Architektura grecka

Najstarsze zabytki architektury

Przed okresem rozwoju greckich poleis (po polsku: miast‑państw) na Peloponezie, najstarsze ośrodki cywilizacji rozwijały się na Morzu Egejskim. Cyklady, Sporady i Kreta prowadziły intensywny handel i wraz z Cyprem stanowiły rodzaj pomostu między Europą i Azją. W pierwszej połowie drugiego tysiąclecia przed Chrystusem właśnie na Krecie szczyt swojego rozwoju osiągnęła najstarsza cywilizacja świata greckiego. Od imienia legendarnego króla MinosaMinosMinosa nosi ona nazwę cywilizacji minojskiejCywilizacja minojskacywilizacji minojskiej. Do najbardziej znanych kreteńskich zabytków należy pałac w Knossos, którego pozostałości na przełomie XIX i XX wieku intensywnie badał brytyjski archeolog Arthur EvansEvans ArthurArthur Evans. Był to rozległy kompleks budynków zgrupowanych wokół jednego, głównego dziedzińca. Budowle były wyposażone w łazienki i toalety z dostępem do bieżącej wody. Brak fortyfikacji wskazuje, że Minojczycy nie byli narodem wojowników. Najważniejszym typem budowli kreteńskich nie był również grobowiec, co odróżnia tę architekturę od cywilizacji Egiptu, czy Mezopotamii. Byli więc Minojczycy narodem handlarzy i rzemieślników, czerpiących zyski przede wszystkim z handlu morskiego.

R184LJxqULWLy

Grafika przedstawia obraz na rzut miasta z góry. Ukazane zostały liczne zabudowania wzniesione bardzo symetrycznie. Są one w piaskowym kolorze, zaś kolumny mają kolor czerwony. Dookoła rośnie bujna roślinność.

Wskutek inwazji AchajówAchajowieAchajów z kontynentu, około 1450 r. p.n.e. potęga Krety upadła. Achajowie stworzyli inny rodzaj kultury, z głównym ośrodkiem w MykenachMykenyMykenach. Stąd tę cywilizację nazywa się powszechnie mykeńską. Charakterystyczne dla niej są okazałe grobowce – wpierw szybowe, później kopułowe. W grobowcach składano ciała zmarłych wraz z bogatym ekwipunkiem. W ten sposób grzebano władców i osoby zamożne, zwłoki pozostałych tradycyjnie palono. Twarze zmarłych przykrywano pozłacanymi maskami grobowymi. Do najbardziej znanych grobowców kopułowych należy tak zwany grób AgamemnonaAgamemnonAgamemnona w Mykenach, zwany też „Skarbcem Atreusa”. Jest to tak zwany tolosTolostolos, czyli przykład budowli na planie koła (główna sala grobowca). W późniejszym czasie w greckiej architekturze popularne były również inne tolosy – rotundowe budynki otoczone kolumnadą, najczęściej o charakterze sakralnym.

RCjHLSKGielOY

Na zdjęciu zaprezentowane zostało wejście do grobu, które zbudowane zostało z dużych prostokątnych elementów złożonych z jasnych kamieni. Wznoszą się one coraz wyżej, ponieważ grób umieszczony został w środku niewielkiej piaszczystej góry. Samo przejście przypomina otwór wejściowy z framugą.

Wśród zachowanych fragmentów murów mykeńskiej cytadeli znajduje się inny ważny zabytek – tak zwana Lwia Brama. Zachowana na niej płaskorzeźba jest przykładem wczesnej rzeźby monumentalnej. Przedstawia ona prawdopodobnie dwie lwice, choć postaci zwierząt nie zachowały się w całości, stąd według niektórych teorii mogą być to przedstawienia sfinksów lub gryfów. Pod wpływem podbitej Krety przedstawiciele kultury mykeńskiej budowali także pałace. Jednak w przeciwieństwie do Minojczyków, achajskie zamki‑grody z czasem zostały także dobrze ufortyfikowane, otoczone pierścieniami murów z olbrzymich głazów. Na przełomie XIII i XII wieku na skutek najazdów z zewnątrz (między innymi plemienia DorówDorowieDorów) doszło do upadku kultury mykeńskiej.

RLwhb4v3wYH0o

Zdjęcie przedstawia kamienną dużą bramę. Została ona zbudowana z ogromnych prostokątnych głazów. Nad bramą znajdują się dwie rzeźby lwów zwróconych do siebie. Stoją one na tylnych łapach. Wejście otoczone jest grubymi kamiennymi murami.

Rozwój greckiej architektury

Najmniej informacji posiadamy na temat dokonań z tak zwanych ciemnych wieków (XII‑IX w. p.n.e.). Z czasów po upadku kultury mykeńskiej pochodzi bardzo uboga ilość źródeł archeologicznych. Brak również źródeł pisanych, ponieważ w owym czasie mieszkańcy Hellady nie posługiwali się jeszcze powszechnie greckim alfabetem, natomiast zanikło już pismo linearne BPismo linearne Bpismo linearne B. Okres od IX do V wieku p.n.e. nazywamy okresem archaicznym. W tym czasie rozwija się budownictwo sakralne, widoczne są wpływy architektury Bliskiego Wschodu. Świątynie początkowo są budowlami z suszonej cegły i drewna. Ich głównym pomieszczeniem jest duża izba, zwana megaronemMegaronmegaronem. Jest to element wywodzący się jeszcze z pałaców mykeńskich. W związku z nietrwałym budulcem, źródłem do poznania wczesnoarchaicznej architektury sakralnej są pozostałości fundamentów świątyń oraz zachowane terakotowe modele.

