Ilustracja interaktywna przedstawia płaskorzeźbę wykutą w skale. Widoczni są na niej dwaj mężczyźni na koniach, stojący naprzeciw siebie.1. Przebieg sporu. Obraz średniowieczny przedstawiający wnętrze pałacu, w którym odbywa się procesja zakonnic. Procesja zakonnic. ok.1300 r. Źródło: domena publiczna, Commons. Po śmierci papieża Sylwestra II w 1003 r. papiestwo i Kościół popadło w poważny kryzys. Umocnienie się zależności feudalnych w strukturze Kościoła pociągnęło za sobą zarówno zeświecczenie i upadek moralny kleru, jak i pełne uzależnienie od władzy świeckiej. Najwyższe stanowiska kościelne obsadzane były na podstawie symonii, czyli zwykłej transakcji handlowej (sprzedaż godności), a duchowieństwo w coraz wyższym stopniu zrywało z celibatem (tzw. nikolaizm). Prawo inwestytury majątków kościelnych przeszło w ręce władców świeckich, którzy w praktyce decydowali także o nadawaniu tytułów duchownych. Papiestwo zostało całkowicie uzależnione od możnowładców rzymskich, a po roku 1046 popadło w zależność od cesarzy niemieckich. Przełomowy moment następuje wraz z odnową zakonu benedyktynów w Cluny. Rozpoczyna się oddolny ruch reformatorski kierowany przez benedyktynów. Dalszym poważnym krokiem w stronę naprawy okazał się dekret papieża Mikołaja II z roku 1059 o nowych zasadach wyborów papieskich, opartych od tej chwili na kolegium kardynalskim., 2. Zdjęcie przedstawia budynki opactwa stworzone w stylu romańskim. Nad budynkami góruje wieża kościelna ze strzelistą kopułą. Cluny – dawne opactwo benedyktyńskie. Źródło: Andrzej Otrębski, Commons, CC BY S.A. 4.0. Przełomem okazał się pontyfikat Grzegorza VII, który w oparciu o apokryficzny tekst dictatus papae wysunął śmiały postulat nadrzędności i nieomylności władzy papieskiej (papiestwo)., 3. Obraz średniowieczny przedstawiający portret papieża. Mężczyzna siedzi na tronie, trzyma w lewej ręce pastorał, prawą ręką wykonuje gest błogosławieństwa. Papież Grzegorz VII. Źródło: domena publiczna, Commons . Kolejny etap zapoczątkował synod z 1075 r., ponawiający sprzeciw papieża wobec symonii i nikolaizmu oraz — co ważne — zabraniający duchownym przyjmowania inwestytury z rąk świeckich. Grzegorz VII zagroził także świeckim władcom nadającym godności kościelne ekskomuniką. W odpowiedzi stanowcze działania przeciw papieżowi podjął król Henryk IV, kontynuował on nadawanie inwestytury biskupiej, wprowadzając swoich kandydatów na wysokie stanowiska także na terenie Włoch (m.in. biskupstwo w Mediolanie). Na zwołanym synodzie biskupów niemieckich w Wormacji (14 I 1076) Henryk IV zaatakował legalność wyboru papieża, skłonił ponadto obecnych do wypowiedzenia mu posłuszeństwa. Rozpoczęła się ostra walka, w odpowiedzi Grzegorz VII zwołał własny synod w Rzymie (14 II 1076), gdzie rzucił klątwę kościelną na Henryka i zwolnił jego poddanych z przysięgi lennej., 4. Obraz przedstawia scenę rodzajową. W pałacowej komnacie, na podwyższeniu, na tronie siedzi papież. U jego stóp klęczy król. Scenie przygląda się dwór papieski. Henryk IV błagający papieża Grzegorza VII w Canossie o wybaczenie. Źródło: domena publiczna, Commons . Ekskomunika spowodowała osamotnienie króla. Przeciwko niemu podniosła się silna opozycja książąt i możnowładców niemieckich. Zjazd książąt w Triburze zażądał od Henryka cofnięcia wszelkich decyzji antypapieskich w celu oczyszczenia się z klątwy, ponadto zaproponował papieżowi rolę rozjemcy w sporze wewnątrzniemieckim. Konsekwencją tych wydarzeń był akt pokutny Henryka w Canossie, pod której murami król ukorzył się przed papieżem, prosząc o rozgrzeszenie i zdjęcie ekskomuniki. Pod naciskiem otoczenia Grzegorz cofnął swoje postanowienia., 5. Obraz przedstawia portret króla. To szczupły mężczyzna o pociągłej twarzy. Henryk V. Źródło: domena publiczna, Commons. Przywrócony do praw monarszych Henryk stopniowo odzyskiwał swoją pozycję. Najpierw uporał się z opozycją w Niemczech, następnie podjął nową walkę z papieżem. Kolejnymi etapami tej konfrontacji były: synod zwołany przez króla w Brixen (1080), gdzie ponownie detronizowano Grzegorza i wybrano antypapieża Klemensa III — na co Grzegorz VII odpowiedział ekskomuniką — oraz wyprawa Henryka do Italii w roku 1084, zakończona zdobyciem Rzymu i koronacją króla na cesarza, dokonaną przez antypapieża Klemensa III. Śmierć Grzegorza nie zakończyła sporu. Jego następca Urban II zmobilizował wszelkie środki do dalszej walki z cesarzem. Posłużył się hasłami krucjaty powszechnej, udało mu się również pozyskać przychylność władców romańskich i króla Anglii. Cesarz Henryk, opuszczony przez wszystkich, umiera w roku 1096., 6. Zdjęcie przedstawia kartę papieru z odręcznym, łacińskim zapisem.Wersja cesarska konkordatu. Źródło: domena publiczna, Wikimedia Commons. Walka o inwestyturę trwa jednak nadal, tym razem pomiędzy synem zmarłego cesarza i jego następcą Henrykiem V a kolejnymi papieżami. Ostatecznie dochodzi do kompromisu — w roku 1122 podpisany zostaje w Wormacji konkordat. Henryk V zrzeka się inwestytury biskupów i opatów poprzez symboliczny akt wręczenia im pierścienia i pastorału, utrzymuje jednak prawo obecności przy ich wyborze (dotyczyło to obszaru Niemiec). W razie niezgodności wyboru wiążącą decyzję podejmuje właśnie cesarz, po zasięgnięciu opinii wysokich dostojników kościelnych. W gestii cesarza pozostało nadawanie wszelkich dóbr lennych elektorom w Niemczech przed konsekracją biskupią, w innych krajach cesarskich do sześciu miesięcy po konsekracji., 7. W stosunku do wcześniejszej procedury, konkordat pozostawiał cesarzowi pewien wpływ na wybór dostojników kościelnych, spowodował jednak utratę wyłączności i uniezależnienie się papiestwa od cesarstwa. Postanowienia konkordatu zostały zatwierdzone na pierwszym zachodnim soborze powszechnym (sobór laterański I) w roku 1123, a jego postanowienia stały się obowiązujące także w stosunkach papiestwa i Kościoła z innymi państwami. Przyczyniło się to do umocnienia supremacji papieskiej nad zachodnim chrześcijaństwem (papiestwo), i choć wielokrotnie później dochodziło jeszcze do konfliktów na linii cesarstwo — papiestwo, to jednak nie dotyczyły one już inwestytury.