Dramat realistyczny

R107B2MRT6X701

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku z siwymi, nieco dłuższymi włosami zaczesanymi do góry. Mężczyzna ma wysokie, odsłonięte czoło, ciemne brwi, piwne, duże oczy, prosty, duży nos, wydatne wargi. Mężczyzna siedzi na krześle o zdobionym oparciu, ręce oparte ma na stole. W prawej dłoni trzyma pióro, którym pisze coś na kartce, łokieć lewej ręki opiera o blat. Przed nim leżą poskładane kartki oraz stoi metalowy kałamarz. Mężczyzna ubrany jest w białą koszulę z żabotem i z mankietami wykończonymi haftowaną koronką.

RealizmrealizmRealizm jako określony prąd w literaturze pojawił się w połowie XIX w., jednak pierwsze utwory, w których stosowano technikę realistyczną, powstawały już wcześniej. Ważną rolę w ukształtowaniu się dramatu realistycznego odegrał Denis Diderot, autor Paradoksu o aktorze, który w swoich dramatach, a przede wszystkim w teoretycznych tekstach na temat teatru postulował odejście od charakterystycznego dla XVII‑wiecznej tragedii idealizmu i zbliżenie sztuki dramatycznej do życia. Podobne poglądy na dramat głosił również G.E. Lessing, autor Dramaturgii hamburskiej. Tendencje te doprowadziły do powstania nowego, odmiennego od komedii i tragedii gatunku, nazywanego dramatem mieszczańskim lub po prostu dramatem. Jego bohaterami byli mieszczanie, którzy zgodnie z zasadą stosowności mogli pojawiać się jedynie w komedii. Według Diderota postacie dramatyczne miała cechować typowość, przeciętność, a fabuła powinna przedstawiać wydarzenia i konflikty codzienne, bliskie życiu.

Ważnym elementem dramatu realistycznego było porzucenie wiersza na rzecz prozy i odejście od wyszukanego retorycznego języka, który został zastąpiony przez mowę potoczną. Postulaty te znalazły swoje odzwierciedlenie także w twórczości dramaturgów XIX w. Dążąc do odtworzenia rzeczywistości, nie stawiali oni sobie za cel jej kopiowania, ale zazwyczaj pragnęli ukazywać w krytycznym świe istotne problemy moralne i społeczne. W ich utworach realistycznej motywacji zdarzeń, opartej na prawdopodobieństwie życiowym, towarzyszyła analiza psychiki bohaterów. Konflikt w dramacie realistycznym miał charakter społeczno‑obyczajowy, moralny lub psychologiczny. Na akcję składały się wydarzenia tworzące ciąg przyczynowo‑skutkowy i rozgrywające się przeważnie w dość krótkim czasie. Na ogół sprowadzała się ona do jednego wątku, czasem dookreślanego przez wątki poboczne. Dążono również do zachowania jedności miejsca, przedstawianego z dbałością o realia. Liczba postaci była ograniczona, zazwyczaj nie przekraczała pięciu osób, bohaterowie często byli ze sobą blisko spokrewnieni.

RlhiQB5mIlQK11

Ilustracja przedstawia starszego mężczyznę z siwymi włosami zaczesanymi do góry, siwymi bokobrodami oraz długą brodą przyciętą od dołu na prosto. Mężczyzna ma wysokie czoło z zakolami, siwe, krzaczaste brwi, prosty nos, wąskie, zaciśnięte usta. Na nosie ma okrągłe okulary w metalowej oprawie. Mężczyzna ubrany jest w ciemną marynarkę z szerokim, wykładanym kołnierzem oraz białą koszulę.