W VII w. p.n.e. ustalają się zasady porządków architektonicznych – doryckiego oraz jońskiego. Porządek doryckiDorycki porządekPorządek dorycki, opanowujący Peloponez oraz tak zwaną Wielką Grecję (Italia i Sycylia), cechuje się monumentalizmem i surowością. Doryckie żłobione kolumny nie posiadają bazy, natomiast ich kapitelKapitelkapitel składa się z poduszki (echinusEchinusechinus) oraz czworokątnej płyty (abakusAbakusabakus). Świątynie w porządku doryckim były budowane również w późniejszym okresie klasycznym (V‑IV w. p.n.e.), jednak były już mało popularne w czasach hellenistycznychHellenistyczna epokaczasach hellenistycznych (IV‑I w. p.n.e.). Za najdoskonalszy przykład wykorzystania stylu doryckiego uchodzi ateński PartenonPartenonPartenon z V w. p.n.e. (posiada on również cechy stylu jońskiego).

RMWuD47hruYQb

Zdjęcie przedstawia fragment kolumnady Partenonu na tle bezchmurnego nieba. Ukazana jest górna część kolumn z mocno zniszczonym belkowaniem. Kolumny są żłobkowane.

Porządek jońskiJoński porządekPorządek joński powstał na obszarze Azji Mniejszej pod wpływem architektury Wschodu. W porównaniu do doryckiego, cechuje go lekkość oraz większa ilość zdobień. Kolumny są smuklejsze, posiadają bazę i kapitel z charakterystycznymi ślimacznicami (wolutamiWolutywolutami). Budowle w stylu jońskim były popularne w okresie klasycznym oraz czasach hellenistycznych. Bardzo znanym przykładem budowli jońskiej jest ErechtejonErechtejonErechtejon na ateńskim Akropolu. Słynne są także zastosowane w Erechtejonie kariatydyKariatydykariatydy, czyli architektoniczne podpory w kształcie postaci kobiecych. Ten element był typowy dla porządku jońskiego.

R1X7XqNUBkP5a

Zdjęcie przedstawia górny fragment zniszczonej świątyni. Ukazane są cztery kolumny i belkowanie. Kolumny mają głowice udekorowane ślimacznicami; trzony kolumn są żłobkowane. Tło stanowi bezchmurne niebo.

RxwYQeMxQZGxF

Zdjęcie przedstawia na tle błękitnego nieba kolumny, które zostały wyrzeźbione na kształt kobiet odzianych w luźne szaty, większość postaci ma odłamane przedramiona, a ich głowy podtrzymują element budowli.

Zdecydowanie później, bo na przełomie V i IV wieku p.n.e. z porządku jońskiego wyodrębnił się porządek koryncki. Za jego twórcę uchodzi rzeźbiarz KallimachKallimachKallimach. Według starożytnej anegdoty jego zachwyt nad koszem ofiarnym z wystającymi liśćmi akantu miał być inspiracją dla opracowania korynckiego kapitelu. Porządek koryncki nie był specjalnie popularny w starożytnej Grecji. Jedną z najbardziej znanych budowli w tym porządku była ateńska świątynia Zeusa Olimpijskiego (początkowo w stylu doryckim, przebudowana w czasach hellenistycznych). W późniejszych czasach porządek koryncki bardzo upodobali sobie Rzymianie.

RQEvPqPctw4M7

Grafika przedstawia górną część dwóch kolumn greckich. Stanowią one podporę ozdobnego belkowania. Głowice kolumn są proste w konstrukcji; nie posiadają ozdób. Poszczególne elementy kolumn i belkowania są opisane terminami pochodzącymi z języka łacińskiego i greckiego.

R1VWEytsGngfB

Grafika przedstawia schemat kolumny greckiej. Stanowi ona podporę ozdobnej belki. Głowica kolumny jest udekorowana w górnej części elementem przypominającym zakręcone rogi. Trzon kolumny jest żłobkowany; na dole znajduje się baza. Poszczególne części kolumny i belkowania są opisane terminami pochodzącymi z języka łacińskiego i greckiego.

R1HupTUKFACcU

Grafika przedstawia schemat kolumny greckiej. Stanowi ona podporę ozdobnej belki. Głowica kolumny jest bogato udekorowana elementami roślinnymi. Trzon kolumny jest żłobkowany; na dole znajduje się baza. Poszczególne części kolumny i belkowania są opisane terminami pochodzącymi z języka łacińskiego i greckiego.

Architektura sakralna na obszarze Grecji właściwej i Jonii - mapa interaktywna.

