Dramat romantyczny

RgLtsxg11YBG81

Ilustracja przedstawia stronę publikacji z czarno‑białą fotografią. Znajduje się na niej mężczyzna w jasnej koszuli i długiej, sięgającej podłogi pelerynie. Patrzy w górę. Ma uniesioną prawą rękę. Na mężczyźnie wiszą fragmenty roślin i liści. Na górze strony jest napis: Adam Mickiewicz „Dziady”. Na dole jest tekst: Gustaw: Bo słuchajcie i zważcie u siebie Że według Bożego rozkazu, Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po śmierci nie trafi od razu.

Powstał w epoce romantyzmu i szybko stał się jednym z najważniejszych gatunków literackich tego nurtu. Do jego głównych twórców należeli J.W. Goethe jako autor Fausta, G.G. Byron (Manfred, Kain), F. Schiller i L. Tieck. Wykładem romantycznej poetyki dramatu stała się przedmowa V. Hugo do sztuki Cromwell. Własną koncepcję gatunku przedstawił A. Mickiewicz w XVI lekcji Wykładów o literaturze słowiańskiej. Do najważniejszych dramaturgów romantycznych należą także m.in. A. de Musset oraz J. Słowacki i Z. Krasiński. Twórcy dramatu romantycznego odrzucili rygorystyczne reguły klasycyzmu, odwołując się do dramatu średniowiecznego, tragedii szekspirowskiej i hiszpańskiego dramatu barokowego (Pedro Calderon de la Barca, Lope de Vega), a także do tragikomedii i melodramatu. Nie przestrzegano zasady trzech jedności – czasu, miejsca i akcji. Wydarzenia rozgrywały się nierzadko na przestrzeni wielu lat i w oddalonych od siebie miejscach. Odrzucono rygorystyczną, przyczynowo‑skutkową konstrukcję akcji na rzecz kompozycji otwartej. Wydarzenia układają się w wiele odrębnych wątków, a kolejne sceny, często różniące się tematyką i nastrojem, są ze sobą luźno powiązane i mają charakter autonomicznychautonomiaautonomicznych epizodów, które łączy postać głównego bohatera, będącego zazwyczaj jednostką wybitną, zbuntowaną i tragiczną. Często występowała podwójna, metafizycznametafizykametafizyczna i realistyczna motywacja wydarzeń. Nie przestrzegano zasady stosowności i jedności stylistycznej – na scenie pojawiały się istoty nadprzyrodzone i sceny drastyczne, komizm mieszał się z tragizmem, a wzniosłość z groteską, posługiwano się zarówno językiem podniosłym, jak i kolokwialnym. Kolejną cechą dramatu romantycznego jest synkretyzm rodzajowy i gatunkowy. Obok elementów typowych dla dramatu (podział na sceny, didaskalia, dialogi) często pojawiają się w nich elementy liryczne (np. rozbudowane monologi, pieśni) i epickie (rozbudowane opowieści bohaterów). Romantycy lubili łączyć różne gatunki dramatyczne, np. misterium, moralitet, intermedium, jasełka, operę i operetkę. Często nie liczyli się z ograniczeniami inscenizacyjnymi, dlatego też ich utwory uznawano za dramaty niesceniczne, przeznaczone do czytania.

Teatr epoki romantyzmu

Romantyzm, szczególnie we Francji, to epoka wielkich, monumentalnych widowisk, dynamicznych i efektownych wizualnie. Do tego typu spektakli dostosowane były ówczesne sceny – jeden z najsłynniejszych paryskich teatrów epoki, Cyrk Olimpijski, posiadał scenę dziesięcioplanową o głębokości 18 metrów, dodatkowo połączoną z areną. Pozwalało to na pojawianie się w spektaklu tłumów statystów czy grup jeźdźców na koniach. Scena wyposażona była w różnego rodzaju maszyny, ułatwiające szybkie zmiany dekoracji i umożliwiające stosowanie rozmaitych efektów scenicznych. Duży wpływ na rozwój ówczesnych technik teatralnych miała opera i teatry bulwarowe, w których wystawiano niezbyt ambitne sztuki, posiadające bogatą oprawę sceniczną. Pojawił się wówczas także nowy rodzaj widowisk optycznych, oparty na efektach wywoływanych za pomocą dioramy wynalezionej przez scenografa Louisa Daguerre’a (który zasłynął także jako twórca fotografii). Był to rodzaj obrazu malowanego częściowo przezroczystą, a częściowo kryjącą farbą, co przy odpowiednim operowaniu światłem dawało efekt trzeciego wymiaru. Duże znaczenie dla kształtu ówczesnych widowisk miało także pojawienie się oświetlenia gazowego, co pozwalało na zastosowanie nieznanych wcześniej efektów świetlnych. W epoce romantyzmu nastąpił dynamiczny rozwój scenografii – odrzucono symetryczną, opartą na stałej perspektywie dekorację. Stawiano na malowniczość i monumentalność, szczególną popularnością cieszyły się góry, jaskinie, wodospady, miejsca tajemnicze i owiane grozą. Duże teatry umożliwiały iluzjonistyczne wykreowanie na scenie np. alpejskich szczytów, zamkowych ruin czy lasów. W scenografii znalazły swój wyraz postulaty V. Hugo, który domagał się „natury i prawdy”. Pojawiło się dążenie do dostosowywania kostiumów do epoki historycznej, w której rozgrywała się akcja sztuki. Niektóre rozwiązania scenograficzne wyprzedzały późniejsze pomysły naturalistów, np. słynny wówczas malarz teatralny Ciceri umieścił na scenie kępy prawdziwej trzciny.

Słownik