Bronowicka chata z bajki. W widowiskowym teatrze Stanisława Wyspiańskiego
WeseleEnsemble jak z feerii, z bajki,
ach, ta chata rozśpiewana,
jakby w niej słowiki dźwięczą,
i te stroje, ukąpane tęczą.
(akt I, scena 19)
Czy zastanawialiście się kiedykolwiek nad strukturą widowiska teatralnego? Jakie dziedziny sztuki współtworzą takie widowisko? Jakie czynniki kulturowe odgrywają w nim ważną rolę?
Przypomnij sobie ostatnio oglądany spektakl teatralny. Określ, czy scenografia, kostiumy, światło, dźwięk, muzyka i ruch sceniczny odgrywały w nim rolę równorzędną z tekstem słownym.
Teatr ogromny
Nie ulega wątpliwości, że Wyspiański – jako wybitny artysta malarz, scenograf, kostiumolog − tworzył dramaty przełamujące zwyczajową konwencję, do której przywykli ówcześni odbiorcy. W obrębie bogato zróżnicowanej dramaturgii młodopolskiej stworzył nurt dramatu neoromantycznego (nawiązującego do tradycji dramatu romantycznego). Wesele jest jednocześnie znakomitą realizacją synkretyzmu – w utworze występują elementy realistyczne, symbole, personifikacje stanów psychicznych oraz obrazowe metaforymetafory. Jako reformator i teoretyk teatru, Wyspiański chciał przeprowadzić własną reformę teatralnąteatralną.
Reformatorski program Wyspiańskiego „objął reformę całego teatru polskiego, wszystkich jego tworzyw: słowa, malarstwa i architektury teatralnej, światła, muzyki, tańca, śpiewu, rzemiosła aktorskiego i reżyserskiego”.
Wizja nowego „teatru monumentalnego” łączyła repertuar klasyczny (od antyku po wiek XIX) z inscenizacjami nowoczesnymi pod względem reżyserskim i scenograficznym (Wyspiański był również projektantem kostiumów do swoich spektakli). W sztuce artysty ujawniają się zarówno neoromantyczna idea narodowego „teatru ogromnego”, jak i młodopolskie koncepcje spektaklu łączącego słowo literackie, obraz, dźwięk oraz ruch sceniczny.
Określ nastrój poszczególnych aktów dramatu.
III, I, II
| Apatia, wizje oniryczne, refleksyjność, pesymizm | |
|---|---|
| Radość, śpiew, taniec, barwa, hałas | |
| Zaduma, nostalgia, mistyka, tajemnica, patos |
Przeanalizuj nastrojowość wybranych scen dramatu.
Zastanów się, które dziedziny sztuki odgrywają w Weselu rolę równorzędną ze słowem literackim.
Wśród wybranych dzieł malarstwa młodopolskiego wskaż obrazy, które mogłyby stanowić ilustrację Wesela. Uzasadnij wybór, odwołując się do treści dramatu.
Które z wymienionych elementów scenografii przynależą do kręgu kulturowego inteligencji, a które do środowiska chłopów? Uzupełnij tabelę.
| inteligencja | chłopi |
|---|---|
Spośród wymienionych nurtów estetycznych Młodej Polski wskaż te, które Stanisław Wyspiański zastosował w swoim dramacie.
- symbolizm
- impresjonizm
- ekspresjonizm
- realizm
- naturalizm
Nawiązania do tradycji jakiej formy dramatycznej można znaleźć w kompozycji Wesela?
- kabaret literacki
- szopka krakowska
- misterium pasyjne
- jasełka
- operetka
Wesele – światło, dźwięk, ruch
Na podstawie poniższego fragmentu spróbuj określić rolę dźwięku w utworze Wyspiańskiego. Omów, w jakim stopniu muzyka buduje przestrzeń sceniczną.
RACHEL
A, ten pęd; a potem te głosy coraz cichsze,
coraz dalsze – i ta muzyka bliska;
i te wszystkie na sadzie zjawiska,
którem ja widziała –
a że to tak przemija;
że my się rozejdziemy,
że się wzajem zapomniemy,
to jest, pan mnie zapomni,
i jak się Rachel oprzytomni,
to będzie marzyć
i może będzie smutna.
Na podstawie didaskaliów wypisz wszystkie określenia natężenia światła. Wyjaśnij, w jaki sposób światło i mrok budują przestrzeń sceniczną.
Zinterpretuj wypowiedź Racheli. Następnie odpowiedz na pytanie, czy potwierdza ona fascynacje ludowością, charakterystyczne dla artystów Młodej Polski.
ta chata rozśpiewana,
ta roztańczona gromada […],
zobaczy pan, proszę pana,
że się do poezji nada.
Omów rolę inscenizacyjną, jaką odgrywają wizje oniryczne. W jaki sposób kreują one symboliczną wymowę utworu? Jaką lekcję ujawnia widzom przeszłość widziana przez pryzmat snu?
