Roma – co o nich wiemy

Romowie to grupa niejednorodna. Ich wspólnotę łączy język, pochodzenie, obyczaje oraz poczucie obcości wobec nieromskich grup. To właśnie obce grupy przypisują Romom jedność.

Podstawową komórką społeczną Romów był tabor. Składał się z kilku lub kilkunastu rodzin, a na jego czele stał wójt. To on rozsądzał spory, zatwierdzał małżeństwa, decydował o kierunku wędrówki. Inną ważną funkcję pełnił Baro Szero – najwyższy sędzia, od którego wyroków nie było odwołania.

Instytucja króla cygańskiego była znana w Polsce od XVII wieku do czasu rozbiorów. Została powołana na nowo w innej formie po I wojnie światowej. W czasach I Rzeczpospolitej królami często mianowano osoby spoza społeczności romskiej, a ich obowiązki obejmowały głównie pobór podatków. Takiego mianowania udzielał król Polski. Istniało także wielu lokalnych królów reprezentujących Romów wobec właściciela ziemi.

Po 1918 roku królami nazywano samozwańczych przywódców pochodzących ze społeczności romskiej, współpracujących z władzami centralnymi lub lokalnymi. Ich władza nie była jednak uznawana. Po II wojnie światowej instytucja króla cygańskiego szybko odeszła w zapomnienie w związku z odmienną polityką władz państwa w stosunku do mniejszości romskiej.

Często mylnie królami cygańskimi nazywa się Szero Romów, czyli zwierzchników niektórych romskich społeczności zamieszkałych w Polsce. Ich rola polega na rozsądzaniu wewnętrznych sporów dotyczących przestrzegania romskich zwyczajów, wyjaśnianiu sytuacji wynikających z kategorii skalania oraz integrowaniu społeczności romskiej. Oprócz tego Szero Rom uczestniczy w obrzędach, zapewnia trwałość obyczajów i podtrzymuje tradycje.

Współcześnie wójtem nazywa się osobę starszą, o dużym autorytecie. Jego zadaniem jest kontrolowanie lokalnych społeczności romskich oraz reprezentowanie ich w urzędach państwowych. Zdarza się, że w niektórych miastach jest kilku starszych reprezentujących interesy Romów. Starszyzna ma także wpływ na aranżowanie małżeństw, nakładanie kary wydalenia ze społeczności, a także wygłaszanie przemówień na chrztach i pogrzebach. Starszy rozstrzyga też konflikty wewnętrzne.

Podstawą egzystowania romskiej społeczności jest rodzina – liczna, wielodzietna, wielopokoleniowa. Małżeństwa najczęściej zawierane są w obrębie własnej społeczności w bardzo młodym wieku. Nadal powszechne jest aranżowanie związków przez rodziców. Głową rodziny jest mężczyzna. To on decyduje o najważniejszych sprawach rodziny, zapewnia jej również byt. Kobieta musi być posłuszna, zwykle zajmuje się wyłącznie domem i dziećmi. Starsze Romki cieszą się jednak dużym szacunkiem i mogą należeć do romskiej starszyzny. Nie zdarza się, aby Romowie oddawali ludzi starszych do domów opieki, a dzieci do sierocińca. W trudnych sytuacjach członkowie społeczności często mogą liczyć na wsparcie ze strony bliskich.

Tradycyjne profesje Romów to kowalstwo, kotlarstwo, handel końmi, konowalstwo, czyli leczenie zwierząt domowych, niedźwiednictwo. Romskie kobiety – Romni, oprócz handlu i występów w zespołach muzycznych zajmują się także wróżbiarstwem.

Dawniej wśród Romów często można było spotkać szczurołapa. Jego zadaniem było wyprowadzanie szczurów z gospodarstwa, młyna lub miasta.

Dzień Wszystkich Świętych oraz Dzień Zaduszny Romowie uroczyście obchodzą w gronie rodzinnym. Zdarza się, że przy grobach czasem częstują się alkoholem. Dawniej tłumaczono to jako karmienie lub pojenie duszy zmarłego. Dziś jest to symboliczny gest. Romowie uznają istnienie zarówno dobrych, jak i złych duchów, wierzą też w istnienie diabła.