Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Platon: teoria duszyPlaton: teoria duszy
Neoplatonizm św. AugustynaNeoplatonizm św. Augustyna
Słownik filozoficzny. Aureliusz Augustyn. Część druga: poglądySłownik filozoficzny. Aureliusz Augustyn. Część druga: poglądy
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3oulwaYq
Nagranie dźwiękowe pod tytułem Człowiek, wiara i rozum u świętego Augustyna.
Człowiek
W teorii człowieka św. Augustyn wyraźnie nawiązywał do platoników i neoplatoników. Uważał wprawdzie, że człowiek nie jest ani samą duszą, ani samym ciałem, tylko ich złożeniem, zdecydowanie jednak wyróżniał pierwiastek duchowy, a człowieka definiował jako duszę posługującą się ciałem. Nigdy wszelako nie brał tej formuły dosłownie, a używał jej właśnie po to, by podkreślić wyższość sfery duchowej nad cielesną. Według Augustyna, dusza nie tylko ożywia ciało i panuje nad nim, jest niematerialna i nieśmiertelna: dusza rozumna stanowi obraz i podobieństwo Boga. O duszy ludzkiej i jej zmaganiach z pokusami ciała Augustyn pisał w dziele O wielkości duszy:
O wielkości duszyDusza śmiało podporządkowuje sobie nie tylko swoje ciało, jeśli gra ono jakąś rolę we wszechmaterii, lecz wszelką materię, a dóbr cielesnych nie uznaje za własne dobro, lecz porównując je ze swoją potęgą i pięknością umie dostrzec różnicę i zdobyć się na pogardę. [...] Im bardziej zachwyca się sama sobą, tym bardziej odrywa się od brudów, pozbywa się plam, staje się niezwykle czysta i piękna. [...] Tej tak wspaniałej działalności duszy towarzyszy jeszcze wysiłek i wielka, zaciekła walka z trudnościami i ponętami tego świata.
Źródło: Św. Augustyn, O wielkości duszy, tłum. D. Turkowska.
Podobny temat poruszył także na stronicach Wyznań, gdzie czytamy o człowieku złożonym z dwóch nierównych sobie pierwiastków – lepszej duszy i gorszego ciała:
Wyznania X, 6Zwróciłem się nareszcie ku sobie samemu i rzekłem do siebie: „A ty kim jesteś?” I odpowiedziałem: „Człowiekiem”. I oto we mnie samym stają przede mną ciało i dusza, jedno na zewnątrz, drugie wewnątrz. [...] Lecz lepszy jest ten pierwiastek, który znajduje się wewnątrz.
Źródło: Św. Augustyn, Wyznania X, 6, tłum. J. Czuj.
Wiara i rozum
Podobnie jak greccy filozofowie, Augustyn uważał, że celem ludzkiego życia jest szczęście, jednak – sądził – dać je może jedynie Bóg, prawda absolutna. Droga do Boga wiedzie poprzez Jego poznanie, lecz żeby Go poznać, trzeba najpierw w Niego uwierzyć.
Umysł ludzki uświadamia sobie prawdy ogólne i niezmienne (np. naturę piękna, dobra, sprawiedliwości), jednak – z natury swej ograniczony – nie jest ich wytwórcą, lecz odbiorcą: prawdy wieczne w myśli są odbiciem prawd wiecznych, które istnieją w Bogu jako Boże idee. Poznanie idei wymaga nadprzyrodzonego udziału Boga i następuje podczas iluminacji (oświecenia): umysł, wewnętrzny wzrok duszy, poznaje wieczne prawdy Boże dzięki wypływającemu z Boga światłu.
Fakt, że człowiek uświadamia sobie prawdy ogólne, jest też Augustyńskim dowodem na istnienie Boga: prawdy te jako wieczne i niezmienne mogą mieć udział tylko w Bogu, tak więc Bóg musi istnieć. Augustyn dowodzi istnienia Boga jako źródła wiecznej prawdy, wychodząc z założenia, że ograniczony ze swej natury człowiek, choć napotyka na tę prawdę w swym wnętrzu, nie mógłby sam jej wytworzyć.
Boga można poznać nie tylko dzięki nadprzyrodzonemu światłu iluminacji, lecz także w sposób przyrodzony. Świat, jak głosi Augustyńska teoria egzemplaryzmuegzemplaryzmu, został stworzony według idealnych wzorców istniejących w umyśle Boga, stąd we wszelkich bytach możemy rozpoznać podobieństwo do ich wiecznych modeli – są to ślady Stwórcy prowadzące do Jego poznania.
Słownik
(łac. exemplum – przykład, kopia, wzór) pogląd głoszący, że prawdy wieczne i niezmienne istnieją jedynie w umyśle Boga
(gr. historia – badanie, informacja; sophia – mądrość) filozofia historii; refleksje dotyczące procesów dziejowych i sensu historii
(łac. illuminatus – oświecony) pogląd uznający, że poznanie prawd wiecznych, niedostępnych dla poznania zmysłowego, możliwy jest tylko dzięki oświeceniu umysłu ludzkiego przez Boga, czyli przy działaniu łaski Bożej
(łac. creatio – tworzenie) koncepcja głosząca, że świat i człowiek zostali stworzeni w wolnym i celowym akcie przez Boga
(łac. gratia) nadnaturalny dar udzielany bezinteresownie przez Boga człowiekowi, niezbędny do jego zbawienia, które jest niemożliwe do osiągnięcia o własnych siłach ze względu na grzech pierworodny
(łac. predestinatio – przeznaczenie) religijna koncepcja przeznaczenia człowieka, wedle której losy człowieka z góry są określone przez Boga
(gr. rethor – mówca) sztuka wymowy; nauka o skutecznym i pięknym wygłaszaniu mów
(gr. theos – Bóg; dike — sprawiedliwość, prawo) termin po raz pierwszy wprowadzony przez G.W. Leibniza; obrona Bożej sprawiedliwości przed odpowiedzialnością za istniejące w świecie zło i niesprawiedliwość