RcWb4u5dNeTjc

Mapa interaktywna przedstawiająca architekturę sakralną na obszarze Grecji właściwej i Jonii. Na mapie w kolorze białym zaznaczone zostały morza, natomiast lądy noszą kolor szarości. Miasta zaznaczono czarnymi kropkami oraz podpisano czarną czcionką. Morza, których litery są większe, podpisano kolorem niebieskim. U dołu mapy dołączona została legenda. Czerwoną połową kropki oznaczono świątynie doryckie, niebieską kropką świątynie jońskie, zielonym trapezem świątynie korynckie i żółtą kropką z pustym środkiem budowle w kształcie rotundy. Z prawej strony mapy znajduje się panel boczny, na którym po kliknięciu na dany element wyświetlają się informacje dodatkowe. Po kliknięciu na tekst: Świątynie zbudowane w porządku doryckim wyświetla się informacja dodatkowa: Do świątyń zbudowanych w porządku doryckim zaliczamy między innymi: Pod informacją wyświetlają się trzy fotografie. 1. Fotografia przedstawia ruiny dużego budynku opartego na kolumnach do którego prowadzą schody. Budynek jest koloru piaskowego i są wykonywane na nim prace remontowe o czym świadczy rusztowanie umieszczone wewnątrz konstrukcji. Budowla otoczona jest ogrodzeniem przed którym przechadzają się turyści. Tło stanowi jasne, lekko zachmurzone niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Iktinos, Kallikrates (architekci), Wschodnia fasada Partenonu na Akropolu, V w. p.n.e., Ateny, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC0 1.0, fot. George E. Koronaios [dostęp: 03.03.2023 r.]. 2. Fotografia przedstawia ruiny budowli świątynnej, której konstrukcja opierała się na kolumnadzie. Budowla się mocno uszkodzona, na górnym fragmencie pięciu kolumn znajdują się kamienne pozostałości po konstrukcji dachowej budowli. Kolumny stoją na kamiennych cokołach – brak jest zachowanej podłogi oraz innych elementów architektonicznych. Tło fotografii stanowi wysoka skała oraz jasne i przejrzyste niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Widok na starożytne ruiny Świątyni Apolla, VI w. p.n.e., Korynt, Grecja, wikimedia.org, CC0 1.0, fot. George E. Koronaios [dostęp: 03.03.2023 r.]. 3. Fotografia przedstawia starożytne ruiny budowli świątynnej poświęconej Zeusowi. Ruiny składają się z ośmiu kolumn w kolorze piasku, na których częściowo leży fragment zachowanej konstrukcji dachowej. Obok ruin świątyni znajdują się pozostałości po innych budowlach. Tło stanowią drzewa oraz jasne bezchmurne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Widok na starożytne ruiny Świątyni Zeusa, IV w. p.n.e., Nemea, Grecja, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fot. Dave Lazarus [dostęp: 03.03.2023 r.].
Po kliknięciu na tekst: Świątynie zbudowane w porządku jońskim wyświetla się informacja dodatkowa: Do świątyń zbudowanych w porządku jońskim zaliczamy między innymi: Pod informacją wyświetlają się trzy fotografie. 1. Fotografia przedstawia ruiny budowli świątynnej poświęcone Herze. Brak jest widocznych charakterystycznych elementów budowli, wszystkie elementy są uszkodzone – zachowały się tylko fundamenty oraz fragmenty kolumnady. W najbliższym otoczeniu ruin jest więcej tego typu zachowanych ruin. Tło fotografii stanowi górzysty krajobraz oraz zachmurzone niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Pozostałości po Herajonie (Świątynia Hery), VI w. p.n.e., Samos, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fot. Tomisti [dostęp: 03.03.2023 r.]. 2. Fotografia przedstawia świątynię Ateny Nike, której konstrukcja oparta została na kolumnadzie. Do świątyni prowadzą schody. Budynek jak i schody mają kolor jasnego piasku. Na kolumnadzie oraz konstrukcji dachowej zachowało się wiele detali zdobieniowych – między innymi płaskorzeźby przedstawiających ludzi oraz zwierzęta. Pod fotografią znajduje się podpis: Kallikrates (architekt), Świątynia Ateny Nike na Akropolu, V w. p.n.e., Ateny, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC0 1.0, fot. Jebulon [dostęp: 03.03.2023 r.]. 3. Fotografia przedstawia budowlę świątynną, która została poświęcona perskiemu bogu Mitrze. Budowla konstrukcyjne została oparta o kolumnadę stojącą na wysokiej podłodze. Budowla została zbudowana z szarego kamienia. Tło fotografii stanowi niebieskie bezchmurne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Świątynia przypuszczalnie poświęcona perskiej bogini Mitry, około I w. n.e., Garni, Armenia, źródło: wikimedia.org, CC BY 2.0, fot. Carole Raddato [dostęp: 03.03.2023 r.]
Po kliknięciu na tekst: Świątynie zbudowane w porządku korynckim wyświetla się informacja dodatkowa: Do świątyń zbudowanych w porządku korynckim zaliczamy między innymi: Pod informacją wyświetlają się dwie fotografie. 1. Fotografia przedstawia pozostałości po budowli świątynnej poświęconej Zeusowi Lespinosowi, które znajdują się w górzystej okolicy. Ruiny budowli to zachowana kolumnada oraz schody prowadzące do nich i fragmenty ścian. Budynek został zbudowany z szarego kamienia. Tło fotografii stanowią drzewa oraz lekko zachmurzone błękitne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Widok na ruiny Świątyni Zeusa Lespinosa, II w. n.e., Euromus, Turcja źródło: wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0 , fot. Carole Raddato [dostęp: 03.03.2023 r.]. 2. Fotografia przedstawia pozostałości po świątyni Zeusa Olimpijskiego, której konstrukcja została oparta o kolumnadę wykonaną w porządku korynckim. Świątynia zachowała się tylko częściowo – kolumnada, fragment konstrukcji dachowej, wysoka podłoga. Obok ruin świątyni biegną ścieżki, po których przechadzają się ludzie. Tło fotografii stanowi lekko zachmurzone błękitne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Ruiny Świątyni Zeusa Olimpijskiego, II w. n.e. (zakończenie budowy), Ateny, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC BY‑SA 2.5, fot. Andreas Trepte [dostęp: 03.03.2023 r.].

