Audiobook
Teatr średniowieczny
Początki i rozwój teatru średniowiecznego są ściśle związane z kultem religijnym. Teatr wyewoluował z chrześcijańskich obrzędów i liturgii, funkcję „budynku teatralnego” spełniał więc kościół. Spektakle odgrywano przed ołtarzem lub specjalnie do tego celu zbudowanym grobem Chrystusa (w przypadku dramatyzacji pasyjnych), a aktorami byli księża i klerycy. W miarę rozwoju dramatu liturgicznego i jego przekształcania się w rozbudowaną formę widowiskową przestrzeń kościelna przestała być wystarczająca. Spektakle, w których występowało wielu aktorów, przeniesiono na place i ulice, gdzie budowano podesty tworzące przestrzeń gry. Z czasem zaczęto ustawiać na nich – w linii prostej bądź półkoliście – mansjonymansjony, czyli rodzaj domków, które często składały się z dodatkowych kondygnacji. W ten sposób powstała charakterystyczna dla średniowiecza scena symultaniczna. Widowisko rozgrywało się zarówno w mansjonach, jak i na pustej przestrzeni przed nimi, zwanej plateą. Mansjony wyobrażały poszczególne miejsca gry, np. w przypadku misteriów wielkanocnych (do których należy Historyja…) były to pałac Piłata, grób, dom niewiast, apteka, pałac biskupów, piekło, dom Maryi, grota, w której przebywał Piotr, Wieczernik, gospoda w Emaus.
W Anglii ukształtowała się lokalna odmiana sceny symultanicznej, złożona z korowodu wozów (tzw. pageants) tworzących rodzaj ruchomych mansjonów. Szczególnie rozbudowane i atrakcyjne od strony widowiskowej było piekło, często przedstawiane w formie otwierającej się paszczy lewiatana, z której buchał ogień. W spektaklach tych pojawiało się też wiele innych „efektów specjalnych”, które budziły grozę i uatrakcyjniały widowisko. Ważną cechą teatru średniowiecznego była dbałość o sugestywne i realistyczne przedstawianie wydarzeń, stąd też np. w scenach torturowania męczenników obficie lała się (zwierzęca) krew, a sceny rozgrywające się w piekle wzbogacano efektami dźwiękowymi, które imitowały np. odgłosy gotowania potępieńców w kotłach.
Misterium jako jeden z gatunków dramatu średniowiecznego
Misterium to najbardziej rozpowszechniony średniowieczny gatunek dramatyczno‑teatralny o charakterze religijnym. Jego nazwa nawiązuje do tajemnic wiary (od greckiego mysterion, czyli wzniosłej tajemnicy, czegoś zakrytego), które najsilniej uwidaczniają się w tajemnicy zbawienia, czyli w męce Chrystusa. Misterium rozwinęło się z dramatu liturgicznego. Pojęcie to obejmuje widowiska ściśle związane z liturgią kościelną, ale kompozycyjnie z niej wyodrębnione. Należały do nich dramatyczne inscenizacje obrzędów, takich jak np. Podniesienie Krzyża (Elevatio Crucis) i procesje, np. na Niedzielę Palmową (Processio in Ramis Palmarum). Formami bardziej rozbudowanymi były oficja dialogowane, w których pojawiały się dialogi między aktorami lub chórami, oraz oficja dramatyczne, w których rolę równie ważną jak słowo pełnił gest. Najstarszym znanym tego rodzaju utworem jest Nawiedzenie Grobu (Visitatio Sepulchri). Trzecią formą były dramaty liturgiczne w sensie ścisłym, czyli krótkie misteria pisane łaciną. Ich fabułę czerpano z Biblii (Starego i Nowego Testamentu) i żywotów świętych, pojawiały się w nich również wątki apokryficzneapokryficzne. Dojrzała forma misterium jako autonomicznego gatunku dramatu pojawiła się w XIV w. i była żywotna do XVI w., a w Polsce do XVIII w. Utwory te, w przeciwieństwie do dramatu liturgicznego, pisane były w językach narodowych, tematycznie były jednak ściśle z nim związane.
Misteria wystawiano poza murami kościołów, na placach i ulicach, głównie w okresie świąt kościelnych, np. Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu i Wielkanocy czy Bożego Ciała. Widowiska te często tworzyły tematyczne cykle, wystawiane przez kilka lub nawet kilkanaście dni. Przygotowywali je i występowali w nich najczęściej członkowie bractw rzemieślniczych lub kupieckich. Misterium miało charakter ludowy, plebejski, stąd też cechowało się naiwnym realizmem i dosłownością w przedstawianiu wątków zarówno ewangelicznych, jak i apokryficznychapokryficznych. Między kolejnymi scenami misterium pojawiały się intermediaintermedia (interludia), czyli niezwiązane z religijnym wątkiem spektaklu komiczne scenki rodzajowe, pełne rubasznego, farsowego i groteskowego humoru. Z czasem elementy komiczne zdominowały misteria, co stało się przyczyną zakazów, jakimi w XVI w. objęto ich wystawianie. Z misterium wywodzą się jasełka i szopka – ludowe widowiska przedstawiające narodziny Jezusa.
Odwołując się do treści i budowy utworu sfomułuj dwa argumenty, które potwierdzą tezę, że akcja omawianego misterium ma epicki charakter.
Słownik
(gr. apokryphos – tajemny, ukryty) – księga o tematyce biblijnej, która nie wchodzi w skład kanonu Biblii, bowiem nie uznaje się jej za natchnioną
(łac.) – interludium, lit. niewielki utwór sceniczny, o charakterze komicznym lub komiczno‑satyrycznym, odgrywany w przerwach głównego widowiska
(łac. mansio - pobyt, mieszkanie lub manere - przebywać, pozostawać, mieszkać) – element urządzenia sceny w średniowiecznym teatrze; miejsce akcji epizodu dramatu wyodrębnione w postaci całostki dekoracyjnej umieszczonej na podium (mały pawilonik imitujący np. pałac, w którym rozgrywa się przez pewien czas akcja przedstawienia)
(fr. < łac. miraculum ‘cud’) – miracle, rodzaj średniow. dramatu religijnego
(gr. mysterion – tajemnica) – średniowieczny dramat religijny o tematyce zaczerpniętej z Biblii lub z życia świętych i męczenników
późnośredniow. i renes. gatunek dram. o charakterze alegoryczno‑dydaktycznym; przybierał formę uniwersalnej przypowieści na temat doczesnych pokus, upadku i zbawienia