Rv6cF9WJ4OGl81

Na zdjęciu zabudowania na brzegu morza, kolorowe domy, spadziste dachy. Brak roślinności. W tle na drugim brzegu skalisty, ośnieżony szczyt.

1. Położenie geograficzne Arktyki i Antarktyki – zasięg i wielkość obszarów

Koła podbiegunowe północne i południowe są granicami stref oświetlenia Ziemi, a obszary leżące za kołami polarnymi nazywa się strefami zimnymi. Obszar rozciągający się wokół bieguna północnego to Arktyka. Nazwa pochodzi od greckiego słowa arktos oznaczającego 'niedźwiedzia', gdyż kierunek północny wyznaczano, korzystając z gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy. Południową granicę Arktyki stanowi izoterma 10°C w lipcu – najcieplejszym miesiącu na półkuli północnej. Do Arktyki należy pokryty lodem Ocean Arktyczny, największa wyspa świata Grenlandia oraz liczne archipelagi leżące u północnych wybrzeży Eurazji i Ameryki Północnej. Największe z nich to: Archipelag Wysp Arktycznych, Wyspy Nowosyberyjskie, Nowa Ziemia, Svalbard. Tak wyznaczony obszar Arktyki ma powierzchnię ok. 26,5 mln kmIndeks górny 2², z czego 14 mln kmIndeks górny 2² zajmuje Ocean Arktyczny i morza przybrzeżne.

Po drugiej stronie kuli ziemskiej na półkuli południowej leży Antarktyka. Obszar ten obejmuje kontynent Antarktydy oraz południowe wody trzech Oceanów oblewające ten ląd – Atlantyckiego, Indyjskiego i Spokojnego. Nazwa Antarktyka wywodzi się od słowa antarktikos oznaczającego w języku greckim 'naprzeciw północy' ('niedźwiedzia').
Antarktyda jest najpóźniej odkrytym kontynentem. Ten leżący wokół bieguna południowego ląd o powierzchni 13,3 mln kmIndeks górny 2²28 stycznia 1820 roku po raz pierwszy dostrzegła rosyjska wyprawa pod dowództwem Fadieja F. Bellingshausena. Zwarty kontynent Antarktydy dzieli się na dwie jednostki: większą Antarktydę Wschodnią i mniejszą, nieco bardziej rozczłonkowaną Antarktydę Zachodnią. Linia podziału biegnie tu zwężeniem obszaru Antarktydy pomiędzy dwoma morzami – Morzem Rossa i Morzem Weddella. Północną granicę Antarktyki stanowi linia sięgająca ok. 50° szerokości geograficznej południowej (S). W tym pasie zimne wody antarktyczne mieszają się z cieplejszymi i bardziej zasolonymi wodami oceanów. Do tej szerokości geograficznej dopływają też góry lodowe oderwane od lądolodu antarktycznego.

R1ZEHh4ltq11X1

Ilustracja przedstawia mapę przeglądową Arktyki. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza zaznaczono sześcioma odcieniami koloru niebieskiego. Na mapie opisano nazwy wysp, półwyspów, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

RoChBnIVTbZXW1

Ilustracja przedstawia mapę przeglądową Antarktydy. Cały obszar lądowy pokolorowany jest kolorem szarym co oznacza lądolód pokrywający całą powierzchnię kontynentu. Morza zaznaczono odcieniami koloru niebieskiego. Na mapie opisano nazwy krain geograficznych, lodowców, przylądków. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Czerwonymi kropkami przedstawiono stacje badawcze. Jest ich około trzydziestu i znajdują się gównie na wybrzeżach. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

RQSQQQvw1HI611

Na zdjęciu mapa świata powstała z połączenia zdjęć satelitarnych powierzchni Ziemi. Wody granatowe, na lądach tereny zielone i piaszczyste. Obszary na północy i południu białe i szare – pokrywa śnieżna i lodowa.

RqUeDEdfKcKr01

Na zdjęciu niebo nocą, gwiazdozbiór Wielki Wóz składający się z kilku gwiazd ułożonych w kształt wozu z dyszlem z lewej strony.

