Ars moriendi w literaturze a źródła historyczne
Ars moriendi w literaturze a źródła historyczne
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna termin „ars (bene) moriendi” i realizacje tego motywu,
zna fragmenty tekstów historycznych na temat umierania w średniowieczu.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
interpretować teksty średniowieczne: Skarga umierającego, Dusza z ciała wyleciała,
zastosować wiedzę historyczną w interpretacji tekstu literackiego.
2. Metoda i forma pracy
Heureza
Analiza i interpretacja porównawcza
3. Środki dydaktyczne
Podręcznik i antologia z serii „Pamiętajcie o ogrodach…” cz. 1 oraz fragment tekstu M. Włodarskiego W średniowiecznym kręgu śmierci.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel przedstawia ogólne cele lekcji, podkreślając, że wśród różnorodnych ujęć motywu śmierci w literaturze wyróżnia się tzw. sztuka (dobrego) umierania – z łac. „ars (bene) moriendi”. Ars moriendi stanowi rodzaj pewnego przewodnika duchowego, a nawet poradnika zalecającego, jak dobrze przygotować się na nadejście śmierci.
W ramach wprowadzenia nauczyciel inicjuje rozmowę, zadając pytanie: Przypomnijcie, w jakich utworach średniowiecznych zetknęliście się z motywem śmierci?
Uczniowie powinni wskazać Pieśń o Rolandzie jako przykład heroizacji i sakralizacji śmierci oraz Legendę o świętym Aleksym jako przykład śmierci ascety. Można przeprowadzić, krótkie porównanie scen śmierci obu bohaterów.
b) Faza realizacyjna
Tok zajęć należy podporządkować analizie i interpretacji dwóch tekstów: Skargi umierającego oraz Dusza z ciała wyleciała.
Analizę należy poprzedzić lekturą fragmentu tekstu W średniowiecznym kręgu śmierci Macieja Włodarskiego. Po przeczytaniu uczniowie wypisują w punktach informacje dotyczące sposobu traktowania śmierci w średniowieczu. Można to ćwiczenie zrealizować metodą burzy mózgów lub pracy indywidualnej. W tym drugim przypadku kilku uczniów odczytuje głośno swoje notatki.
Następnie nauczyciel proponuje przejście do lektury i analizy Skargi umierającego. W pracy mogą pomóc pytania pomocnicze zaproponowane przez prowadzącego, np.:
O czym poucza podmiot liryczny, wypowiadający się w pierwszej osobie?
Jakie cechy swego dotychczasowego życia wspomina podmiot liryczny? O co prosi czytelników?
Na zakończenie warto podkreślić dydaktyczny charakter utworu oraz zwrócić uwagę na wykorzystaną tu formę spowiedzi.
Następnie nauczyciel proponuje, by prześledzić funkcjonowanie motywu w utworze Dusza z ciała wyleciała . Tutaj też można zastosować pytania pomocnicze:
Jaka sytuacja została ukazana w wierszu?
Jak rozpoznać, czy w wierszu chodzi o sytuację przedśmiertną, czy o wizję zaświatów?
c) Faza podsumowująca
Na zakończenie nauczyciel inicjuje krótką dyskusję o tym, jak w dzisiejszej kulturze funkcjonuje temat śmierci.
5. Bibliografia
Makowiecki A.i in:. „Pamiętajcie o ogrodach…”. Literatura – kultura – język, cz. 1, Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, WSiP, Warszawa 2003.
„Pamiętajcie o ogrodach…”. Literatura - kultura - język, cz. 1, Antologia. Wybór tekstów i opracowanie A. Z. Makowiecki i in., WSiP, Warszawa 2002.
Włodarski M., W średniowiecznym kręgu śmierci, http://staropolska.gimnazjum.com.pl/sredniowiecze/opracowania/w_sredn_kregu_smierci.html
6. Załączniki
brak
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcja przeznaczona jest dla klasy pierwszej liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym programem języka polskiego.