usidliła tylu! Jak pokorną w jego ramionach! Ach, bo czym byłby słowik bez swojego trylu, Słowik w oczach głuchego? Czym jaśminy, nardy I fiołki pozbawionym węchu lub beznosym? Czym dla śpiących ułuda księżycowej nocy, Oplecionej zefirów szarfą? Safo! Natchniona! Więc się i doczekałaś zasłużonej wzgardy Niejakiego — Faona.
VI Poetka, samobójczyni, Loki rozwiawszy fiołkowe, Nad wodą stoi… „Safo, co chcesz uczynić?” — „Chcę morze zarzucić na głowę, By nikt nie dojrzał łez moich…”
Źródło: M. Pawlikowska‑Jasnorzewska, Być kwiatem?..., Warszawa 2007.
Afrodyta w Rzymie
RCrezjWO3Iekh1
Bogini miłości zajmowała ważne miejsce wśród wierzeń Rzymian. Wierzyli oni, że pochodzą wprost od Afrodyty. Pradawnym założycielem miasta był przecież uciekinier spod Troi – Eneasz, którego matką była sama Afrodyta. Na ten fakt zwraca uwagę na przykład Lukrecjusz – poeta i filozof żyjący w I w. p.n.e. Jego dzieło O rzeczywistości (De rerum natura) stanowi wykład filozofii epikurejskiej. Utwór rozpoczyna się uroczystą inwokacją do Wenery, która dobrze oddaje charakter bogini miłości:
Rzymian pramatko, Wenus! Bogów i ludzi kochanko, Która wprowadzasz na niebo gwiazd migotliwe kaganki, Drogę znaczysz żeglarzom i żyzną rozjaśniasz niwę, I sama dając początek wszystkiemu, co w świecie żywe, Boskie, słoneczne światło każesz źrenicom ujrzeć. Przed tobą, tobą, bogini, uchodzą wichry i burze, Tobie przemyślna ziemia pod stopy kwiaty rozściela, Do ciebie wód błękitami śmieje się gładki ocean. Dla ciebie niebo pogodne szatą świetlistą się stroi I kiedy blaskiem porannym schodzisz z wiosennych podwoi, Gdy ciepły wiatr południowy przeleci rodnym powiewem, Najpierw cię z całej piersi ptaki witają śpiewem; Potem ochocze trzody i wolna zwierzyna wszystka Przepływa bystro rzeki, tratuje bujne pastwiska, Dokąd rozkażesz — zdąża w niewoli twego uroku. W końcu po morzach i górach, po nurtach rwących potoków, W cienistych gniazdach ptaków, na polach pełnych zieleni, Rozżegasz ogień miłości w sercu każdemu stworzeniu I rodzisz sztuką swoją, rozkosz dającą i boleść, Młode radosne życie, nadzieję nowych pokoleń. Skoro cała natura na twoich wspiera się rządach I nic bez ciebie życia i światła nie ogląda, Nic nie oddycha weselem, nic nie oddycha kochaniem — Twojej pomocy wzywam, twego przymierza w pisaniu, Składając wiersze o prawdzie dla druha mego, Memmiady, Który za twoją sprawą jest wzorem cnót i ogłady. Tem więcej teraz, bogini, gdy słudze twemu chcę służyć, Nieśmiertelnego wdzięku mym prostym słowom użycz, Spraw, niech po wszystkich morzach, nad całej ziemi obszary Posną dzikie zapasy i krwawe, wojenne ofiary. Ty jedna możesz śmiertelnych obdarzyć błogim pokojem, Bo przecież Mars pancerny, co srogie roznieca boje I sprawą rządzi wojenną, często na twoje łono Pada, zmożony raną miłości nieukojoną, I oto, rozkochany, smukłą odchyla szyję, Chciwie wpatrzony w ciebie twój luby oddech pije. Pochyl się nad nim, boska, gdy oczy tobą napawa, Od uczty twoich wdzięków nie każ mu rychło wstawać, Otul go sobą dokoła, nie szczędź najsłodszych namów, Uproś łaskę pokoju dla wojną znużonych Rzymianów — Bo w dni od burzy ciężkie i nam pracować niesporo Ani dla dobra ojczyzny sławna Memmiuszów latorośl Nie może spraw publicznych zaniechać i żyć w zaciszu.
Na jakie cechy bogini wskazuje autor? Jakie sfery przyrody przenika bogini? Do jakiego mitu o Afrodycie odwołuje się poeta?
Rk7e715QezzdJ
RwUyLDilhrdfo
Ćwiczenie 5
W swoim hymnie do Wenus Lukrecjusz dobrze oddaje charakter bogini. Połącz fragmenty utworu z odpowiednimi funkcjami, jakie spełniała Afrodyta w mitologii.
Fragment 1. I sama dając początek wszystkiemu, co w świecie żywe, Boskie, słoneczne światło każesz źrenicom ujrzeć.