Ważną rolę w rozwoju dramatu realistycznego odegrał Ibsen, który początkowo pisał sztuki bliskie dramatowi romantycznemu (Peer Gynt), a później tworzył dramaty realistyczne (obok Nory m.in. Podpory społeczeństwa) i naturalistyczne (Upiory), by następnie zbliżyć się do symbolizmu (m.in. Dzika kaczka). Antoni Czechow, inny wybitny realista (autor m.in. Wujaszka Wani, Trzech sióstr czy Wiśniowego sadu), także wzbogacał swoje utwory o elementy poetyckie i symboliczne. Pokrewnym realizmowi nurtem był naturalizmnaturalizmnaturalizm (zob. dramat naturalistyczny). Wzorzec gatunkowy wypracowany przez XIX‑wiecznych realistów, określany jako dramat właściwy lub obyczajowo‑psychologiczny, jest popularny do dziś.

Teatr realistyczny

Początki realizmu w teatrze wiążą się z romantyzmem, jednak prawdziwy przełom wiąże się z postacią księcia Jerzego II, który stworzył na swym dworze w Meiningen nowatorski teatr, w którym wystawiał klasyczny repertuar, przestrzegając zasady historycznej wierności realiom epoki, co przejawiało się zarówno w doborze kostiumów, jak również w scenografii. W teatrze Meiningeńczyków, opartym na zespołowej grze aktorskiej, działał Ludwig Chronegk, uważany za pierwszego reżysera we współczesnym znaczeniu tego terminu. Spektakle teatru z Meiningen oglądał Ibsen, który bywał również na próbach zespołu. Teatralna praktyka Mienigeńczyków wpłynęła na wybitnych twórców teatru utożsamianych z realizmem i naturalizmem: André Antoine’a, twórcy Théâtre Libre, a także Konstantego Stanisławskiego, którzy wystawiali m.in. utwory Ibsena.

R1RXkd3xawUGL

Ilustracja przedstawia mężczyznę i kobietę stojących przy okrągłym stole nakrytym brązowym obrusem z białym haftem. Na stole stoi prostokątny, wiklinowy koszyk z rzeczami zapakowanymi w szary papier. Obok koszyka stoi drewniany, kwadratowy pojemnik. Przy stole stoją dwa, drewniane krzesła, z ozdobnymi oparciami oraz tapicerowanymi siedziskami. Przy stole stoi para: mężczyzna i kobieta. Mężczyzna pochyla się nad kobietą i szepcze jej coś do ucha. Lewą dłonią trzyma ją za podbródek. Mężczyzna ubrany jest w czarny, przedłużany surdut, ciemne spodnie, białą koszulę oraz jasny krawat. Kobieta stoi bokiem do mężczyzny, ubrana jest w białą, długą suknię z długimi, bufiastymi rękawami oraz kwadratowym dekoltem. Włosy ma ciemne, długi, upięte z tyłu w kok z białą kokardą. W rękach kobieta trzyma chusteczkę. Za stojącą parą znajduje się niewysoki, okrągły stoliczek, na którym, na białej haftowanej serwecie, stoi malutka choinka.

RPF5jcYAEQ11p

Ilustracja przedstawia grupę ludzi stojących w pokoju. Na przodzie kobieta w średnim wieku w białej bluzce z długim rękawem i w czarnej, długiej spódnicy. Kobieta stoi na środku pokoju, na wzorzystym dywanie. Obok niej stoi szezlong z trzema, białymi poduszkami. Za nią stoi dwóch mężczyzn i kobieta. Mężczyzna z wąsami po lewej stronie ubrany jest w szary, długi płaszcz z szerokim, wykładanym kołnierzem. Obok niego młody mężczyzna i kobieta w czarnej sukni z bufiastymi rękawkami. Po prawej stronie brodaty mężczyzna w ciemnym fraku z białą koszulą, jasną kamizelką i muszką. Po lewej stronie stoją dwie kobiety i dwoje dzieci. Kobiety są ubrane w koszule i długie spódnice, na których mają założone fartuchy. Jedna z nich ma na głowie biały czepiec. Dwoje chłopców, jeden starszy, drugi młodszy. Młodszy ma białą koszulę, czarne spodnie do kolan i czapkę z daszkiem.

Słownik