R1EsdlwWTZlKk1

Na zdjęciu wiele mniejszych gwiazd i kilka większych, jaśniejszych, układających się na niebie w kształt krzyża.

2. Cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki

Położenie geograficzne Arktyki i Antarktyki za kołami polarnymi powoduje, że w czasie dnia polarnego Słońce góruje na niewielkiej wysokości i do powierzchni Ziemi dociera tam niewielka ilość energii słonecznej. Podczas nocy polarnej Słońce nie pojawia się ponad horyzontem. Długość dnia polarnego i nocy polarnej zmienia się wraz z szerokością geograficzną. Strefa występowania dni i nocy polarnych zaczyna się na kołach podbiegunowych, gdzie trwają one 24 godziny. Im bliżej biegunów Ziemi, tym czas trwania dnia i nocy wydłuża się. Na samych biegunach dzień polarny i noc polarna trwają po pół roku.

RDZAoi3BXZf6p1

Na ilustracji schemat długości trwania dni i nocy polarnych na biegunie Północnym i Południowym w postaci kolorowych pasków podpisanych datami. Dzień polarny na Biegunie Północnym trwa 189 dób od dwudziestego pierwszego marca, po dniu polarnym następuje noc polarna, która trwa 176 dób. Na Biegunie Południowym dzień polarny trwa 183 doby (od dwudziestego pierwszego marca), a noc polarna 182.

Arktyka i Antarktyka to najzimniejsze obszary na Ziemi. W Arktyce najcieplejszym miesiącem jest lipiec i wówczas na wybrzeżach mórz średnie temperatury powietrza nieco przekraczają 0°C. We wnętrzu Grenlandii temperatura powietrza jest przez cały rok ujemna i nawet w lipcu spada do –20°C. W czasie nocy polarnej w styczniu temperatura powietrza na wybrzeżach spada do –30°C, a w środkowej części lądolodu grenlandzkiego nawet poniżej –50°C.

RguALm8BaJSwL1

Na ilustracji diagram klimatyczny. Niebieski wykres słupkowy – opady, 174 milimetry rocznie, większe latem. Czerwony wykres liniowy – temperatura, minimum – minus 33 stopnie w lutym, maksimum – 6 stopni w lipcu.

Antarktyka jest jeszcze zimniejszym obszarem. Nawet w styczniu, który jest najcieplejszym miesiącem, na wybrzeżach Antarktydy średnia temperatura powietrza nie przekracza 0°C. Najzimniejszym miesiącem jest lipiec i wówczas w środku nocy polarnej średnie temperatury miesięczne spadają do –40°C, –50°C. Najniższą temperaturę powietrza – nie tylko na Antarktydzie, ale w ogóle na Ziemi – zanotowano w stacji Wostok (78°28’S, 106°48’E) 21 lipca 1983 roku: wynosiła ona –89,2°C. Stację Wostok uznaje się za ziemski biegun zimna.

R95Fg0XUwPXdC1

Na ilustracji diagram klimatyczny. Niebieski wykres słupkowy – opady, 159 milimetrów rocznie, nieco większe od maja do lipca. Czerwony wykres liniowy – temperatura, minimum – minus 37 stopni w sierpniu, maksimum – minus 14 stopni w grudniu.

Opady w Arktyce i Antarktyce występują prawie zawsze w postaci śniegu. Deszcz to zjawisko niezwykle rzadkie. Roczna suma opadu jest niska i wynosi od kilku mm we wnętrzu lądów do 250 mm na wybrzeżach, co wynika ze skrajnie niskiej wilgotności powietrza. Określenie tych obszarów pustyniami lodowymi dobrze oddaje ich cechy – bardzo mroźno i bardzo sucho, a wiatr wieje z tak dużą prędkością jak na pustyniach gorących.
Niskie temperatury powietrza utrzymujące się przez cały rok wpływają na cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki. Wielkie obszary mórz i oceanów są pokryte lodem, a tereny lądowe największej wyspy świata Grenlandii i kontynent Antarktydy pokrywają lądolody o grubości kilku kilometrów.