Mapa interaktywna przedstawiająca architekturę sakralną na obszarze Grecji właściwej i Jonii. Na mapie w kolorze białym zaznaczone zostały morza, natomiast lądy noszą kolor szarości. Miasta zaznaczono czarnymi kropkami oraz podpisano czarną czcionką. Morza, których litery są większe, podpisano kolorem niebieskim. U dołu mapy dołączona została legenda. Czerwoną połową kropki oznaczono świątynie doryckie, niebieską kropką świątynie jońskie, zielonym trapezem świątynie korynckie i żółtą kropką z pustym środkiem budowle w kształcie rotundy. Z prawej strony mapy znajduje się panel boczny, na którym po kliknięciu na dany element wyświetlają się informacje dodatkowe. Po kliknięciu na tekst: Świątynie zbudowane w porządku doryckim wyświetla się informacja dodatkowa: Do świątyń zbudowanych w porządku doryckim zaliczamy między innymi: Pod informacją wyświetlają się trzy fotografie. 1. Fotografia przedstawia ruiny dużego budynku opartego na kolumnach do którego prowadzą schody. Budynek jest koloru piaskowego i są wykonywane na nim prace remontowe o czym świadczy rusztowanie umieszczone wewnątrz konstrukcji. Budowla otoczona jest ogrodzeniem przed którym przechadzają się turyści. Tło stanowi jasne, lekko zachmurzone niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Iktinos, Kallikrates (architekci), Wschodnia fasada Partenonu na Akropolu, V w. p.n.e., Ateny, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC0 1.0, fot. George E. Koronaios [dostęp: 03.03.2023 r.]. 2. Fotografia przedstawia ruiny budowli świątynnej, której konstrukcja opierała się na kolumnadzie. Budowla się mocno uszkodzona, na górnym fragmencie pięciu kolumn znajdują się kamienne pozostałości po konstrukcji dachowej budowli. Kolumny stoją na kamiennych cokołach – brak jest zachowanej podłogi oraz innych elementów architektonicznych. Tło fotografii stanowi wysoka skała oraz jasne i przejrzyste niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Widok na starożytne ruiny Świątyni Apolla, VI w. p.n.e., Korynt, Grecja, wikimedia.org, CC0 1.0, fot. George E. Koronaios [dostęp: 03.03.2023 r.]. 3. Fotografia przedstawia starożytne ruiny budowli świątynnej poświęconej Zeusowi. Ruiny składają się z ośmiu kolumn w kolorze piasku, na których częściowo leży fragment zachowanej konstrukcji dachowej. Obok ruin świątyni znajdują się pozostałości po innych budowlach. Tło stanowią drzewa oraz jasne bezchmurne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Widok na starożytne ruiny Świątyni Zeusa, IV w. p.n.e., Nemea, Grecja, wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fot. Dave Lazarus [dostęp: 03.03.2023 r.].
Po kliknięciu na tekst: Świątynie zbudowane w porządku jońskim wyświetla się informacja dodatkowa: Do świątyń zbudowanych w porządku jońskim zaliczamy między innymi: Pod informacją wyświetlają się trzy fotografie. 1. Fotografia przedstawia ruiny budowli świątynnej poświęcone Herze. Brak jest widocznych charakterystycznych elementów budowli, wszystkie elementy są uszkodzone – zachowały się tylko fundamenty oraz fragmenty kolumnady. W najbliższym otoczeniu ruin jest więcej tego typu zachowanych ruin. Tło fotografii stanowi górzysty krajobraz oraz zachmurzone niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Pozostałości po Herajonie (Świątynia Hery), VI w. p.n.e., Samos, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0, fot. Tomisti [dostęp: 03.03.2023 r.]. 2. Fotografia przedstawia świątynię Ateny Nike, której konstrukcja oparta została na kolumnadzie. Do świątyni prowadzą schody. Budynek jak i schody mają kolor jasnego piasku. Na kolumnadzie oraz konstrukcji dachowej zachowało się wiele detali zdobieniowych – między innymi płaskorzeźby przedstawiających ludzi oraz zwierzęta. Pod fotografią znajduje się podpis: Kallikrates (architekt), Świątynia Ateny Nike na Akropolu, V w. p.n.e., Ateny, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC0 1.0, fot. Jebulon [dostęp: 03.03.2023 r.]. 3. Fotografia przedstawia budowlę świątynną, która została poświęcona perskiemu bogu Mitrze. Budowla konstrukcyjne została oparta o kolumnadę stojącą na wysokiej podłodze. Budowla została zbudowana z szarego kamienia. Tło fotografii stanowi niebieskie bezchmurne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Świątynia przypuszczalnie poświęcona perskiej bogini Mitry, około I w. n.e., Garni, Armenia, źródło: wikimedia.org, CC BY 2.0, fot. Carole Raddato [dostęp: 03.03.2023 r.]
Po kliknięciu na tekst: Świątynie zbudowane w porządku korynckim wyświetla się informacja dodatkowa: Do świątyń zbudowanych w porządku korynckim zaliczamy między innymi: Pod informacją wyświetlają się dwie fotografie. 1. Fotografia przedstawia pozostałości po budowli świątynnej poświęconej Zeusowi Lespinosowi, które znajdują się w górzystej okolicy. Ruiny budowli to zachowana kolumnada oraz schody prowadzące do nich i fragmenty ścian. Budynek został zbudowany z szarego kamienia. Tło fotografii stanowią drzewa oraz lekko zachmurzone błękitne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Widok na ruiny Świątyni Zeusa Lespinosa, II w. n.e., Euromus, Turcja źródło: wikimedia.org, CC BY‑SA 4.0 , fot. Carole Raddato [dostęp: 03.03.2023 r.]. 2. Fotografia przedstawia pozostałości po świątyni Zeusa Olimpijskiego, której konstrukcja została oparta o kolumnadę wykonaną w porządku korynckim. Świątynia zachowała się tylko częściowo – kolumnada, fragment konstrukcji dachowej, wysoka podłoga. Obok ruin świątyni biegną ścieżki, po których przechadzają się ludzie. Tło fotografii stanowi lekko zachmurzone błękitne niebo. Pod fotografią znajduje się podpis: Ruiny Świątyni Zeusa Olimpijskiego, II w. n.e. (zakończenie budowy), Ateny, Grecja, źródło: wikimedia.org, CC BY‑SA 2.5, fot. Andreas Trepte [dostęp: 03.03.2023 r.].

