Artyści w służbie reklamy
Ilustrowane plakaty zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX wieku wraz z wynalazkiem chromolitografii, która umożliwiła wprowadzenie koloru do tekstowych afiszy i ogłoszeń oraz związanie ilustracji z tekstem. Plakaty pojawiły się w dużych miastach w dobie rewolucji przemysłowej. Zaistniała wtedy potrzeba, by informować społeczeństwo o wydarzeniach kulturalnych (spektaklach teatralnych, koncertach, wystawach i akcjach charytatywnych) i reklamować modne usługi czy towary.
1) Zajrzyj do serwisu Culture.pl i dowiedz się, czym jest polska szkoła plakatu.
2) Obejrzyj w internecie Galerię Polskiego Plakatu.
3) Ustal, gdzie i od którego roku odbywa się Międzynarodowe Biennale Plakatu.
4) Odwiedź pierwsze na świecie stałe muzeum plakatu: link.
Przedstaw tematykę współczesnych plakatów. Czy można wyodrębić ich gatunki?
Wymień kilku najwybitniejszych przedstawiecieli polskiej szkoły plakatu
Na podstawie materiałów obejrzanych w internetowej Galerii Polskiego Plakatu określ podstawowe cechy i funkcje plakatu.
Odniesienia do plakatu można odnaleźć w języku codziennym. Funkcjonują w nim np. takie określenia jak: myślenie plakatowe, twarze z plakatu, farby plakatówki. Wyjaśnij, co oznaczają te wyrażenia.
Plakat secesyjny – Alfons Mucha
Alfons Mucha
Czeski malarz, ilustrator, projektant plakatów, reklam, kalendarzy, okładek czasopism, rzeźb i biżuterii. Twórca nowatorskiego i podziwianego le style Mucha – ucieleśniającego założenia i postulaty francuskiej secesji. W latach 1893–1903 pracował w Paryżu, gdzie odniósł spektakularny sukces, później przeniósł się do Nowego Jorku, ostatnie lata życia spędził na Morawach. W 1902 roku wydał Documents décoratifs – podręcznik wzornictwa dla artystów i rzemieślników. Mucha interesował się symbolizmem, mistycyzmem i teozofią, był też masonem. Do jego nasłynniejszych dzieł należą panneauxpanneaux dekoracyjne: Pory roku (1896), Zodiak (1896), Sztuki piękne (1898), Pory dnia (1899), Kamienie szlachetne (1900) oraz monumentalny cykl obrazów olejnych Epopeja słowiańska (1912–1926). Artysta stosował technikę litografii barwnej, która pozwalała reprodukować i masowo powielać jego dzieła, a ze względu na cenę – czyniła je powszechnie dostępnymi.
Kluczowy dla kariery Muchy był plakat do sztuki Gismonda (il. 1) zamówiony przez Sarah BernhardtSarah Bernhardt – królową paryskiego teatru. Przyniósł on artyście lukratywny, długoletni kontrakt z aktorką, sławę i niebywały sukces materialny. Projekt był przełomowy i zupełnie odmienny od dotychczasowych afiszy teatralnych ze względu na nietypowy, wąski format pionowy. Artysta narysował wyidealizowany, naturalnej wielkości portret bohaterki i zamiast mocnych kontrastowych barw wybrał wyrafinowaną, pastelową kolorystykę. „Boskość” Bernhardt zasugerował przez okolenie jej twarzy aureolą ze złotej mozaiki. Dostojna poza aktorki i jej bogata szata nawiązują do wzorów sztuki bizantyńskiej. Widoczna na plakacie w prawym dolnym rogu adnotacja „Imprimeries Lemercier, Paris” oznacza nazwę drukarni, która przygotowała negatyw i wykonała odbitki litograficzne pracy Muchy. Il. 2 i il. 3 przedstawiają typowe dla Muchy wizerunki pięknych, witalnych i zmysłowych kobiet, o długich włosach, wijących się w splotach lub rozwianych oraz o rozmarzonym spojrzeniu, przykuwającym uwagę widza. Głowy modelek artysta otaczał zazwyczaj półkolem wypełnionym bogatym ormanentem kwiatowym, a ich zwiewne szaty ozdabiał arabeską. Inspiracje czerpał ze sztuki bizantyńskiej, celtyckiej, japońskiej i słowiańskiej oraz rokoka. Jego prace były odpowiedzią na postulaty Art NouveauArt Nouveau, by sztuka zaspokajała potrzeby zwyczajnego człowieka, np. ozdabiała przedmioty użytku codziennego i upiększała opakowania towarów. Mucha – niekwestionowany mistrz secesji – przerzucił pomost pomiędzy sztuką wysoką i – masową, dlatego jego twórczość od ponad 100 lat budzi zachwyt zarówno koneserów, jak i mniej wrażliwych estetycznie odbiorców.
