Teatr elżbietański

Ukształtował się i rozwijał w Anglii w okresie panowania królowej Elżbiety I (1533‑1603) i jej następcy Jakuba I (1603‑1625). Początki tej nowej, oryginalnej formy teatru wiąże się zazwyczaj z rokiem 1576, w którym James Burbage wzniósł pierwszy budynek, nazwany po prostu The Theatre, przeznaczony jedynie do wystawiania spektakli.

R1ZAtn6PV72dm1

Ilustracja przedstawia szkic budynku. To teatr, będący okrągłym, kilkupiętrowym budynkiem, zakończonym spiczastym dachem. Część budynku jest wyższa od pozostałej.

Wkrótce zaczęły się pojawiać kolejne budynki wzorowane na architektonicznych rozwiązaniach zastosowanych przez Burbage’a – należał do nich m.in. słynny The Globe, w którym wystawiono najwybitniejsze dzieła Szekspira. Każdy z nich przypominał barbakan zabudowany wzdłuż ścian rzędami zadaszonych galerii, przeznaczonych dla zamożniejszych widzów. Głównym miejscem gry aktorskiej była podwyższona platforma, zwana fartuchem scenicznym, wokół której z trzech stron stali widzowie. Za nią znajdowała się tylna część sceny i ściana z drzwiami prowadzącymi do garderoby. U góry znajdowała się galeria, na której grano sceny balkonowe (takie jak np. słynna scena balkonowa z Romea i Julii). Całość zwieńczona była wieżyczką. Charakterystyczna cecha teatru elżbietańskiego to umowność – dekoracje ograniczano do minimum, o miejscu akcji często informowały jedynie umieszczone nad sceną tablice z napisami lub wypowiedzi postaci (tzw. dekoracja słowna), pozostawiając pole do popisu dla wyobraźni widzów. W teatrze elżbietańskim obywano się bez rampy i kurtyny.

RSxpU7C9bJJMf

Zdjęcie przedstawia wnętrze teatru. W centralnym miejscu znajduje się scena, do której prowadzą z dwóch stron schody. Scena jest zadaszona, dach wspiera się na dwóch kolumnach, wspartych na scenie. Dookoła sceny w formie okręgu jest widownia, która mieści się na parterze i dwóch piętrach teatru. Balkony dla widowni na piętrach wsparte są na kolumnach. W lewym dolnym rogu zdjęcia znajdują się ludzie - wycieczka z przewodnikiem.

Dla uatrakcyjnienia widowisk zapraszano do udziału muzyków. Historyczny czas wydarzeń dramatu nie znajdował na ogół swego odzwierciedlenia na scenie – aktorzy występowali w kostiumach współczesnych, czasem, w zależności od tematyki, pojawiały się stylizacje na stroje antyczne bądź orientalne. Dokładano za to wszelkich starań, by były one jak najbardziej efektowne i przyciągały uwagę widzów. Aktorami mogli wówczas być wyłącznie mężczyźni, którzy w związku z tym wcielali się także w postacie kobiece. Sztuka sceniczna osiągnęła w epoce elżbietańskiej wysoki poziom – dbano zarówno o dykcję, jak i ekspresję cielesną. Najwybitniejsi aktorzy mieli status gwiazd, ciesząc się wielką popularnością i zarabiając znaczące kwoty. Najważniejszym elementem sztuki teatralnej w czasach Szekspira był jednak tekst dramatu, którego walory artystyczne w dużej mierze decydowały o poziomie widowiska. Rozwój teatru pociągał więc za sobą rozwój dramaturgii, publiczność potrzebowała bowiem coraz to nowych komedii i tragedii. Wśród wielu autorów sztuk teatralnych epoki, obok wymienionych powyżej, warto zwrócić uwagę także na Bena Jonsona, Thomasa Dekkera czy spółkę autorów – Johna Fletchera i Francisa Beaumonta.

RpocSYF5kDBKj

Zdjęcie przedstawia budynek teatralny z zewnątrz. Elewacja budynku wykończona drewnianymi listwami. Dach pokryty jest strzechą. Na wysokości piętra znajdują się małe okna. Z prawej strony budynku znajduje się maszt. Nad budynkiem jest przykryte chmurami niebo.

