Audiobook
Przedstawiciele i założenia dramatu symbolicznego
Dramat symbolicznysymboliczny ukształtował się pod koniec XIX w. w okresie rozkwitu symbolizmusymbolizmu. Przedstawiciele tego kierunku w malarstwie i poezji postulowali wyrażanie tego, co niewyrażalne, poprzez odwołanie się do wieloznacznych symboli. Prekursor tego nurtu, Stephane Mallarmé, był zwolennikiem rezygnacji z opisywania rzeczy wprost, postulując sugerowanie znaczeń. Główne założenia symbolicznej poetyki znalazły swój wyraz także w dramacie. Prekursorem na tym polu był Ibsen, który w Dzikiej kaczce (1884 r.) wzbogacił realistyczną poetykę dramatu, wyznaczając istotną rolę w strukturze utworu symbolowi i nastrojowości. Elementy te pojawiły się także w jego późniejszych utworach, takich jak Rosmersholm i Hedda Gabler.
Z symbolizmem w dramacie najczęściej kojarzony jest belgijski pisarz Maurice Maeterlinck, autor m.in. Peleasa i Melisandy i jednoaktówek Ślepcy, Intruz i Wnętrze. W jego utworach szczególne miejsce zajmuje nastrojowość, aura tajemniczości otaczająca często pozornie zwyczajne sytuacje i wydarzenia. Do dramaturgów tworzących pod wpływem symbolizmu należeli także m.in. Gerhardt Hauptmann jako autor Hanusi, Oscar Wilde jako autor Salome i William Butler Yeats. Dramat symboliczny zrywał z realizmem na rzecz poetyckości, onirycznościoniryczności i wizyjności. Bohaterowie zostali uwolnieni od praw psychologii, stając się reprezentantami określonych idei, a realistycznarealistyczna motywacja zdarzeń ustąpiła motywacji metafizycznejmetafizycznej. Konsekwentnie rozwijająca się akcja w dramacie symbolicznym traci znaczenie na rzecz pogłębionej, wieloznacznej symboliki i nastroju poszczególnych, luźno ze sobą związanych scen. Dramaty symbolistów charakteryzuje synkretyzm rodzajowy i gatunkowy, często pojawiają się w nich elementy liryki, liczne nawiązania do dzieł literackich, malarskich i muzycznych, motywy mitologiczne biblijne, historyczne i legendarne, ludowość, baśniowość i fantastyka. Świat przedstawiony ma charakter symboliczny i metaforyczny, często bywa subiektywną wizją bohaterów, projekcją ich psychiki. Dramaty symboliczne nawiązują niekiedy w warstwie formalnej do rytuałów i ceremonii.
Charakterystyka dramatu symbolicznego
Symbolizm był jednym z ważnych nurtów Wielkiej Reformy Teatralnej. Ruch ten rozwinął się w Paryżu, gdzie działał Paul Fort, założyciel Théâtre d’Art, później prowadzonego przez A. Lugné‑Poëgo pod nazwą Théâtre de l’Oeuvre. Wystawiano tam utwory symbolistów, ale także m.in. farsę Alfreda Jarry’ego Król Ubu, prekursorską wobec dadaizmu i surrealizmu. Inscenizacje symboliczne charakteryzowały się odrzuceniem naturalistycznych tendencji do kopiowania rzeczywistości i dążeniem do syntetycznego ukazania jej głębszego, metafizycznego wymiaru. Istotnym elementem spektaklu był nastrój, który budowano za pomocą odpowiednio skomponowanej scenografii, stanowiącej spójną z pozostałymi elementami widowiska artystyczną całość. Ważnym środkiem kształtowania przestrzeni teatralnej było światło. Tworzeniu nastroju służyła także niezwykle ceniona przez symbolistów muzyka. Gra aktorska odbiegała od naturalistycznego naśladowania rzeczywistości, niektórzy, jak Maeterlinck lub wybitny reformator teatru E.G. Craig (twórca koncepcji tzw. nadmarionety), postulowali nawet zastąpienie aktora marionetką. Craig postulował także także tworzenie dzieła sztuki teatralnej jako poddanej artystycznemu zamysłowi symbolicznej jedności jego poszczególnych składników. Adolphe’a Appia głosił odrzucenie płaskich, malarskich dekoracji na rzecz trójwymiarowych konstrukcji architektonicznych i podkreślającego rolę muzyki i światła plastyczność gestu aktorskiego. Obie te koncepcje wpłynęły na praktykę teatralną symbolizmu. Do wybitnych reformatorów teatru należy zaliczyć również Wyspiańskiego.
