Św. Augustyn

Solilokwia

Iluminacja

Rozum, który z tobą rozmawia, obiecuje, te tak twojej myśli ukaże Boga, jak słońce się ukazuje oczom. Umysł bowiem ma jakby oczy: są nimi wewnętrzne zmysły duszy, a niewątpliwe prawdy nauki są niczym przedmioty, które musi oświecić słońce, aby stały się widzialnymi, jak na przykład ziemia i inne rzeczy ziemskie. Zaś sam Bóg jest tym, który oświeca. Ja — rozum — jestem tym w umyśle, czym w oczach jest wzrok. Nie dość bowiem mieć oczy, aby patrzeć, patrzenie nie wystarczy, aby widzieć. Trzech zatem rzeczy potrzebuje dusza: musi mieć oczy, którymi by umiała dobrze się posługiwać, musi patrzeć, musi widzieć. Zdrowymi oczami jest myśl nie skalana żadną zmaza ciała, to znaczy uwol‑niona już i oczyszczona od pożądań rzeczy ziemskich. Czystość tę na początku może dać duszy jedynie wiara. Widzieć bowiem może tylko dusza zdrowa; jeśli więc nie uwierzy, że inaczej nie ujrzy tego światła, którego nie można jej pokazać, póki jest jeszcze dotknięta choroba i splamiona występkami, nie będzie się starała o zdrowie. [...]

Wzrokiem duszy jest rozum. Ale skoro nie każdy, kto patrzy, musi widzieć, dlatego też wzrok prawidłowy i doskonały, to jest taki, który umożliwia widzenie, nazywa się cnota — cnota jest bowiem prawidłowym albo doskonałym rozumem. Choćby jednak oczy były zdrowe, sam wzrok nie zdoła ich zwrócić ku światłu, jeżeli brak jest owych trzech cnót: wiary, dzięki której wierzymy, ze słońce ku któremu mamy wzrok nasz zwrócić, jest takiego blasku, iż widok jego nas uszczęśliwi; / nadziei, dzięki której ufamy, że zobaczymy, jeżeli będziemy dobrze patrzeć; miłości, dzięki której pragniemy widzieć i cieszyć się z posiadania. W ten sposób patrząc dochodzimy do oglądania Boga, a to jest już kres patrzenia. Nie znaczy to, że przestajemy patrzeć, ale że nie ma już przedmiotu, do którego można by kierować wzrok. I to jest prawdziwie doskonała cnota, rozum, która osiąga swój kres; owocem tego jest życie szczęśliwe. Samo zaś widzenie Boga jest dopełnianym w duszy aktem pojmowania, na który składa się ten, co pojmuje, i to, co jest pojmowane — podobnie na czynność oczu zwana widzeniem składa się sam zmysł i to, co pod zmysł podpada, a jeżeli jednego lub drugiego zabraknie, nie można nic zobaczyć.

Święty Augustyn

Wyznania, fragment

[...] posłuszny napomnieniu, bym wrócił do siebie samego, za Twoim przewodnictwem zagłębiłem się w tajniki duszy mojej; a mogłem to uczynić, ponieważ Ty „stałeś się pomocnikiem moim”. Zagłębiłem się i okiem mej duszy – jakiekolwiek ono było – zobaczyłem ponad tym okiem i ponad myślą moją światło niezmienne. Nie było to światło zwyczajne i widoczne dla każdego ciała ani nie jakieś większe, a tego samego rodzaju, które by o wiele jaśniej świeciło i wszystko obejmowało swą wielkością. Nie, to nie było to światło, lecz coś innego, zgoła innego niż to wszystko. I było nad myślą moją nie tak jak olej nad wodą albo niebo nad ziemią, lecz było wyższe, ponieważ ono mnie stworzyło, a ja byłem niższy, ponieważ byłem przez nie stworzony. Kto zna prawdę, zna tę światłość, a kto zna światłość, zna wieczność. Miłość ją zna. O wieczna Prawdo i prawdziwa Miłości i umiłowana Wieczności! Ty jesteś Bogiem moim, do Ciebie wzdycham dniem i nocą.