Grenlandia, największa wyspa na Ziemi, ma powierzchnię 2 mln 175,6 tys. kmIndeks górny 2². Poza wąskimi pasami wybrzeża w południowej części wyspy, gdzie występuje tundra, pozostały obszar zajmuje lądolód grenlandzki o powierzchni 1,7 mln kmIndeks górny 2². Jego maksymalna grubość wynosi 3,5 km, a średnia ok. 1,5 km. Lądolód wypełnia nieckowate zagłębienie i dociera do wybrzeży, przeciskając się obniżeniami i tworząc potężne lodowe jęzory, od których w strefie brzeżnej odłamują się góry lodowe. W porównaniu z Antarktydą grenlandzkie góry lodowe są mniejsze, ale bardziej wyniosłe.
Morską część regionu arktycznego stanowi pokryty w znacznej części lodem Ocean Arktyczny, który otacza północne brzegi Eurazji oraz Ameryki Północnej, w tym Grenlandii. Środkowa część Oceanu Arktycznego jest stale pokryta lodem o grubości ok. 6 m podczas zimy i ok. 3,5 m w czasie lata – jest to tzw. wielki pak polarny (lodowy)pak lodowywielki pak polarny (lodowy). Wielkość powierzchni paku lodowego na Oceanie Arktycznym waha się między ok. 11 mln kmIndeks górny 2² w czasie zimy a ok. 8 mln kmIndeks górny 2² latem. W okresie letnim pak lodowy składający się z kier i brył lodu jest przemieszczany pod wpływem wiatru i prądu morskiego ze wschodu na zachód, tworząc Dryf Morza Beauforta.

Cechą odróżniającą Antarktydę od pozostałych kontynentów jest zaleganie na jej powierzchni najpotężniejszego lądolodu kontynentalnego na świecie o średniej grubości 2300 m, a maksymalnie osiągającego 4776 m. Zaledwie 4% powierzchni Antarktydy jest wolne od lodu. Lądolód antarktyczny przesuwa się od środka czaszy lodowej ku wybrzeżom ze średnią prędkością ok. 200 m rocznie na swojej powierzchni.
Linię brzegową Antarktydy kształtuje kilka typów lodowców. W wodach przybrzeżnych powstały lodowce szelfowelodowiec szelfowylodowce szelfowe zakończone barierą lodową. Na skutek falowania odłamują się od nich potężne, mające nawet kilkadziesiąt kilometrów długości góry lodowe. W masie lądolodu występują także strumienie lodowe płynące ku wybrzeżom z większą prędkością niż pozostała masa lodu. Strumienie kończą się jęzorami lodowymi. Tylko niewielkie skrawki wybrzeża są skaliste i wolne od lodu. Długość linii brzegowej Antarktydy wynosi ok. 27 tys. km.

R1e4Z9ooIJ4FQ1

Na ilustracji przekrój przez Antarktydę. Z lewej strony wody Cieśniny Drake'a, dalej lodowiec szelfowy, następnie lądolód Antarktydy. Z prawej strony Ocean Indyjski.

Pod lądolodem znajduje się teren o bardzo urozmaiconej rzeźbie. Jednak ponad lód wznoszą się tylko nieliczne szczyty łańcuchów górskich, tzw. nunatakinunataknunataki. Termin ten wywodzi się z języka Inuitów zamieszkujących Grenlandię i oznacza skałę sterczącą nad lodem. Nazwa nunatak nie jest jednak przypisana wyłącznie do Arktyki – stosuje się ją również w odniesieniu do Antarktyki. Najwyższym szczytem na Antarktydzie jest Masyw Vinsona (będący nunatakiem) wznoszący się do 5140 m n.p.m. Na Antarktydzie występują także czynne wulkany. Najwyższym z nich jest Erebus (3794 m n.p.m.) na wyspie Rossa.
Lądolód antarktyczny jest elementem, który istotnie wpływa na cechy środowiska tego regionu. Jeśli uwzględnić lądolód, to Antarktyda okaże się najwyższym kontynentem na Ziemi – jej średnia wysokość wynosiłaby 2263 m n.p.m.
Lód tworzący lądolody Grenlandii i Antarktydy stale utrzymuje niską temperaturą od –25°C do –40°C. Jedynie latem na powierzchni temperatura może wzrosnąć do ok. 0°C i wtedy następuje powolne topnienie lądolodu. Oba obszary lodowców kontynentalnych ze względu na swoje położenie i warunki termiczne mają wielkie znaczenie dla klimatu na Ziemi.

