Thomas Hobbes

Elementy filozofii

Społeczność nie jest stanem naturalnym

Spośród tych ludzi, którzy pisali cokolwiek o państwach, większość zakłada czy przyjmuje, czy też postuluje, że człowiek jest zwierzęciem z urodzenia sposobnym do życia społecznego, czyli jak mówią Grecy: zoon politikon. [...] Ten aksjomat, jakkolwiek przyjęty przez bardzo wielu ludzi, jest jednak fałszywy; a błąd wyniknął ze zbyt powierzchownego wejrzenia w naturę ludzką. [...] Może wydawać się dziwnie głupie, gdy ktoś na samym początku wywodów o państwie położy czytelnikowi tego rodzaju zaporę: człowiek nie rodzi się sposobny do życia społecznego. Tak więc trzeba bardziej jasno i wyraźnie powiedzieć: prawdą jest, że człowiekowi z natury, to znaczy człowiekowi od razu, jak tylko się narodzi, uciążliwa jest trwała samotność. [...] Nie przeczę więc, że ludzie szukają towarzystwa innych ludzi, gdyż ich do tego zmusza natura. Ale społeczności państwowe nie są prostymi zgromadzeniami, ale są związkami, do których zawiązania niezbędne są pakty i wierność tym paktom. Mocy tych paktów nie znają dzieci i ludzie niewykształceni, korzyści zaś, jakie one dają, nie znają ci, którzy nie doznali szkód z braku społeczności. Stąd też dzieje się tak, że gdy tamci nie rozumiejąc, co to jest społeczność, nie mogą do niej wchodzić, to ci nie wiedząc, jaki społeczność przynosi pożytek, nie troszczą się o nią. [...] Do życia społecznego więc człowiek stał się sposobny nie ze swej natury, lecz dzięki wychowaniu.

Thomas Hobbes

Lewiatan

Wojna wszystkich przeciw wszystkim

Jest więc oczywiste, że gdy ludzie żyją nie mając nad sobą mocy, która by ich wszystkich trzymała w strachu, to znajdują się w stanie, który zwie się wojną: i to w stanie takiej wojny, jak gdyby każdy był w wojnie z każdym innym. Albowiem wojna polega nie tylko na walce czy też na rzeczywistym zmaganiu [...], lecz na widocznej do tego gotowości w ciągu całego tego czasu, w którym nie ma pewności, że jest przeciwnie. Wszelki inny czas jest czasem pokoju.

Tak więc wszystko, co się odnosi do czasu wojny, w którym każdy człowiek jest nieprzyjacielem każdego innego, to odnosi się również do czasu, w którym ludzie żyją bez żadnego innego zabezpieczenia niż to, jakie im daje własna siła i własna inwencja. W takim stanie nie masz miejsca na pracowitość, albowiem niepewny jest owoc pracy [...] A co najgorsze, jest bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci. I życie człowieka jest samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie. [...] Ta wojna każdego człowieka z każdym innym ten ma jeszcze skutek, że nic tutaj nie może być niesprawiedliwe. Pojęcia tego, co słuszne i niesłuszne, sprawiedliwości i niesprawiedliwości, nie mają tu miejsca. Gdzie nie ma nad ludźmi jednej wspólnej mocy, tam nie ma prawa; a gdzie nie ma prawa, tam nie ma niesprawiedliwości. Siła i podstęp są w wojnie dwiema kardynalnymi cnotami. Sprawiedliwość i niesprawiedliwość nie są w ogóle władzami ani ciała, ani umysłu. Gdyby nimi były, to mogłyby być w człowieku, który by był sam na świecie, podobnie jak mogą być w nim wtedy zmysły i uczucia. Są to cechy, które przysługują ludziom w społeczeństwie, nie zaś w samotności. I z tego stanu wojny wypływa również, że nie ma w nim ani własności, ani władzy, ani różnicy między moim i twoim; do każdego człowieka należy tylko to, co może sam zdobyć, i na tak długo, jak długo może to utrzymać w swej mocy. Tyle o tej złej sytuacji, w jakiej sama natura stawia człowieka; niemniej daje mu ona możność wydobycia się z tego położenia; ta możność tkwi w części w jego uczuciach, w części zaś w jego rozumie.