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P11luoj6g

Teatry

Jednym z najważniejszych osiągnięć Greków był teatr. Twórczość greckich dramatopisarzy miała wielki wpływ na późniejszą literaturę europejską. Jednak równie ważnym dokonaniem było wykształcenie się teatru greckiego jako specyficznego typu budowli, stanowiącego inspirację dla późniejszych epok. Na miejsce teatru wybierano zazwyczaj zbocza wzgórz. Na stoku organizowano widownię (theatronTheatrontheatron), z której widzowie obserwowali położone w dole miejsce występu chóru i aktorów (orchestraOrchestraorchestra). Wystawianie sztuk teatralnych odbywało się podczas uroczystości ku czci boga Dionizosa. Miały one charakter święta religijnego, stąd na orchestrze znajdował się również ołtarz ku czci boga, zwany thymeleThymelethymele. Z czasem teatr grecki ewoluował. Do występów chóru dołączali kolejni aktorzy, podejmujący z chórem dialog. Rola i znaczenie chóru stopniowo malały na rzecz aktorów, którzy przenieśli się z orchestry na proskenionProskenionproskenion – odpowiednik dzisiejszej sceny. Za proskenionem pojawił się budynek skeneSkeneskene, gdzie aktorzy mogli się przebrać lub wymienić rekwizyty. Skene była początkowo drewnianym magazynem. Z czasem jej postać rozwinęła się do pokaźnych kamiennych budowli. Najstarszy grecki teatr znajdował się na zboczu ateńskiego Akropolu. Najlepiej zachowany do dziś teatr posiadający szczególnie imponujący theatron znajduje się w EpidaurosEpidaurosEpidauros na Peloponezie.

R1A9foGzgMwVq

Zdjęcie przedstawia starożytny teatr o ogromnych rozmiarach na wolnym powietrzu. Miejsca siedzące rozpościerają się w kształt półokręgu i wznoszą się coraz wyżej. Na samym dole znajduje się miejsce przeznaczone dla artystów, gdzie odgrywane były sztuki teatralne. Całość otaczają drzewa. Po teatrze przechadzają się turyści.

Rr0KFoL55QQGW

Na zdjęciu został przedstawiony starożytny teatr znajdujący się na wolnym powietrzu, ze względu na upływ czasu jest wyraźnie zniszczony, jednak zachował swoje pierwotne kształty. Dookoła obiektu znajdują się liczne drzewa oraz inna mniejsza roślinność.

Rekonstrukcja teatru Dionizosa - ilustracja interaktywna

R1RAZWGPSYyiB

Ilustracja interaktywna przedstawia rekonstrukcję teatru Dionizosa. Teatr składa się w najbardziej wysuniętej części z orchestry, na której stoi chór. Pośrodku znajduje się ołtarz. Za orchestrą, na podwyższeniu jest scena. Na środku sceny, na wysokim podeście, stoi pomnik boga. Z obu stron pomnika grają dwaj aktorzy, zwróceni ku sobie. Dalej, również z obu stron, w dwóch rzędach ławek siedzi widownia. Za nimi znajdują się inne posągi. Z orchestry do sceny prowadzą schody. Zewnętrzny murek oddzielający scenę od schodów zdobią liczne rzeźby. Tło sceny zostało udekorowane malowidłem przedstawiającym starożytną budowlę z kolumnami. Przed orchestrą znajdują się, również półokrągłe, trybuny, na których zgromadził się tłum podziwiający widowisko. Z lewej strony stoi dalsza część budynku, lekko z tyłu. Na nim umieszczono kolumny, a pomiędzy nimi - wyrzeźbione sylwetki mężczyzn. Dach jest spadzisty. W tle stoją jeszcze inne budynki oraz wysokie góry. Z prawej strony ilustracji znajduje się panel interaktywny, z tytułem wyszczególnionym u góry: Teatr Dionizosa w czasach rzymskich. Pierwszy element to: Theatron to widownia z kamiennymi miejscami. Na ilustracji otoczono pomarańczową linią widownię przed orchestrą, po lewej stronie ilustracji. Drugi element to: Orchestra to miejsce występu chóru, z kamiennym ołtarzem (thymele). Na ilustracji otoczono pomarańczową linią półokrągłą orchestrę z chórem, a pośrodku stoi ołtarz. Trzeci element to: Proskenion to miejsce występu aktorów. Na ilustracji otoczono pomarańczową linią scenę z dwoma aktorami i posągiem między nimi, znajdującą się nad orchestrą. Ostatni element to: Skene to zaplecze teatru, stanowiące jednocześnie element scenografii. Na ilustracji otoczono pomarańczową linią malunek na ścianie za sceną - cztery kolumny, a nad nimi zdobiony tympanon.