Warunki naturalne wpływają na florę i faunę obszarów podbiegunowych. W Arktyce tereny nieprzykryte lodem porosła tundra. Głównymi roślinami są trawy, turzyce, krzewinki, porosty i mchy porastające wieloletnią zmarzlinę. Na obszarach tych żyją duże ssaki lądowe, np. wół piżmowy, renifer karibu czy też niedźwiedź polarny, który świetnie pływa i poluje m.in. w wodach oceanu. W wodach arktycznych żyje wiele gatunków fok, liczne są też ptaki, które latem gniazdują na lądzie, ale żerują w pasie wód przybrzeżnych.
Na Antarktydzie poza nielicznymi gatunkami porostów, mchów i glonów nie ma roślinności. Natomiast fauna jest dość bogata. Najliczniejszą grupę stanowią ptaki żyjące w strefie przybrzeżnej. Są to pingwiny (kilkanaście gatunków), wydrzyki, petrele i kormorany. W przybrzeżnych wodach Antarktydy żyje bardzo dużo zwierząt żywiących się planktonem, głównie krylem. Są to wielkie oceaniczne ssaki: wieloryby (zamieszkujące też wody Arktyki), cztery gatunki antarktycznych fok, uchatki, słonie morskie i kotiki. Foki prowadzą wodno‑lądowy tryb życia i są doskonale dostosowane do warunków środowiskowych.

R13TRp4SXFdqr1

Na zdjęciu zbita masa lodu w wodzie.

RqYpRQiokn2Lb1

Na ilustracji brzeg morza, piaszczysta plaża, w wodzie kry lodowe, na drugim brzegu ośnieżone góry schodzące do morza.

RfHcH7bjiOCVD1

Na ilustracji góra lodowa w wodzie. W tle pasmo górskie.

RByGdDWOpynhI1

Na zdjęciu na pierwszym planie góra lodowa w wodzie. W tle zbita masa lodu w wodzie.

R5TQyWQngbZTC1

Na zdjęciu niedźwiedź polarny na krze lodowej na zamarzniętym zbiorniku wodnym.

R1Ux2TIkrK5C21

Na zdjęciu ośnieżony płaski teren, na drugim planie zabudowania, na dachu flagi. Człowiek w czerwonym ubraniu.

Rxgiz6SG5xcxo1

Na zdjęciu ośnieżone skaliste szczyty wystające ponad powierzchnię lądolodu.

RlN91BNe2nR631

Na zdjęciu krawędź płaskiej tafli lodu w zbiorniku wodnym.

R1cZDdquMkIt81

Na zdjęciu renifer pasący się wśród karłowatej roślinności, w tle pasmo wysokich gór.

RUgpdKALLGnfJ1

Na zdjęciu kilka wołów piżmowych w skalistym terenie. Długa ciemna sierść, kręcone rogi.

RPx1mjXQ8ud1Q1

Na zdjęciu pingwin wyskakujący z wody skutej lodem. W tle stado pingwinów.