Tragedia szekspirowska

Jest to stworzona przez Williama Szekspira, wyróżniająca się walorami artystycznymi odmiana dramatu elżbietańskiegodramat elżbietańskidramatu elżbietańskiego, który wywodzi się z tradycji średniowiecznych misteriówmisteriummisteriów i moralitetówmoralitetmoralitetów.

R1SkdJRZaUdOc1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w dojrzałym wieku. Jego włosy są bujne, ciemne i kręcone. Na twarzy jest gęsty zarost. Jego czoło jest wysokie, twarz jest podłużna, nos długi lekko szpiczasty. Oczy poety są ciemne. William Shakespeare ubrany jest w ciemny ubiór z jasnym kołnierzykiem i jasnymi mankietami przy rękawach. Jego spodnie są krótkie, na nogach ma getry w ciemnym kolorze. William Shakespeare siedzi na fotelu, obitym w haftowaną tkaninę. W prawej ręce, opartej na nodze, trzyma pióro. Lewą ręką wspiera się na na książce, leżącej na stole. Na stole leżą jeszcze białe kartki papieru. Stół jest ciemny, nogi stołu są ozdobione ornamentami. Po lewej stronie znajduje się mały taboret, obity ozdobną tkaniną - taką jak fotel. Po prawej stronie, oparty na stole, stoi obraz w ozdobnej ramie.

Źródłem inspiracji, szczególnie we wczesnym okresie twórczości, były dla Szekspira także tragedie Seneki, osnute wokół motywu zemsty i zdrady. Od klasycznej tragedii greckiej tragedia szekspirowska różni się zarówno poetyką, jak i zawartą w niej wizją świata. Szekspir, podobnie jak inni twórcy epoki elżbietańskiej, nie przestrzegał w swoich utworach klasycznych zasad trzech jedności. Wydarzenia mogły rozgrywać się w wielu, nierzadko odległych miejscach, a czas akcji, zazwyczaj przekraczający jedną dobę, był traktowany dość swobodnie. Na akcję często składało się wiele luźno ze sobą powiązanych wątków, które łączył główny bohater. Postacie pojawiające się w tragedii szekspirowskiej to przede wszystkim królowie i ludzie szlachetnie urodzeni, jednak obok nich często pojawiają się, zazwyczaj na drugim planie, przedstawiciele niższych warstw społecznych. W tragedii szekspirowskiej nie obowiązywała zasada decorumdecorumdecorum, pojmowana tak jak w tragedii antycznej. Na scenie pojawiały postacie i zjawiska nadprzyrodzone (np. duchy), nie unikano również pokazywania drastycznych wydarzeń, morderstw. Tragedia szekspirowska była również zróżnicowana pod względem stylistycznym. Nie obowiązywał tu jednolity, podniosły ton, wzniosłość i groza przeplatały się z komizmem i groteską, a wyszukany poetycki styl występował obok języka kolokwialnego, a nawet wulgarnego. Inaczej niż w tragedii greckiej wygląda też problem tragizmutragizmtragizmu. Konflikt tragiczny rozgrywał się zazwyczaj w duszy bohatera i miał charakter psychologiczny, tragizmtragizmtragizm nie był też wynikiem fatumfatumfatum, ale miał swe źródło w konflikcie bohaterów dążących do realizacji swych celów. Bohater tragedii szekspirowskiej stanowił połączenie klasycznego bohatera tragicznego z „czarnym charakterem”. Prekursorami Szekspira byli reprezentujący starsze pokolenie dramaturgów elżbietańskich Thomas Kyd (Tragedia hiszpańska) i Christopher Marlow (Faust, Tamerlan Wielki). Pierwsze tragedie Szekspira to Titus Andronicus i Romeo i Julia, napisane w latach 1590‑1599 obok wielu komedii, w tzw. okresie optymistycznym, kiedy Szekspir tworzył głównie komedie. Makbet obok innych wybitnych tragedii (m.in. Hamleta, Otella i Króla Leara) powstał w latach 1600‑1608, czyli w tzw. okresie tragicznym.

Słownik