W swojej twórczości inspirował się on symbolizmem, łączył jednak te koncepcje m.in. z założeniami Wagnera, postulującego teatr jako syntezę wszystkich sztuk (muzyki, malarstwa, poezji), tworząc własną, oryginalną wizję teatru. Swoje koncepcje zawarł m.in. w Studium o Hamlecie. Dziełem Wyspiańskiego‑inscenizatora były m.in. Dziady, wystawione w Teatrze Miejskim w Krakowie w 1901 r.
Uzupełnij mapę myśli cechami dramatu symbolicznego. Następnie odwołując się do wydarzeń Wesela, podaj przykłady realizacji tych cech w dramacie Wyspiańskiego.
Słownik
(gr. ta meta physika – to, co następuje po fizyce) dyscyplina filozoficzna, której przedmiotem jest istota, pochodzenie i struktura bytu; to, co nie poddaje się racjonalnemu poznaniu, jest niedostępne zmysłom i doświadczeniu, nieodgadniona istota czegoś; pot. oderwanie od rzeczywistości, mętne, niezrozumiałe wywody
(gr. óneiros – sen) – sposób przedstawienia rzeczywistości na wzór snu wykorzystywany w literaturze, sztukach plastycznych, muzyce. Oniryzm w swej programowej postaci, określanej mianem poetyki snu, nawiązuje do wizji sennych, przywidzeń, omamów wzrokowych. Posługuje się metodami i technikami artystycznymi właściwymi dla konstrukcji snu czy marzeń sennych. Literatura oniryczna wykorzystuje sen jako temat, motyw lub zasadę kompozycyjną
(gr. sýmbolon – znak rozpoznawczy, wiązać razem) – motyw lub zespół motywów występujących w dziele, który jest znakiem treści głęboko ukrytych, niejasnych i niejednoznacznych; symbol ma za zadanie kierować ku tym treściom myśl czytelnika. Wyrażają go słowa, gesty, obrazy, przedmioty rozpoznawalne tylko dla członków danej kultury i stale się zmieniające. Symbol jest znakiem językowym o wielu znaczeniach. Na przykład kolor czerwony symbolizuje miłość, ale w zależności od kontekstu, w którym występuje – może też oznaczać wstyd, zagrożenie, ogień piekielny
(gr. sýmbolon – znak umowny) – prąd artystyczny w literaturze, malarstwie i muzyce zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku, dążył do wyrażenia środkami artystycznymi ogólnoludzkich problemów psychologicznych, treści metafizycznych. W literaturze stał w opozycji do myśli filozoficznej pozytywizmu. Symboliści podejmowali filozoficzne zagadnienia absolutu i nieskończoności, interesowali się stanami podświadomości, snu czy halucynacji, nawiązywali do motywów mitycznych. Podstawowym środkiem ekspresji symbolizmu stał się symbol i personifikacja. Odrębność języka symbolistów polegała na aluzyjności, wieloznaczności, muzycznym kształtowaniu wypowiedzi, podkreślaniu jej walorów brzmieniowych
(fr. réalisme) – w literaturze prąd spopularyzowany w prozie II połowy XIX wieku, dążący do jak najwierniejszego odzwierciedlenia świata znanego czytelnikowi z codzienności. Realiści opisywali wydarzenia, bohaterów i ich egzystencję w sposób reprezentatywny dla przedstawianej w utworze grupy społecznej
(łac. somnus - sen + ambulo - przechadzam się) od: somnambulizm, lunatyzm – mówienie przez sen lub wykonywanie we śnie różnych czynności