3. Arktyka i Antarktyka – sytuacja prawna, eksploatacja i ochrona zasobów

Badania geologiczne przeprowadzone pod dnem Oceanu Arktycznego wskazują, że na tym obszarze występują duże złoża gazu ziemnego i ropy naftowej. Szacuje się, że mogą one stanowić nawet 25% światowych rezerw tych paliw. Stwierdzono także występowanie złóż złota, srebra, metali ziem rzadkich i kamieni szlachetnych. Zasoby te będą zapewne eksploatowane już w najbliższej przyszłości. Obecnie państwa, których terytoria sięgają Oceanu Arktycznego, wysuwają roszczenia do obszaru Arktyki leżącego poza strefą 200 mil morskich. Tymi państwami są Stany Zjednoczone Ameryki, Federacja Rosyjska, Norwegia, Dania i Kanada. W maju 2013 roku osiem państw tworzących Radę Arktyki – oprócz pięciu wymienionych też Szwecja, Finlandia i Islandia – podpisało pierwszą umowę o współpracy przy eksploatacji zasobów Arktyki. Do dzisiaj sytuacja prawna tej części Arktyki nie jest uregulowana umową międzynarodową.

RoYE4WMkpZ5nS1

Ilustracja przedstawia mapę Oceanu Arktycznego. Na mapie przedstawiono podział wód terytorialnych. Poprowadzono czerwone linie. Przypisano obszary Oceanu Arktycznego Stanom Zjednoczonym, Kanadzie, Danii, Norwegii, Federacji Rosyjskiej. Centralną cześć Oceanu Arktycznego wokół bieguna północnego opisano jako obszar Oceanu Arktycznego o nieuregulowanym statusie, będący przedmiotem roszczeń terytorialnych państw arktycznych. Na mapie południki i równoleżniki. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dwadzieścia stopni.

Antarktyda to jedyny niezamieszkany kontynent na Ziemi. Obecnie jest to ląd, na którym prowadzi się badania i czasowo w stacjach badawczych przebywa tam od 1 tys. osób zimą do 4 tys. osób latem. Są to przedstawiciele państw posiadających stacje badawcze, które w 1959 roku zawarły Układ Antarktyczny. Obecnie uczestnikami traktatu są 52 państwa, z czego 29, w tym Polska, to członkowie konsultanci z prawem głosowania. Prawo głosu mają kraje utrzymujące stację badawczą na południe od równoleżnika 60°S. Pozostałe 17 państw ma prawa obserwatorów. W 1991 roku układ przedłużono o 50 lat. Postanowienia układu przewidują, że Antarktyda jest kontynentem wykorzystywanym jedynie w celach naukowych i jest to obszar zdemilitaryzowany. W 1964 roku zawarto konwencję chroniącą wszelkie ssaki (z wyjątkiem wielorybów, których ochronę regulują inne konwencje) i ptaki na tym kontynencie.
W 1991 roku w protokole madryckim wprowadzono między innymi 50‑letnie moratorium i bezwzględny zakaz jakiejkolwiek eksploatacji antarktycznych zasobów mineralnych, przekształcając Antarktydę w rezerwat przyrody przeznaczony dla badań naukowych.
W 1977 roku naukowcy pracujący na Antarktydzie jako pierwsi dostrzegli zmiany w warstwie ozonowej otaczającej Ziemię. Szacuje się, że Ziemia utraciła już od 4% do 8% stratosferycznego ozonu.
W latach 1908–1959 kilkanaście państw wysunęło roszczenia terytorialne do części obszaru Antarktydy. Układ Antarktyczny nie zezwala na zgłaszanie nowych roszczeń lub rozszerzanie wcześniejszych. Obecnie roszczenia są zamrożone.
Polska posiada stałą stację im. Henryka Arctowskiego na wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych oraz czynną sporadycznie stację w Oazie Bungesa we wschodniej Antarktydzie.

RBM6lI6TFcsAf1

Na zdjęciu statek badawczy na zamarzniętym zbiorniku wodnym. Pływające kry, w tle gruba warstwa lodu.

R1T8dBaGWfBmn1

Na zdjęciu droga gruntowa, znak drogowy uwaga niedźwiedzie. W tle brzeg morza, wysokie skaliste, ośnieżone góry.