Słowo imprimeries (fr. ‘druk, drukarnia’) powiązane jest z łac. imprimatur (‘niech będzie odbite’). Jest to formuła oznaczająca pozwolenie na druk wydane przez autora, wydawcę, cenzurę kościelną. Umieszcza się ją zazwyczaj na początku (zazwyczaj na odwrocie karty tytułowej) lub na końcu książki.
(kamieniodruk) jest w grafice podstawową i najpowszechniejszą odmianą druku płaskiego. [...] Zbliża się najbardziej do rysunku na papierze i najwierniej oddaje indywidualny styl artysty oraz bogactwo środków technicznych, które dają się wzajemnie łączyć, dzięki czemu stwarzają szeroką skalę możliwości wyrazowych. Zasada litografii jest stosunkowo prosta: jej podstawą są chemiczne właściwości litograficznego kamienia – drobnoziarnistego wapienia. Kamień litograficzny przyjmuje tłuszcz z rysunku, a jeżeli jego powierzchnię poddamy działaniu płynu trawiącego – może tę właściwość zachować. Kiedy w trakcie druku kamień zostanie zmoczony wodą, miejsca niezarysowane będą odpychały tłustą farbę drukarską. Pozostanie ona tylko w partiach rysunku wykonanego tłustą kredką lub tuszem.
(litografia barwna) – technika służąca do wykonywania odbitek wielobarwnych przy użyciu oddzielnych form (20 i więcej) dla każdego koloru. Podstawą przygotowania form chromolitograficznych jest rysunek konturowy, którym wyznacza się zarówno kontury obrazu, jak i obrys poszczególnych barw. Druk wykonuje się w określonej kolejności barw, tj. zazwyczaj od najjaśniejszych do najciemniejszych.
Sygnowanie odbitek graficznych obejmuje ich autoryzację przez samego artystę (sygnatura lub odręczny podpis ołówkiem na każdej kopii) i wygrawerowanie nazwisk współpracowników. Ich udział w dziele określa się łacińskimi skrótami: pinx (pinxit) – namalował, del., delin. (delineavit) – narysował, inv. (invenit) – wymyślił, sc., sculps. (sculpsit) – wyciął (wyrzeźbił), inc. (incidit) – wygrawerował, f., fe., fec. (fecit) – wykonał, lith. – litografował, im. (impressit) – wydrukował. Nazwę wydawcy określa się skrótem ex. – excudebat, excudit.
Co sądzicie o dziełach Muchy? Uważacie je za piękne i czarujące, a może wydają się wam niemodne, staroświeckie i kiczowate? Przedyskutujcie problem, przywołując odpowiednie argumenty.
Prace Muchy są dziś masowo reprodukowane, np. w postaci kalendarzy, oraz wykorzystywane jako ozdoba rozmaitych przedmiotów (m. in. porcelany, notesów, torebek, pudełek). Oceń, czy sprzyja to popularyzacji prac artysty, czy raczej banalizuje je i odziera z aury dzieła sztuki.
Na podstawie il. 2 i 3 wymień podstawowe cechy formy secesyjnej.