Ilustracja interaktywna przedstawia rekonstrukcję teatru Dionizosa. Teatr składa się w najbardziej wysuniętej części z orchestry, na której stoi chór. Pośrodku znajduje się ołtarz. Za orchestrą, na podwyższeniu jest scena. Na środku sceny, na wysokim podeście, stoi pomnik boga. Z obu stron pomnika grają dwaj aktorzy, zwróceni ku sobie. Dalej, również z obu stron, w dwóch rzędach ławek siedzi widownia. Za nimi znajdują się inne posągi. Z orchestry do sceny prowadzą schody. Zewnętrzny murek oddzielający scenę od schodów zdobią liczne rzeźby. Tło sceny zostało udekorowane malowidłem przedstawiającym starożytną budowlę z kolumnami. Przed orchestrą znajdują się, również półokrągłe, trybuny, na których zgromadził się tłum podziwiający widowisko. Z lewej strony stoi dalsza część budynku, lekko z tyłu. Na nim umieszczono kolumny, a pomiędzy nimi - wyrzeźbione sylwetki mężczyzn. Dach jest spadzisty. W tle stoją jeszcze inne budynki oraz wysokie góry. Z prawej strony ilustracji znajduje się panel interaktywny, z tytułem wyszczególnionym u góry: Teatr Dionizosa w czasach rzymskich. Pierwszy element to: Theatron to widownia z kamiennymi miejscami. Na ilustracji otoczono pomarańczową linią widownię przed orchestrą, po lewej stronie ilustracji. Drugi element to: Orchestra to miejsce występu chóru, z kamiennym ołtarzem (thymele). Na ilustracji otoczono pomarańczową linią półokrągłą orchestrę z chórem, a pośrodku stoi ołtarz. Trzeci element to: Proskenion to miejsce występu aktorów. Na ilustracji otoczono pomarańczową linią scenę z dwoma aktorami i posągiem między nimi, znajdującą się nad orchestrą. Ostatni element to: Skene to zaplecze teatru, stanowiące jednocześnie element scenografii. Na ilustracji otoczono pomarańczową linią malunek na ścianie za sceną - cztery kolumny, a nad nimi zdobiony tympanon.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P11luoj6g

Innowacje okresu hellenistycznego

Mianem epoki hellenistycznej tradycyjnie określamy czas od śmierci Aleksandra WielkiegoAleksander WielkiAleksandra Wielkiego (323 r. p.n.e.) do zakończonego w I w. p.n.e. rzymskiego podboju tak zwanych państw hellenistycznych (rządzonych przez następców Aleksandra oraz ich potomków). W tej epoce nie powstaje wielka liczba nowych typów budowli, jednak przełamane zostają dawne schematy architektoniczne. Powstają nowatorskie rozwiązania w znanych już rodzajach budowli oraz całe założenia architektoniczne i wielkie kompleksy budynków. Coraz częściej powstają budowle wielokondygnacyjne. Wyraźne są wpływy kultury wschodniej. Buduje się między innymi grobowce, mające azjatycką, a nie grecką tradycję. Najokazalszy znany grobowiec tego typu należał do perskiego satrapy MauzolosaMauzolosMauzolosa (stąd nazwa mauzoleumMauzoleummauzoleum) i uznawany był za jeden z siedmiu cudów świataSiedem cudów światasiedmiu cudów świata (tak zwane Mauzoleum w Halikarnasie).

R2ZC8f1d5eSii

Na zdjęciu przedstawiona została makieta mauzoleum. Ma ona biały kolor, stoi na zewnątrz. U nasady znajdują się schody, przy których po prawej oraz lewej stronie znajdują się posągi uskrzydlonych koni. U szczytu zbudowano kolumny, które podtrzymują strome zadaszenie.

Charakterystyczną budowlą dla miast była stoaStoastoa (portyk). Tego typu zadaszone hale kolumnowe do przechadzania się i spotkań były znane w Grecji już wcześniej, obecne choćby na ateńskiej Agorze (słynna Stoa Poikile – Malowany Portyk). W okresie hellenistycznym portyki zyskały dodatkowo na popularności, stanowiąc obowiązkowy element miejskiego budownictwa. W tym czasie rozwijały się również kompleksy gimnazjonówGimnazjongimnazjonów – budynków, które służyły Grekom przede wszystkim jako miejsca ćwiczeń. W rozbudowanych gimnazjonach znajdowały się sale treningowe, bieżnie, łaźnie oraz boiska. Z czasem coraz bardziej ubogacano ich wnętrza i oprócz ćwiczeń fizycznych można było w nich także odnaleźć specjalne pomieszczenia do prowadzenia rozmów, słuchania wykładów czy muzyki.

RKOSotWOItchx

Zdjęcie przedstawia fragmenty kolumn ustawionych w rzędzie. Są one pozostałością antycznej budowli. W tle znajdują się ruiny innych budowli. Teren porośnięty jest drzewami.

Podsumowanie

Bogate życie religijne i towarzyskie greckich elit odnalazło swoje odzwierciedlenie we wspaniałych budowlach. Wznoszono monumentalne świątynie, wspaniałe grobowce, wielofunkcyjne miejsca ćwiczeń i spotkań. Pozostałości tych zabytków do dziś zachwycają odwiedzających, kształtują nasze wyobrażenie o urokach życia starożytnych Greków. Miały one również przemożny wpływ na architekturę późniejszych wieków, inspirując potomnych do budowania w sposób jednocześnie funkcjonalnych i piękny.

Ćwiczenia

2

Ćwiczenie 6

R1RzOCqBCRZNd

Uzupełnij luki w tekście słowami zamieszczonymi poniżej. W VII w. p.n.e. ustalają się zasady porządków architektonicznych – doryckiego oraz 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego. Porządek dorycki, opanowujący Peloponez oraz tzw. Wielką Grecję (Italia i 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego), cechuje się monumentalizmem i surowością. Doryckie żłobione kolumny nie posiadają bazy, natomiast ich 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego składa się z poduszki (1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego) oraz czworokątnej płyty (1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego). Świątynie w porządku doryckim były budowane również w późniejszym okresie klasycznym (V‑IV w. p.n.e.), jednak były już mało popularne w czasach hellenistycznych (IV‑I w. p.n.e.). Za najdoskonalszy przykład wykorzystania stylu doryckiego uchodzi ateński 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego z V w. p.n.e. (posiada on również cechy stylu 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego).