Rv6cF9WJ4OGl81

Na zdjęciu zabudowania na brzegu morza, kolorowe domy, spadziste dachy. Brak roślinności. W tle na drugim brzegu skalisty, ośnieżony szczyt.

Rmd5vszGRzJwl1

Na zdjęciu płaski budynek posadowiony na palach wbitych w betonową podstawę. Na dachu flagi. Dookoła ośnieżony teren, pługi śnieżne.

RakAoNVTUlwwB1

Na zdjęciu lotniczym kompleks kilku jednopiętrowych budynków na ośnieżonym terenie. Z prawej strony trzy zabudowania o kształcie półokrągłych tuneli przysypane śniegiem po dach.

R1avhzNpAkKrv1

Na zdjęciu kompleks niskich budynków przy brzegu zbiornika wodnego. Teren pofałdowany, żwirowy, skąpa roślinność trawiasta, w zagłębieniach woda. W tle na drugim brzegu ośnieżone góry.

4. Badania obszarów podbiegunowych

Na mapie obszarów podbiegunowych można dostrzec wiele nazw geograficznych łączących się z nazwiskami lub imionami. Pochodzą one od pierwszych odkrywców tych terenów i są dowodem uznania dla ich osiągnięć. Główny okres badań obszarów polarnych przypadł na XIX wiek i początek XX.
Poniżej przedstawiony jest krótki opis zdobywania biegunów Ziemi. Ze względu na trudne warunki naturalne człowiek dotarł tam dopiero na początku XX wieku.

Za zdobywcę bieguna północnego uznaje się Amerykanina Roberta Edwina Peary’ego. Był on doświadczonym badaczem obszarów północnych. W latach 1893–1902 kilkakrotnie przeszedł północną Grenlandię, poszukując dogodnego punktu do wyjścia na biegun północny. W kolejnych latach docierał coraz dalej na północ. W 1906 roku osiągnął 87°06’N – zaledwie 322 km od bieguna północnego – ale piętrzące się lody zmusiły go do odwrotu. Po starannych przygotowaniach 1 marca 1909 roku wyruszył z przylądka Columbia na Wyspie Ellesmere’a oddalonego o 766 km od bieguna północnego. W wyprawie brało udział siedmiu Amerykanów, duża grupa Eskimosów (Inuitów), a wyposażenie rozłożone na 19 sań ciągnęły 133 psy. Poszczególne grupy pomocnicze powracały po założeniu składów z żywnością. Po osiągnięciu 87°47’ – 246 km od celu – zawróciła ostatnia grupa pomocnicza. Od tego punktu Peary wędrował jedynie ze swoim służącym Matthew Hensonem, czterema Inuitami i pięcioma saniami zaprzężonymi w 40 psów. 6 kwietnia 1909 roku Peary po dokonaniu pomiarów stwierdził, że jest na biegunie północnym. Wykonano fotografie, dokonano sondowania głębokości Oceanu Arktycznego (stwierdzono, że głębokość przekracza 2750 m) i zatknięto flagę Stanów Zjednoczonych. Po powrocie do kraju i obwieszczeniu zdobycia bieguna północnego powstał spór, gdyż amerykański lekarz Frederick Albert Cook, uczestnik wielu wypraw w Arktyce i Antarktyce, ogłosił, że już rok wcześniej 21 kwietnia 1908 roku zdobył biegun północny. Do dziś nie ma absolutnej pewności, kto był pierwszym zdobywcą tego bieguna. Przyjęło się jednak przypisywać ten wyczyn R.F. Peary’emu, gdyż komisja uczonych uznała, że prawdopodobnie zbliżył się on na odległość 3 km od bieguna (F.A. Cook na pewno nie dotarł tak blisko).