Mistrzowie plakatu: Teodor AxentowiczTeodor Axentowicz i Jan BulasJan Bulas
I Międzynarodowa Wystawa Plakatów odbyła się w Krakowie w 1898 roku. Rok wcześniej zawiązało się tam Towarzystwo Artystów Polskich „Sztuka”. W jego skład weszli wybitni malarze, m.in. Józef ChełmońskiJózef Chełmoński, Teodor Axentowicz i Józef MehofferJózef Mehoffer. Członkowie stowarzyszenia (należący do elity arystycznej kraju) na przemian projektowali plakaty propagujące polskie i zagraniczne wystawy „Sztuki”. Il. 1 przedstawia jeden z najsłynniejszych młodopolskich afiszy autorstwa Teodora Axentowicza – członka wiedeńskiej Secesji i paryskiego Towarzystwa Narodowego Sztuk Pięknych, autora subtelnych pastelowych portretów kobiecych i folklorystycznych obrazów z życia Hucułów. Plakat zdobiony jest wizerunkiem pięknej rudowłosej muzy w wieńcu laurowym na głowie. Artysta narysował go czarną ekspresyjną kreską, wydobywającą idealnie piękną twarz kobiety, której rysy autor powtarzał wielokrotnie w innych dziełach i technikach. Na il. 2 widnieje afisz zaprojektowany przez Jana Bulasa – malarza i grafika, autora ilustracji książkowych i kartonów witrażowych. Motywem dekoracyjnym są tu stylizowane, suche osty, które nadają dziełu ekspresyjnego, graficznego charakteru. Podobną stylizację ornamentów roślinnych w postaci winiet czy ozdobnych inicjałów stosował najbardziej wszechstronny artysta młodopolski – Stanisław WyspiańskiStanisław Wyspiański, który inspirował się wzornikiem uznanego ilustratora i plakacisty francuskiego – Eugène’a GrassetaEugène’a Grasseta.
Porównaj wizerunki kobiece z plakatu Muchy (Cycles Perfecta) i plakatu Axentowicza. Wymień co najmniej dwie cechy wspólne i dwie różnice w zakresie ich formy.
a) Podobieństwa...
b) Różnice...
Wyjaśnij, jakie znaczenie symboliczne ma na plakacie Axentowicza wieniec laurowy i jaką funkcję pełni.
Odnosząc się do symboliki lauru, wyjaśnij wyrażenia: „spocząć na laurach” i „laureat”.
Wymień innych (niż dotychczas omówieni) twórców i projektantów plakatów modernistycznych.
Mistrzowie plakatu: Henri Toulouse‑Lautrec
Henri Toulouse-Lautrec
(czyt.: ąri tuluz‑lotrek) – francuski malarz, rysownik oraz artysta grafik (ilustrator i litograf), znany z ekscentryczego i swobodnego trybu życia w paryskiej dzielnicy Montmartre – kolebce cyganerii arystycznej i siedzibie słynnych XIX‑wiecznych kabaretów (Moulin Rouge, Folies‑Bergère, Moulin de la Galette). Zasłynął dekadenckimi obrazami przedstawiającymi frywolne sceny z nocnego życia Paryża ( m.in. rozrywki w teatrach variétésvariétés) i portretami modelek o wątpliwej reputacji. Artysta tworzył również scenografie i afisze. Dziś uważa się go za prekursora sztuki reklamowej.
Na il. 1 widnieje pierwszy zaprojektowany przez artystę afisz reklamowy dla paryskiego kabaretu Moulin Rouge. Toulouse‑Lautrec narysował na nim tancerkę La Goule, wykonującą słynnego kankana. Il. 2 przedstawia plakat dla lokalu Les Ambassadeurs, promujący występy Aristide’a Bruanta – śpiewaka kabaretowego, sławnego z grubiańskiego języka i szczególnie wulgarnych występów, a także ze strojów rodem z cyganerii (kapelusz z szerokim rondem, czarna peleryna i czerwony szal). Ostatnia z zaprezentowanych prac (il. 3) to swoisty hołd dla Jane Avril, która (w przeciwieństwie do innych artystek kabaretowych zarzucających Toulouse‑Lautrecowi karykaturalne oszpecenie ich postaci) świadoma była mocy reklamy i tego, jak wiele jej sława zawdzięcza wizerunkom ekscentrycznego artysty. Tancerka zamawiała u niego także afisze niezwiązane z żadnymi występami, by rozdawać je swoim wielbicielom. Wszystkie zaprezentowane plakaty wykonano w technice litografii barwnej. Śmiałe kadry, nietypowe jak na ówczesne czasy oraz zdecentralizowaną kompozycję prace te zawdzięczają wpływom sztuki japońskiej. Toulouse‑Lautrec inspirował się nie tylko formą drzeworytów ukiyo‑e (z uproszczoną płaszczyzną obrazu, kontrastem pól pustych i pełnych, płaskimi plamami koloru), lecz także ich tematyką (teatr kabukiteatr kabuki czy scenki z dzielnicy uciech w Edo). Afisze Lautreca cechuje lapidarność, celność rysunku i daleko posunięta synteza kształtów. Czarny kontur trafnie opisuje sylwetki i buduje ekspresję postaci.
