Konkordat wormacki z 23 września 1122 roku

Akt cesarski

W imię świętej i nierozdzielnej Trójcy. Ja Henryk, z Bożej łaski cesarz rzymski Augustus, dla miłości Boga i Świętego Rzymskiego Kościoła oraz papieża Kaliksta i dla zbawienia duszy mojej, odstępuję Bogu, świętym apostołom Pańskim Piotrowi i Pawłowi i świętemu Kościołowi katolickiemu wszelką inwestyturę za pomocą pierścienia i pastorału, zgadzając się we wszystkich kościołach mego królestwa lub cesarstwa na kanoniczny wybór i wolną konsekrację. Posiadłości i lenna [regalia] św. Piotra, zabrane od wybuchu tego sporu aż po dzień dzisiejszy, tak za czasów mego ojca, jak i za moich, zwracam, o ile je mam w posiadaniu, temuż św. Kościołowi Rzymskiemu, jeśli zaś których nie posiadam, dopomogę wiernie do ich odzyskania. Posiadłości zaś wszystkich innych kościołów i książąt oraz innych, tak duchownych, jak świeckich, utracone w tej wojnie, zwrócę za radą książąt lub na drodze prawa, o ile je posiadam, te zaś, których nie posiadam, dopomogę wiernie odzyskać. I daję prawdziwy pokój panu papieżowi Kalikstowi i św. Kościołowi Rzymskiemu i wszystkim, którzy po stronie jego stoją lub stali. A we wszystkich sprawach, w których św. Kościół Rzymski zażąda ode mnie pomocy, wiernie go wesprę, w tych zaś sprawach, w których skargę przede mną wytoczy, wymierzę mu należytą sprawiedliwość. To wszystko działo się za zgodą i radą książąt, których imiona są podpisane...

Akt papieski

Ja Kalikst, biskup, sługa sług Bożych, Tobie, umiłowanemu Synowi Henrykowi, z Bożej łaski cesarzowi rzymskiemu Augustowi, zezwalam, aby wybory biskupów i opatów królestwa niemieckiego, którzy podlegają królestwu, dokonywały się w Twojej obecności, bez symonii i jakiegokolwiek gwałtu, w ten sposób, abyś w razie wynikłej między stronami niezgody, za radą lub wyrokiem metropolity i biskupów z tejże prowincji, rozsądniejszej stronie udzielił swej zgody i pomocy. Wybrany zaś niechaj otrzyma od Ciebie za pomocą berła lenna [regalia] i to, co Ci z tego tytułu wedle prawa winien będzie, niech zapłaci. Kto zaś z innych stron cesarstwa zostanie wyświęcony, w ciągu sześciu miesięcy lenna za pomocą berła od Ciebie ma otrzymać, i to, co Ci z tego tytułu wedle prawa winien będzie, niechaj wypełni; z wyjątkiem tego wszystkiego, co oczywiście należy do Kościoła Rzymskiego. W sprawach zaś, w których wniesiesz do mnie skargę i zażądasz pomocy, wedle obowiązku mego urzędu pomocy tej Ci udzielę. Daję prawdziwy pokój Tobie oraz wszystkim, którzy po stronie Twojej są lub byli w czasie tego sporu.

Papież Grzegorz VII o zdjęciu klątwy z cesarza w Canossie w 1077 r.:

Grzegorz, biskup, sługa sług bożych, wszystkim arcybiskupom, biskupom, książętom, hrabiom i innym panom Królestwa niemieckiego, broniącym wiary chrześcijańskiej, pozdrowienie i błogosławieństwo apostolskie. Ponieważ z umiłowania sprawiedliwości, w walce rycerstwa chrześcijańskiego wspólnie z nami podjęliście sprawę i wspólnie dzielicie niebezpieczeństwo, przeto postanowiliśmy Waszym Miłościom podać szczerą prawdę, jak król [Henryk IV] upokorzony pokutą uzyskał rozgrzeszenie i w jaki sposób cała sprawa po jego zjawieniu się we Włoszech a dotąd się rozwija. Jak było ułożone z legatami, wysłanymi do nas z Waszych stron, przybyliśmy do Lombardu, około 20 dni przed czasem, w którym mieli wyjść naprzeciw nam książęta na przełęcze [alpejskie] i oczekiwaliśmy ich przybycia, aby móc przejść na tamtą stronę [tj. do Niemiec]. Lecz gdy już po upływie tego terminu doniesiono nam, że w tych czasach z powodu wielu trudności – czemu też wierzymy – poczty książęce nie mogą być naprzeciw nas wysłane, a znikąd nie mieliśmy wojska, aby do Was przejść, znaleźliśmy się w niemałym kłopocie, co właściwie czynić nam należy. Tymczasem dowiedzieliśmy się o zbliżaniu się króla, który zanim jeszcze stanął we Włoszech, wysłał do nas przodem konne poselstwo, oświadczając gotowość zadośćuczynienia Bogu i św. Piotrowi i dla poprawy życia przyrzekając zachować bezwzględne posłuszeństwo, byle tylko mógł uzyskać od nas łaskę przebaczenia i apostolskiego błogosławieństwa. Gdy wśród długich spornych narad, za pośrednictwem posłów, ostro strofowaliśmy go za jego występki, wreszcie on nie okazując wrogich lub zuchwałych zamiarów, w towarzystwie kilku ludzi zjawił się w mieście Canossie, w którym przebywaliśmy. Tam przez trzy dni stojąc u bramy zamku, zdjąwszy szaty królewskie, boso, we włosiennicy, nie pierwej przestał błagać z wielkim płaczem zmiłowania apostolskiego i przebaczenia, aż u wszystkich, którzy tam przybyli i do których uszu owe jęki doszły, wzbudził taką litość i takie współczucie, że wstawiając się za nim z wielu prośbami i łzami, wszyscy dziwili się niezwykłej zatwardziałości mego serca, a niektórzy nawet wołali, że w nas jest nie surowość apostolska, ale tyrańska srogość. W końcu skruchą jego i takim błaganiem wszystkich, którzy tam przybyli, zwyciężeni, zdjąwszy zeń klątwę, przypuściliśmy go do łaski wspólności i do łona Świętej Matki Kościoła, odebrawszy od niego zapewnienie, które niżej jest przytoczone. Potwierdzenie tego otrzymaliśmy z rąk opata kluniackiego i cór naszych Matyldy i hrabiny Adelajdy oraz innych książąt, biskupów i świeckich, którzy wydali się nam do tego celu odpowiednimi. Po takim załatwieniu tych spraw, abyśmy z pomocą Bożą mogli dla pokoju Kościoła i jedności królestwa, jak tego od dawna pragnęliśmy, wszystko w pełni przysposobić, zamierzamy w wasze strony przy najbliższej sposobności się przedostać. Chcemy bowiem, aby Wasza miłość to niewątpliwie wiedziała, że – jak ze spisanego zapewnienia [króla] możecie poznać – cała sprawa tak stanęła, że przybycie nasze i jednomyślność waszych rad wydaje się rzeczą najbardziej konieczną. Starajcie się przeto wszyscy wytrwać w tej wierze, która was ożywia i w umiłowaniu sprawiedliwości, wiedząc, żeśmy nie inaczej zobowiązali się rządzić, jak tylko wedle naszego zwyczaju szczerze wyznając, że on [tj. król] pokłada w nas nadzieję w tych sprawach, w których dla dobra i czci swojej, sprawiedliwością lub miłosierdziem, bez niebezpieczeństwa dla naszej i jego duszy, możemy go wspomóc.