Badania Antarktydy rozpoczęły się dopiero pod koniec XIX wieku. Jedną z pierwszych wypraw była belgijska ekspedycja na statku Belgica w latach 1898–1899. Wzięło w niej udział m.in. dwóch Polaków – Henryk Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski. W marcu 1898 roku statek wmarzł w lody na Morzu Bellingshausena i uczestnicy wyprawy stali się pierwszymi ludźmi zimującymi na Antarktydzie. Członkiem tej wyprawy był też F.A. Cook, który w 1909 roku wszedł w spór o pierwszeństwo dotarcia do bieguna północnego. Pierwszym oficerem na Belgice był Norweg Roald Amundsen. To on w latach 1910–1912 kierował norweską wyprawą, której uczestnicy jako pierwsi 15 grudnia 1911 roku dotarli do bieguna południowego. Miesiąc później, 18 stycznia 1912 roku, do bieguna doszli uczestnicy angielskiej wyprawy dowodzonej przez Roberta Scotta. Pięciu członków tej wyprawy, w tym Scott, zginęło z wyczerpania w drodze powrotnej. Wyprawa poszukiwawcza odnalazła namiot, w którym były zamarznięte ciała trzech Anglików oraz dziennik kapitana Scotta.
Przeczytaj, jak dowódcy największego z wyścigów polarnych opisali moment dotarcia do bieguna południowego.

Rankiem 15 grudnia [1911 r.] powitała nas piękna pogoda, jakby stworzona do zdobycia bieguna.
(…) O trzeciej popołudniu ze wszystkich sanek zabrzmiało jednocześnie:
– Stój! – jak wykazywały nasze koła pomiarowe, staliśmy na biegunie. Cel został osiągnięty.
(…) Z naszych dotychczasowych pomiarów wynikało, że obóz znajduje się pod 89°54’30’’S. Ponieważ jednak pogoda wyglądała na trwałą, a zapas żywności całkiem obfity, postanowiliśmy przebyć jeszcze pozostałe dziesięć kilometrów, by ustalić położenie geograficzne punktu możliwie najbliższego biegunowi (…).
(…) Pogoda utrzymywała się nadal wspaniała, choć niebo nie było zawsze zupełnie czyste. Od czasu do czasu pojawiała się nagle lekka mglista zasłona, by za chwilę znów zniknąć. Nie była jednak dość gęsta, aby przesłonić zupełnie Słońce. Świeciło ono przez cały czas, zachodziły jednak przy tym dziwne zjawiska. Zdarzało się, że przez szereg godzin Słońce nie zmieniało swej odległości od horyzontu, następnie zaś robiło nagle jak gdyby skok. Przez cały dzień powtarzaliśmy obserwacje co godzinę. Było to bardzo osobliwe wrażenie, gdy człowiek – idąc spać o szóstej wieczorem, a wstając o dwunastej w nocy – widział Słońce wciąż na tej samej na pozór wysokości. O szóstej rano, gdy znów kładł się spać, wysokość Słońca pozostawała w dalszym ciągu bez zmian. Oczywiście ulegała ona pewnym wahaniom, ale zmiany były tak nieznaczne, że bez przyrządów nie dałoby się ich wykryć. Na oko wyglądało to tak, jak gdyby Słońce krążyło dookoła nieba wciąż w tej samej odległości od widnokręgu.
(…) Po zakończeniu uroczystego posiłku na biegunie zaczęły się przygotowania do powrotu. Ustawiliśmy mały jedwabny namiot (…). Wewnątrz pozostawiłem w małej sakiewce list do króla Norwegii, zawierający wiadomość o tym, co zostało dokonane. Droga do domu była daleka, mogły jeszcze zajść okoliczności uniemożliwiające nam osobiste przekazanie wiadomości o naszej wyprawie.
Oprócz tego pozostawiłem krótki list do kapitana Scotta, który według wszelkiego prawdopodobieństwa pierwszy odnajdzie ten namiot.

(Żródło: iMjNJ6kZt9_d612t257)

17 stycznia 1912 roku kapitan Scott wraz z czterema współtowarzyszami dotarł do bieguna południowego. Oto zapis z jego dziennika.

