Dramat groteskowy

RWLOZgESnvGDp1

Ilustracja przedstawia ulotkę. W centralnej części jest duży, czerwony napis: Szewcy. W lewym górnym rogu znajduje się fragment wyblakłego, czerwonego zdjęcia, które przedstawia gmach budynku z dwiema wieżyczkami po bokach zakończonymi kopułkami. Zdjęcie podpisane jest jako Teatr im. C. Norwida w Jeleniej Górze. Napis w prawym górnym rogu: Duża scena. Na ulotce umieszczony jest jeszcze następujący tekst: Witkacy po raz trzeci na jeleniogórskiej scenie! Stanisław Ignacy Witkiewicz. Szewcy. Po pamiętnych inscenizacjach Krzysztofa Pankiewicza „W małym dworku” i Krystiana Lupy „Nadobniś i koczkodanów” Michał Ratyński wystawia Szewców — utwór porównywany z Weselem zaliczany do najwybitniejszych dzieł polskiej dramaturgii. W tym ostrym pamflecie politycznym, będącym zarazem przenikliwym studium historiozoficznym, Witkacy odsłania prawidłowości rządzące przewrotami społecznymi i mechanizmy funkcjonowania władzy. Ponadczasowość tej problematyki łączy się z prawami, którym wyjątkowej aktualności przydaje to co się w Polsce dzieje. Trzeba rozumieć pryncypia, to się rozumie wszystko. Serdecznie zapraszamy! Premiera — luty 1981.

Jest to jedna z odmian współczesnego dramatu, charakteryzująca się radykalnym odejściem od konwencji dramatu realistycznego, a więc tradycyjnej konstrukcji akcji i bohaterów. Świat przedstawiony w dramacie groteskowym jest zdeformowany i wyobcowany, cechuje się dziwnością i absurdalnością, bywa śmieszny, a zarazem podszyty grozą i rozpaczą. Wydarzenia zazwyczaj zostają zastąpione przez długie, pozbawione funkcji dramatycznej dialogi schematycznych, poddanych typizacji bohaterów, znajdujących się w absurdalnej sytuacji. Absurd w dramacie groteskowym jest środkiem wyrazu alienacji, zagubienia oraz samotności nowoczesnego człowieka w coraz bardziej niezrozumiałym świecie. Abstrakcyjne pojęcia i metafory często są traktowane dosłownie i zyskują konkretny kształt sceniczny (np. powiedzenie „walić głową w mur” znajduje swą realizację w ustawionej na scenie ścianie, w którą uderzają głową bohaterowie). Sytuacje i działania postaci przedstawione w dramacie groteskowym zazwyczaj są dalekie od psychologicznego i życiowego prawdopodobieństwa. Ważną cechą gatunku jest typowe dla groteski zestawianie i łączenie sprzecznych, nieprzystających do siebie elementów, mieszanie – a nierzadko także parodiowanie – różnych rodzajów (np. dramatu i epiki) gatunków (np. tragedii i komedii) i stylów, które wywołuje uczucie dziwności. W dramatach groteskowych często pojawia się chwyt teatru w teatrze, któremu towarzyszy burzenie iluzji scenicznej, ujawnianie się autora i autoparodia. Do dramaturgii groteskowej zalicza się utwory z kręgu teatru absurdu, szczególnie sztuki E. Ionesco (Łysa śpiewaczka), S. Mrożka (Na pełnym morzu), T. Różewicza (Kartoteka), W. Gombrowicza i wiele innych, należy do niej także większość dramatów Witkacego

Teoria Czystej Formy w teatrze

Stanisław Ignacy Witkiewicz stworzył własną koncepcję sztuki, której istotę stanowiła teoria Czystej Formy. Jej podstawowym założeniem było twierdzenie, że istotą dzieła sztuki nie jest przedstawiany przez nie przedmiot czy treść, lecz odpowiednia kompozycja jego elementów, np. barw, dźwięków, słów, gry aktorskiej. Powinny się one łączyć w taki sposób, by wywołać u odbiorcy przeżycie Tajemnicy Istnienia, czyli jedności w wielości.

Artysta tworzący według założeń Czystej Formy może, a nawet, zdaniem Witkacego, powinien deformować rzeczywistość, nie licząc się z życiowym prawdopodobieństwem i prawami psychologii. Spektakl teatralny nie powinien ukazywać wydarzeń układających się w logiczny ciąg, lecz raczej szereg scenicznych obrazów tworzących abstrakcyjną kompozycję wolną od naśladowania rzeczywistości i prawdopodobieństwa psychologicznego. Według Witkacego tak skonstruowane widowisko może wzbudzić u widza uczucie „metafizycznej dziwności istnienia”. Jednym z głównych celów teorii Czystej Formy w teatrze było – podobnie jak w przypadku koncepcji wielkich reformatorów teatru, Gordona Craiga, Adolphe’a Appi i Georga Fuchsa – przede wszystkim odejście od iluzyjnego naśladowania rzeczywistości i uniezależnienie sztuki scenicznej od literatury. Witkacy nie zdołał w pełni zrealizować swej koncepcji w praktyce i po okresie eksperymentowania, przekonany o bliskim końcu sztuki, porzucił ją na rzecz powieści, w których starał się przede wszystkim prezentować własne poglądy filozoficzne i społeczne.

Elementy teorii Czystej Formy można odnaleźć w całej twórczości Witkacego – należy do nich przede wszystkim deformacja rzeczywistości, która zazwyczaj przyjmuje postać groteski. Szewcy są utworem powstałym w okresie, kiedy Witkacy porzucił założenia Czystej Formy, można tu jednak odnaleźć jej elementy, takie jak prowadząca do absurdu deformacja świata przedstawionego i bohaterów, których wypowiedzi i zachowania są sprzeczne z zasadą prawdopodobieństwa. Obcość i dziwność zdeformowanej rzeczywistości, którą Witkacy ukazał w Szewcach, nie służy tu jednak wzbudzeniu u widza poczucia Tajemnicy Istnienia, ale jest sposobem na ukazanie problematyki, która wymyka się ujęciom realistycznym.

RxMcDNxKIbMRB

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Ukazany jest jego lewy półprofil. Mężczyzna ma pociągłą twarz z lekko zarysowanym zarostem, prosty nos, brązowe oczy oraz czarne brwi. Ma na głowie czarną, futrzaną czapkę. Ubrany jest w ciemny płaszcz z brązowym, futrzanym kołnierzem. Za mężczyzną znajdują się drzwi z klamką.

Słownik