Uzupełnij luki w tekście słowami zamieszczonymi poniżej. W VII w. p.n.e. ustalają się zasady porządków architektonicznych – doryckiego oraz 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego. Porządek dorycki, opanowujący Peloponez oraz tzw. Wielką Grecję (Italia i 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego), cechuje się monumentalizmem i surowością. Doryckie żłobione kolumny nie posiadają bazy, natomiast ich 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego składa się z poduszki (1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego) oraz czworokątnej płyty (1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego). Świątynie w porządku doryckim były budowane również w późniejszym okresie klasycznym (V‑IV w. p.n.e.), jednak były już mało popularne w czasach hellenistycznych (IV‑I w. p.n.e.). Za najdoskonalszy przykład wykorzystania stylu doryckiego uchodzi ateński 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego z V w. p.n.e. (posiada on również cechy stylu 1. tolos, 2. orchestra, 3. echinus, 4. Sycylia, 5. Erechtejon, 6. jońskiego, 7. Partenon, 8. abakus, 9. kapitel, 10. Akropol, 11. korynckiego, 12. Korsyka, 13. jońskiego).

1

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się ze zdjęciem, następnie wykonaj polecenie.

R1NC0sD6YEyfJ

Zdjęcie przedstawia element budynku, którego zdobią filary, a ich górna część zakończona jest w kształcie ślimaka. Nad nimi widnieje napis w języku angielskim, mówiący o tym, że budynek jest agencją ubezpieczeń na życie.

Podaj nazwę antycznego porządku architektonicznego, do którego nawiązują elementy współczesnej budowli. Uzasadnij swój wybór.

RppVSy3SHpoWS

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na kapitel zaprezentowanych kolumn.

Pokaż odpowiedź

Na zdjęciu ukazane zostały kolumny w porządku jońskim, z charakterystycznymi wolutami.

2

Ćwiczenie 8

Porównaj porządek joński z porządkiem doryckim. Wypisz podobieństwa i różnice.

Ro2Pwb3n3zkjz

. (Uzupełnij). (Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Podpowiedź do tego ćwiczenia znajdziesz w rozdziale „ Rozwój greckiej architektury”. Zwróć uwagę na ilustracje dotyczące porządków: jońskiego i doryckiego i ich cech charakterystycznych.

Pokaż odpowiedź

Porządek joński:
- rozwijał się przede wszystkim na wybrzeżach Azji Mniejszej oraz na wyspach Morza Egejskiego;
-większa liczba zdobień niż w porządku doryckim;
-lekkość;
-początek w VII wieku p.n.e
-marmurowe kolumny
Porządek dorycki:
- rozwijał się przede wszystkim na obszarze właściwej Grecji, wybrzeży Italii i na Sycylii;
-monumentalizm;
-surowość;
-początek w VII wieku p.n.e
-marmurowe kolumny

2

Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, w jaki sposób architektura gmachu Sądu Najwyższego w Warszawie nawiązuje do wzorców architektury starożytnej Grecji.

R16SnpXhqd6UF

Zdjęcie przedstawia szklane budynki, których fragmenty podpierają kolumny w jasnych szarych kolorach, wyrzeźbione w kształcie kobiet, odzianych w zwiewne szaty. Postaci wznoszą się na kilka metrów, czym wywołują spotęgowane wrażenie.

RjP21NW4MLKYR

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę i nazwij zaprezentowane na zdjęciu podpory.

Pokaż odpowiedź

Elementem nawiązującym do architektury starożytnej są podpory w formie postaci kobiecych - tzw. kariatydy. Słynne kariatydy znajdują się również w budynku ateńskiego Erechtejonu.

Słownik pojęć

Aleksander Wielki

Aleksander Wielki

356‑323 p.n.e., król Macedonii, jeden z najwybitniejszych wodzów w historii. Zasłynął pokonaniem i podbojem imperium Persów. Opanował obszary starożytnej Palestyny i Egiptu, dotarł również do Indii. Twórca jednego z największych imperiów starożytności.

Rf9lKEXKzx0c9

Na zdjęciu przedstawione zostało popiersie młodego mężczyzny w nieco dłuższych, falowanych włosach, o pełnych ustach i delikatnym uśmiechu na twarzy. Rzeźba w kolorze piasku prezentuje się na tle zielonej ściany.

Evans Arthur

Evans Arthur

1851‑1941, brytyjski archeolog, znany ze swoich wykopalisk na Krecie i badania kultury minojskiej.

Ryjw89oVTs7W6

Czarnobiałe zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę z wąsami. Ubrany jest w obszerny płaszcz. Na głowie ma kapelusz. Uśmiecha się lekko.

Mauzolos

Mauzolos

król Karii w latach 377 p.n.e. - 352 p.n.e., znany ze względu na swój słynny grobowiec (tak zwane Mauzoleum w Halikarnasie), uznany za jeden z siedmiu cudów świata starożytnego.

RBjGu9bc5jEBa

Zdjęcie przedstawia mocno zniszczoną rzeźbę mężczyzny w kolorach beżu, która znajduje się w pomieszczeniu o szarych ścianach. Fragment jego głowy odpadł, podobnie stało się z rękoma. Postać odziana jest w zwiewne szaty oraz sandały. Jego twarz jest nieco pulchna, a włosy dłuższe.

Minos

Minos

legendarny król Krety, heros, syn Zeusa.