Wtorek, 16 stycznia [1912 roku]. Obóz nr 68. Wysokość 9760 stóp. Temperatura –31°C (…). Południowy pomiar wykazał 89°42’ i pełni dobrej myśli wyruszyliśmy popołudniu dalej, spodziewając się, że jutro staniemy u celu. Mniej więcej w drugiej godzinie marszu bystre oczy Bowersa odkryły coś, co wziął za kopiec; zaniepokoiło go to, zdecydował jednak, że jest to pasmo nawianego śniegu. Pół godziny później odkrył czarną plamę na linii naszego marszu, wkrótce przekonaliśmy się, że nie mogła być ona naturalnym zjawiskiem śnieżnego krajobrazu. Idąc dalej stwierdziliśmy, że była to czarna flaga przymocowana do drążka od sań; obok ślady obozu, koleiny sań i nart idące w różnych kierunkach oraz wyraźne tropy wielu psów. Wiedzieliśmy już wszystko. Norwegowie wyprzedzili nas i pierwsi doszli do Bieguna. Spotkało nas straszne rozczarowanie i jest mi niewymownie przykro za moich wiernych towarzyszy (…). Jutro musimy dojść do Bieguna i natychmiast wracać z jak największą szybkością. Wszystkie nasze marzenia prysły; powrót będzie nużący. Schodzimy w dół – zapewne Norwegowie znaleźli lepszą drogę.

(Źródło: iMjNJ6kZt9_d612t287)

RCHmJazQ9Cd921

Na zdjęciu portret mężczyzny w ciemnym garniturze i kapeluszu.

RVz40bQ1wyEKv1

Na zdjęciu pięciu mężczyzn w ciepłych strojach i futrzanych rękawicach. Za nimi wbita w śnieg flaga brytyjska.

R15GTtNaBRXGM1

Na zdjęciu statek, żaglowiec z opuszczonymi żaglami.

R1WNC0ugjGU6a1

Na zdjęciu wnętrze, drewniane meble, pianino, gramofon, rzeźbione popiersie, na ścianach liczne obrazy.

Podsumowanie

• Arktyka leży wokół bieguna północnego. Morską część regionu stanowi Ocean Arktyczny z zalegającym na nim wielkim pakiem polarnym, a część lądową – północne wybrzeża Eurazji i Ameryki Północnej.

• Do Arktyki należy Grenlandia – największa wyspa świata (2,2 mln kmIndeks górny 2²) – pokryta lądolodem w 80%. Lądolód Grenlandii stanowi ok. 12% powierzchni wszystkich współczesnych lodów na Ziemi.

• Naprzeciwko Arktyki, po drugiej stronie kuli ziemskiej, wokół bieguna południowego leży Antarktyka obejmująca kontynent Antarktydy (13,3 mln kmIndeks górny 2²) oraz wyspy i południowe części trzech Oceanów – Atlantyckiego, Indyjskiego i Spokojnego – do ok. 50°S.

• Na Antarktydzie 96% powierzchni zajmuje lądolód kontynentalny o średniej grubości 2300 m. Jest w nim zmagazynowane ok. 70% zasobów ziemskiej wody słodkiej.

• Oba obszary podbiegunowe obejmuje klimat polarny wybitnie chłodny z niskimi temperaturami powietrza przez cały rok. W stacji Wostok na Antarktydzie zanotowano rekordowo niską temperaturę –89,2°C. Opady prawie zawsze występują w postaci śniegu. Charakterystyczną cechą w obu regionach są silne wiatry.

• Fauna, a także flora Arktyki są bogatsze niż w Antarktyce. W Arktyce występują duże ssaki lądowe, np. niedźwiedź polarny, wół piżmowy, renifer. Fauna w wodach polarnych obu regionów jest bardzo bogata.

• Sytuacja prawna na Oceanie Arktycznym poza przybrzeżną strefą 200 mil morskich nie jest w pełni uregulowana. Obszar na południe od 60°S objęty jest Układem Antarktycznym, w którym wyrażona jest konieczność ochrony zasobów przyrodniczych i wykorzystania Antarktydy jedynie dla celów naukowych i pokojowych. Na Antarktydzie działa wiele stacji naukowych i badawczych.

Słowniczek

Zadania