Fragment 2. Rzymian pramatko, Wenus!
Fragment 3. Która wprowadzasz na niebo gwiazd migotliwe kaganki, Drogę znaczysz żeglarzom…
Fragment 4. Gdy ciepły wiatr południowy przeleci rodnym powiewem, Najpierw cię z całej piersi ptaki witają śpiewem.
Fragment 5. Rozżegasz ogień miłości w sercu każdemu stworzeniu I rodzisz sztuką swoją, rozkosz dającą i boleść.
Funkcja 1. opiekunka żeglarzy
Funkcja 2. bogini wiosny
Funkcja 3. protoplastka Rzymian
Funkcja 4. bogini miłości
Funkcja 5. bogini płodności
W swoim hymnie do Wenus Lukrecjusz dobrze oddaje charakter bogini. Połącz fragmenty utworu z odpowiednimi funkcjami, jakie spełniała Afrodyta w mitologii.
Fragment 1. I sama dając początek wszystkiemu, co w świecie żywe, Boskie, słoneczne światło każesz źrenicom ujrzeć.
Fragment 2. Rzymian pramatko, Wenus!
Fragment 3. Która wprowadzasz na niebo gwiazd migotliwe kaganki, Drogę znaczysz żeglarzom…
Fragment 4. Gdy ciepły wiatr południowy przeleci rodnym powiewem, Najpierw cię z całej piersi ptaki witają śpiewem.
Fragment 5. Rozżegasz ogień miłości w sercu każdemu stworzeniu I rodzisz sztuką swoją, rozkosz dającą i boleść.
Funkcja 1. opiekunka żeglarzy
Funkcja 2. bogini wiosny
Funkcja 3. protoplastka Rzymian
Funkcja 4. bogini miłości
Funkcja 5. bogini płodności
W swoim hymnie do Wenus Lukrecjusz dobrze oddaje charakter bogini. Połącz fragmenty utworu z odpowiednimi funkcjami, jakie spełniała Afrodyta w mitologii.
I sama dając początek wszystkiemu, co w świecie żywe, Boskie, słoneczne światło każesz źrenicom ujrzeć, Rozżegasz ogień miłości w sercu każdemu stworzeniu I rodzisz sztuką swoją, rozkosz dającą i boleść, Gdy ciepły wiatr południowy przeleci rodnym powiewem, Najpierw cię z całej piersi ptaki witają śpiewem, Rzymian pramatko, Wenus!, Która wprowadzasz na niebo gwiazd migotliwe kaganki, Drogę znaczysz żeglarzom…
bogini wiosny
opiekunka żeglarzy
protoplastka Rzymian
bogini miłości
bogini płodności
R16ruXAAxVYsi
Ćwiczenie 6
RRzxmPgLFcuSX1
Jak widzimy w opisie Lukrecjusza, bardzo popularnym mitem była opowieść o romansie Wenus i Marsa. Historia ta stała się wdzięcznym tematem malarskim. Przykładem może być tu dzieło przedstawiciela szkoły florendzkiej Sandra Botticellego - Wenus i Mars. Widzimy śpiącego boga wojny wyczerpanego aktem miłosnym. Przygląda mu się bogini Wenus, którą artysta przedstawił w stroju z własnej epoki. Kiedy bóg wojny śpi, broń staje się niepotrzebna. Dla satyrów kopia i hełm stają się zwykłymi zabawkami. Obraz ten cieszył się dużą popularnością i stał się przedmiotem wielu alegorycznych interpretacji.
Afrodyta na obrazach
RWKWzfFhTl1j81
R1UD0uHWDi7FA
Ćwiczenie 7
m7a1f14236b881c6f_0000000000008
Źródło: Lukrecjusz, O Rzeczywistości, przeł. Edward Szymański, Warszawa 1957.
Słowniki
Słownik pojęć
Gracje
Gracje
(gr. Charyty) boginie wdzięku, piękna i radości. Lubiły zabawy, muzykę i taniec, opiekowały się szczególnie piękną młodzieżą. Uważano je także za patronki sztuk pięknych i rękodzieła.
Nimfy
Nimfy
w mitologii greckiej i mitologii rzymskiej boginie (niższego rzędu) i uosobienia sił żywotnych przyrody.
Personifikacja
Personifikacja
przypisanie postaci ludzkich czemuś, co człowiekiem nie jest, szczególnie często występujące na rewersach monet rzymskich. Wykorzystywano tu często postaci z panteonu bóstw mitologii rzymskiej.
Iuventas
Iuventas
w mitologii rzymskiej uosobienie (wiecznej) młodości. Wyobrażenia jej spotykane są rzadko. Jej męskim odpowiednikiem był równie rzadko przedstawiany Iuventus. W mitologii greckiej odpowiadała jej bogini Hebe.