Toulouse‑Lautrec. BiografiaWkrótce plakaty Henry’ego stały się tak słynne, że niektórzy kolekcjonerzy nocami krążyli po mieście i zrywali je z murów, jeszcze wilgotne, tuż po ich rozlepieniu. On sam w coraz większym stopniu przedkładał je ponad inne formy artystyczne [...]. Wiele wskazuje na to, że te preferencje miały podłoże psychologiczne. Już od dzieciństwa Henry bardzo lubił s’afficher, popisywać się; odziedziczył tę skłonność po ojcu. Czasownik s’afficher – afiszować się, celowo ściągać na siebie publicznie uwagę – pochodzi bezpośrednio od rzeczownika affiche – afisz. Tworząc plakaty, mógł Lautrec nadal afiszować się, tym razem w sensie dosłownym, popisywać się ekstrawagancją, wystawiając na widok publiczny swoją budzącą zgorszenie twórczość, a zarazem udaremniać wysiłki rodziny, która próbowała skłonić go, by jako kaleka trzymał się na uboczu. [...] Ubierał się niekonwencjonalnie, w sposób przyciagający uwagę, nosił na przykład spodnie w beżowo‑czarną kratkę, w których wiele razy został sfotografowany. [...] Ta specyficzna autoreklama była po części mechanizmem obronnym, takim samym jak wykpiwanie swego kalectwa. Świadczyła jednak również o jego nowoczesności, rozumieniu rosnącej potęgi reklamy, nawet reklamy negatywnej.
Julia Frey, Toulouse-Lautrec. Biografia, tłum. Joanna Andrzejewska, Warszawa 2004, s. 359–360.
Oceń afisze Toulouse‑Lautreca. Wskaż elementy, które ci się w nich podobają.
Wskaż, jakimi cechami można je okreslić:
krzykliwe,
brzydkie,
ciekawe,
kolorowe,
ekspresyjne,
dynamiczne,
nowoczesne,
staroświeckie,
schematyczne,
secesyjne,
symboliczne,
modernistyczne,
inne.
Wyjaśnij, do jakiego gatunku sztuki można je zaliczyć.
Podaj inne niż w przytoczonym tekście wyrażenia bliskoznaczne dla wyrażenia afiszować się.
Wśród wyrażeń zgromadzonych w poprzednim zadaniu wskaż te odnoszące się bezpośrednio do reklamy i określające zadania plakatu
Grafika japońska
Ekspozycje japońskiego rzemiosła artystycznego organizowano w XIX‑wiecznej Europie w ramach wielkich wystaw światowych. Przyciągały one sporą publiczność i budziły żywe zainteresowanie artystów oraz krytyków sztuki. Modne stało się np. kolekcjonowanie barwnych drzeworytów. Na il. 1 i 2 zaprezentowano dzieła Utagawy Toyokuniego IUtagawy Toyokuniego I – jednego z najważniejszych artystów tworzących w stylu ukiyo‑e – co znaczy dosłownie ‘obraz świata, który przemija’. Na barwnych drzeworytach z tego nurtu przedstawiono scenki rodzajowe z życia bogatego mieszczaństwa oraz mody i obyczaje panujące w Edo (dziś Tokyo), np. typowe rozrywki w dzielnicy uciech Yoshiwara. W drzeworytach Utagawy Toyokuniego (podobnie jak w całym nurcie ukiyo‑e) dominują dwa tematy: ekspresyjne ujęcia aktorów popularnego teatru kabuki, w którym wszystkie role odgrywali mężczyźni, oraz dekoracyjne wizerunki pięknych kobiet – głównie gejsz i kurtyzan (oiran). Drzeworyty japońskie z przełomu XVIII i XIX wieku odznaczają się asymetryczną kompozycją, precyzyjnym, kaligraficznym rysunkiem, ograniczoną paletą kilku czystych, nasyconych barw i kunsztownymi motywami zdobniczymi.
Najbardziej znanym polskim zbieraczem sztuki japońskiej był Feliks Jasieński (1861–1929). Jego bogatą kolekcję m.in. drzeworytów ukiyo‑e można dziś podziwiać w Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” w Krakowie.
Po uważnym obejrzeniu plakatów Toulouse-Lautreca i drzeworytów japońskich, zastanów się, co je łączy, a co różni. Określ ich tematykę, materiał (medium) i technikę. Przyporządkuj cechy odnoszące się do formy, kompozycji, kolorystyki i stylu dzieł.