Odpowiedz na pytanie, do jakiej tradycji literackiej nawiązuje oniryzm Stanisława Wyspiańskiego. Czy możesz wskazać nazwisko twórcy inspirującego konwencję oniryczną w Weselu?
Wesele jest dramatem synestezyjnym, co oznacza, że autor połączył w nim różne konwencje estetyczne: symbolizm, impresjonizm, realizm, naturalizm, ale sięgnął też po tradycję dramatu szekspirowskiego i romantycznego (zwłaszcza technikę oniryzmu zainspirowaną przez Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego), a także − rozmaite dziedziny sztuki: słowo, dźwięk, muzykę, taniec, ruch sceniczny. Oryginalna sceneria bronowickiej izby stała się synonimem młodopolskiego modelu ludowości.
Wyspiański chciał, by świat wyobrażony był zobaczony i doznawany tak jak rzeczywisty. Scena teatralna mogła go fascynować właśnie jako miejsce dające możliwość zniesienia przyzwyczajeń do kontrastowego przedstawiania faktyczności i fantazji.
Pawie pióra
Podczas każdego przedstawienia teatralnego Wesela rzuca się w oczy i na długo pozostanie w pamięci widzów obraz kolorowej, wesołej, dźwięczącej tańcem i muzyką weselnej wsi podkrakowskiej, obraz zamknięty w niepowtarzalnym rytmie wiersza, zaczarowany w pięknie mowy polskiej. Raz po raz uderza w nas feeria różnobarwnych strojów ludowych. Raz po raz odzywają się proste, ale miłe w swej prostocie dźwięki wiejskich instrumentów, śpiewy i nawoływania parobków. I mimo jesiennej pory roku w bronowickiej izbie weselnej jaśnieje w słońcu polska wieś. Za oknem przysposobiono już na zimowe mrozy delikatne krzewy róż, w chacie wszakże pełna, radosna wiosna […].
Radosną wiejską wiosnę przynieśli ze sobą na wesele gospodarze bronowiccy, drużbowie i druhny, przyniosła ją Panna Młoda, urzekająca swoją urodą weselników – przede wszystkim Pana Młodego:A ty z twoim sercem złotem
nie zgadniesz dziewczyno‑żono,
jak mi serce wali młotem,
jak cię widzę z tą koroną,
z tą koroną świecidełek,
w tym rozmaitym gorsecie,
jak lalkę dobytą z pudełek
w Sukiennicach, w gabilotce:
zapaseczka, gors, spódnica,
warkocze we wstążek splotce;
że to moje, że to własne,
że tak światłem gorą lica!
(akt I, scena 12).Wstąpmy na chwilę do owej chaty rozśpiewanej. Przejdźmy przez izbę Gospodarza, zaglądnijmy do tanecznej. Oczom naszym ukaże się wspaniały obraz. Kolorowe kapoty i białe sukmany idą tu w zawody z wzorzystymi spódnicami i haftowanymi gorsetami, krasnymi wstążkami i pawimi piórami. Gdzieniegdzie tylko, w kącie albo z tyłu, dostrzec można czarny kolor miejskiego fraka. Środek izby zajmują roześmiane, tańczące z jurnymi parobkami dziewczęta. Dookoła, na ławach, rozsiadły się wygodnie bronowickie sąsiadki i gwarzą o czasach swej młodości. Z boku widać otwarte drzwi. Dochodzi przez nie gwar biesiadujących godnie gospodarzy. Wychylili już niejedną kwartę, ale cóż to dla nich! Rozmawiają żywo, oczywiście o polityce.
Komentarz profesora Franciszka Ziejki sugestywnie odtwarza efektowną scenerię dramatu. Napisz własny komentarz z odwołaniem do informacji zawartej w didaskaliach: „chałupa rozświecona, z daleka jak arka w powodzi”.
Omów, tradycję literacką, do której nawiązuje przedstawiony obraz bajecznie kolorowej wsi.
Symbolizm – Wesele i Malczewski
Melancholia oraz Błędne koło – te dwa obrazy Jacka Malczewskiego znakomicie korespondują z symboliczną wymową i nastrojową aurą Wesela.
W jakim sensie malarstwo Jacka Malczewskiego może stanowić ilustrację Wesela? Zredaguj na ten temat dłuższą notatkę.
Wskaż sceny z filmu Andrzeja Wajdy Wesele nawiązujące do obrazów Jacka Malczewskiego.
Zadaniowo
Jakie odczytanie Wesela Stanisława Wyspiańskiego proponuje Andrzej Wajda? Napisz recenzję filmu, w której zawrzesz odpowiedź na pytanie.
Obejrzyj końcowe sceny Wesela oraz Pana Tadeusza w reżyserii Andrzeja Wajdy. W Weselu widzimy chocholi taniec, w Panu Tadeuszu – poloneza. Opisz wykorzystanie motywu tańca w obu utworach. Wskaż podobieństwa i różnice. Wypowiedź zredaguj w formie notatki.