RVjLr9W8P9Xfd

Zdjęcie przedstawia ciemnoszarą rzeźbę mężczyzny. Jest on nagi, siedzi na smoku, którego ogon zawija się wokół jego tułowia. Mężczyzna prawą dłonią przykłada do długiej brody, a lewą wysunął za siebie, podpierając się lekko.

• Winniczuk L., Słownik kultury antycznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

Notatki ucznia

Galeria

R184LJxqULWLy

Grafika przedstawia obraz na rzut miasta z góry. Ukazane zostały liczne zabudowania wzniesione bardzo symetrycznie. Są one w piaskowym kolorze, zaś kolumny mają kolor czerwony. Dookoła rośnie bujna roślinność.

RCjHLSKGielOY

Na zdjęciu zaprezentowane zostało wejście do grobu, które zbudowane zostało z dużych prostokątnych elementów złożonych z jasnych kamieni. Wznoszą się one coraz wyżej, ponieważ grób umieszczony został w środku niewielkiej piaszczystej góry. Samo przejście przypomina otwór wejściowy z framugą.

RLwhb4v3wYH0o

Zdjęcie przedstawia kamienną dużą bramę. Została ona zbudowana z ogromnych prostokątnych głazów. Nad bramą znajdują się dwie rzeźby lwów zwróconych do siebie. Stoją one na tylnych łapach. Wejście otoczone jest grubymi kamiennymi murami.

RMWuD47hruYQb

Zdjęcie przedstawia fragment kolumnady Partenonu na tle bezchmurnego nieba. Ukazana jest górna część kolumn z mocno zniszczonym belkowaniem. Kolumny są żłobkowane.

R1X7XqNUBkP5a

Zdjęcie przedstawia górny fragment zniszczonej świątyni. Ukazane są cztery kolumny i belkowanie. Kolumny mają głowice udekorowane ślimacznicami; trzony kolumn są żłobkowane. Tło stanowi bezchmurne niebo.

RxwYQeMxQZGxF

Zdjęcie przedstawia na tle błękitnego nieba kolumny, które zostały wyrzeźbione na kształt kobiet odzianych w luźne szaty, większość postaci ma odłamane przedramiona, a ich głowy podtrzymują element budowli.

R1A9foGzgMwVq

Zdjęcie przedstawia starożytny teatr o ogromnych rozmiarach na wolnym powietrzu. Miejsca siedzące rozpościerają się w kształt półokręgu i wznoszą się coraz wyżej. Na samym dole znajduje się miejsce przeznaczone dla artystów, gdzie odgrywane były sztuki teatralne. Całość otaczają drzewa. Po teatrze przechadzają się turyści.

Rr0KFoL55QQGW

Na zdjęciu został przedstawiony starożytny teatr znajdujący się na wolnym powietrzu, ze względu na upływ czasu jest wyraźnie zniszczony, jednak zachował swoje pierwotne kształty. Dookoła obiektu znajdują się liczne drzewa oraz inna mniejsza roślinność.

R2ZC8f1d5eSii

Na zdjęciu przedstawiona została makieta mauzoleum. Ma ona biały kolor, stoi na zewnątrz. U nasady znajdują się schody, przy których po prawej oraz lewej stronie znajdują się posągi uskrzydlonych koni. U szczytu zbudowano kolumny, które podtrzymują strome zadaszenie.

RKOSotWOItchx

Zdjęcie przedstawia fragmenty kolumn ustawionych w rzędzie. Są one pozostałością antycznej budowli. W tle znajdują się ruiny innych budowli. Teren porośnięty jest drzewami.

R1NC0sD6YEyfJ

Zdjęcie przedstawia element budynku, którego zdobią filary, a ich górna część zakończona jest w kształcie ślimaka. Nad nimi widnieje napis w języku angielskim, mówiący o tym, że budynek jest agencją ubezpieczeń na życie.

R16SnpXhqd6UF

Zdjęcie przedstawia szklane budynki, których fragmenty podpierają kolumny w jasnych szarych kolorach, wyrzeźbione w kształcie kobiet, odzianych w zwiewne szaty. Postaci wznoszą się na kilka metrów, czym wywołują spotęgowane wrażenie.

Rf9lKEXKzx0c9

Na zdjęciu przedstawione zostało popiersie młodego mężczyzny w nieco dłuższych, falowanych włosach, o pełnych ustach i delikatnym uśmiechu na twarzy. Rzeźba w kolorze piasku prezentuje się na tle zielonej ściany.

Ryjw89oVTs7W6

Czarnobiałe zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę z wąsami. Ubrany jest w obszerny płaszcz. Na głowie ma kapelusz. Uśmiecha się lekko.

RBjGu9bc5jEBa

Zdjęcie przedstawia mocno zniszczoną rzeźbę mężczyzny w kolorach beżu, która znajduje się w pomieszczeniu o szarych ścianach. Fragment jego głowy odpadł, podobnie stało się z rękoma. Postać odziana jest w zwiewne szaty oraz sandały. Jego twarz jest nieco pulchna, a włosy dłuższe.

RVjLr9W8P9Xfd

Zdjęcie przedstawia ciemnoszarą rzeźbę mężczyzny. Jest on nagi, siedzi na smoku, którego ogon zawija się wokół jego tułowia. Mężczyzna prawą dłonią przykłada do długiej brody, a lewą wysunął za siebie, podpierając się lekko.

Bibliografia

• Koch W., Style w architekturze, Świat Książki, Warszawa 1996.

• Winniczuk L., Słownik kultury antycznej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

• Watkin D., Historia architektury zachodniej, Arkady, Warszawa 2001.