Tematyka, Medium i technika, Kompozycja i forma, Kolorystyka, Styl dzieł
| Dzieła Toulouse-Lautreca | Drzeworyty japońskie | |
|---|---|---|
| Tematyka | ||
| Medium i technika | ||
| Kompozycja i forma | ||
| Kolorystyka | ||
| Styl dzieł |
Sztuka reklamy i reklama sztuki
Współczesny marketing wciąż poszukuje nowych mediów i obszarów działania. W ostatnich latach z powodzeniem łączy sztukę z reklamą. Sponsoruje np. kosztowne produkcje filmowe, przedstawienia teatralne i wystawy malarstwa. To występowanie w roli mecenasa nie jest jednak bezinteresowne. Firmy handlowe przejmują pozytywne konotacje sztuki: jej szczególną wartość, wyjątkowość, elitarność i prestiż. Kreatywne wykorzystanie arcydzieł w reklamie budzi zdumienie, podziw, a czasem nawet niedowierzanie i szok u odbiorców.
Odszukaj w internecie reklamy opisane w poniższym tekście oraz dzieła, do których reklamy te nawiązują.
Kanon sztuki jest niewyczerpanym źródłem inspiracji dla twórców reklam, zarówno kampanii handlowych, jak i społecznych (niekomercyjnych). Zleceniodawcy sprytnie wykorzystują tajemniczą i wieloznaczną aurę arcydzieł, odwołują się do sprawdzonego nośnika wartości, czegoś budzącego powszechny podziw, po to, by wywołać u potencjalnego konsumenta pozytywne skojarzenia i wpłynąć na jego decyzję o kupnie jakiegoś towaru lub „zaszczepić” mu pożądane zachowanie. „Absurdly low consumption” („Nieprawdopodobnie niskie zużycie”) – reklama Volkswagena Polo BlueMotion stworzona przez rosyjskiego rysownika Kiryła Chudińskiego odwołuje się do twórczości René Magritte'aRené Magritte'a. Nie chodzi tu o jakiś obraz, lecz raczej o ducha jego surrealnej sztuki. Hasło reklamy luksusowego samochodu marki Lexus brzmi: „Every piece is a masterpiece” („Każda część jest arcydziełem”). Reklama ta nawiązuje do Słoneczników Vincenta van GoghaVincenta van Gogha, powtarzając kompozycję i kolorystykę słynnego pierwowzoru. Najlepiej „zarabiającym” dziełem sztuki jest jednak Mona Lisa Leonarda da VinciLeonarda da Vinci. Do tego obrazu odwołano się np. w reklamie pralinek z gorzkiej czekolady Gioconda – bohaterka ma tu ciemną karnację i fryzurę w stylu afro. W innej reklamie Mona Lisę całkowicie pozbawiono włosów: w ten sposób ANT – włoska fundacja non‑profit – wspiera osoby chorujące na raka. Inna organizacja (niemiecka Child Health Foundation) w sugestywnej kampanii społecznej „The Scream” („Krzyk”) wykorzystała dzieło Edvarda MunchaEdvarda Muncha, które wyłania się z siniaków i zadrapań na plecach maltretowanej dziewczynki. Ten mocny w wyrazie i bardzo emocjonalny wizerunek wyczula na symptomy przemocy wobec dzieci. O sensie ostatniej reklamy, o której warto w tym miejscu wspomnieć, świadczy jej hasło: „Turn your dog into God. Canine Blood Donation Drive” („Twój pies także może zostać honorowym dawcą krwi i poczuć się niczym Bóg”). Jej twórca inspirował się słynnym freskiem Michała AniołaMichała Anioła z Kaplicy Sykstyńskiej przedstawiającym Stworzenie Adama oraz grą słów odczuwalną w języku angielskim.
Oprac. na podstawie: link
Przedyskutujcie, które z opisanych reklam podobają się wam najbardziej. Poprzyjcie swoje wybory argumentami.
Omówcie uczucia i emocje wywołane przez plakaty.
Czy uważasz przedstawione reklamy za oryginalne i inspirujące? Uzasadnij odpowiedź.
Która koncepcja wydaje ci się szczególnie błyskotliwa? Uzasadnij odpowiedź.
Jakie cechy dzieł sztuki (głównie arcydzieł) wykorzystuje reklama?
Zadaniowo
Zaprojektuj plakat propagujący humanitarne traktowanie zwierząt. Nie zapomnij o chwytliwym haśle, odwołującym się np. do symboliki lub gry słownej.