Romowie czy Cyganie?

RomaRomaRoma (w spolszczeniu – Romowie) to nazwa ludu, który tysiąc lat temu wyruszył z Indii przez Bliski Wschód do Europy. Określano ich Cyganami przez pomyłkę, kojarząc ze znaną w Bizancjum sektą wędrownych kuglarzy i wróżbitów. Od tego określenia powstały w różnych językach takie nazwy, jak Cikáni (czeski), Zigeuner (niemiecki). Większość z nich jest synonimem oszusta i złodzieja. Dlatego obecnie część Cyganów woli, by używać określenia „Romowie”, ponieważ pozbawione jest pejoratywnego nacechowania.

Romowie jako mniejszość etniczna w Polsce

Zgodnie z Ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Romowie zostali uznani, obok Karaimów, Łemków i Tatarów, za jedną z mniejszości etnicznych zamieszkujących nasz kraj. Dzięki temu przysługują im następujące prawa:

• przyznawane są dotacje na działalność romskich instytucji kulturalnych i oświatowych (art. 18);

• zabrania się dyskryminacji wynikającej z faktu bycia Romem (art. 6);

• mają prawo do pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami języka romskiego (art 7);

• organy państwa stoją na straży pełnego włączenia Romów na równych prawach do życia ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturalnego w naszym kraju (art 6);

• zabroniona jest przymusowa (wbrew woli) asymilacja (art. 5), działa Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych jako organ opiniodawczo‑doradczy Prezesa Rady Ministrów, w której zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości romskiej (art. 23 i 24).

Ponadto zgodnie z art. 35 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.

Pochodzenie

Dopiero ok. 1780 r. uczeni zwrócili uwagę na to, że język romski jest ściśle związany z językami z północnych Indii, takimi jak pendżabski i hindi. Indyjskie pochodzenie Romów potwierdziły badania genetyczne prowadzone w ostatnich latach na romskich mężczyznach.

Eksterminacja Romów

R1WuUVxC4BcZg

Stara fotografia. Na zdjęciu grupa Cyganów siedzących na ziemi, dorośli i dzieci. Za nimi ogrodzenie. Jeden mężczyzna stoi przy ogrodzeniu.

Jednym z wciąż mało znanych i najbardziej tragicznych momentów romskiej historii jest okres II wojny światowej zwany PorajmosPorajmosPorajmos. Eksterminacja Romów miała podobnie masowy i bezwzględny charakter, jak Holocaust. Stosunek polityków III Rzeszy do Cyganów – w przeciwieństwie do postaw antysemickich – miał charakter niechęci społecznej, odrazy do kogoś znajdującego się na niższym poziomie w hierarchii społecznej. Większość polskich Romów została wymordowana nie w obozach, lecz w masowych egzekucjach. Szacuje się, że w czasie II wojny światowej zginęło ok. 500 tys. Romów. W 2011 r. Sejm RP uchwalił 2 sierpnia Dniem Pamięci o Zagładzie Romów i SintiSinti, SinteSinti, upamiętniając likwidację w 1944 r. w KL Auschwitz II-Birkenau cygańskiego obozu rodzinnego. W ciągu jednej nocy zamordowano tam 2897 romskich dzieci, kobiet i mężczyzn.

Zatrzymane taborytabortabory

Ilu jest Romów w Polsce?

Romowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 16 725 obywateli polskich. Stanowi to wzrost o 4 tys. osób w stosunku do 2002 r. Są to jednak tylko dane szacunkowe z uwagi na tendencję tej mniejszości do migracji między Polską a innymi krajami Europy. W ostatnich latach miały miejsce duże migracje romskie z Polski i z powrotem. Do pierwszej doszło w latach 1983–1995. Objęła ok. 60% (30 tys.) spośród liczącej wówczas około 50 tys. społeczności romskiej, z czego większość wróciła po jakimś czasie do kraju. Głównym celem ich podróży była Europa Zachodnia i USA. Wtedy też nastąpiła fala imigracji Romów rumuńskich do polskich miast, m.in. do Wrocławia i Poznania. Do przyjazdu do Polski skłoniła ich bardzo trudna sytuacja ekonomiczna w Rumunii na początku lat 90. Ich migracja okazała się typowo ekonomiczna, zarobkowa i tymczasowa. Prawie wszyscy ówcześni przybysze bądź powrócili do swego kraju, bądź powędrowali do krajów Europy Zachodniej. Ostatnia romska migracja z Polski rozpoczęła się w 2000 r., a jej kulminacja nastąpiła po 1 maja 2004 r. i trwa do dziś. Objęła ponad połowę mieszkających wówczas w Polsce Romów.

Gdzie mieszkają Romowie?

Największy odsetek osób narodowości romskiej zamieszkuje gminę wiejską Bukowina Tatrzańska w powiecie tatrzańskim, gdzie 1,1% mieszkańców gminy zadeklarowało w trakcie spisu powszechnego w 2002 r. narodowość romską. Stosunkowo duże skupiska osób należących do grupy Bergitka RomaBergitka RomaBergitka Roma znajdują się także w miastach Górnego i Dolnego Śląska oraz w krakowskiej Nowej Hucie, gdzie w latach 50. XX w. zatrudniano Romów przy budowie zakładów i oferowano im mieszkania.

Wymienione grupy Romów znacznie się różnią zarówno pod względem obyczajów, języka, kultury, jak i statusu społeczno‑ekonomicznego. Przedstawiciele polskich grup romskich nie tylko nie czują łączącej ich więzi, ale często dystansują się od siebie.

Instytucje i romskie inicjatywy kulturalne w Polsce

Najważniejszym tytułem prasowym Romów jest „Romano Atmo” – dwumiesięcznik wydawany przez Związek Romów w Polsce, adresowany do romskiego i polskiego czytelnika. Misją pisma jest kultywowanie tradycji romskiej, popularyzowanie języka romani, a także integracja romsko‑polska oraz walka ze stereotypami i nietolerancją. Innymi są „Dialog-Pheniben” i „Kwartalnik Romski”.

RaerUOLe0vFO4

Ilustracja przedstawia okładkę czasopisma. Na górze znajduje się napis Romano Atmo. Pod spodem jest mała romska flaga. Na środku znajduje się zdjęcie prezentujące sztalugi z ustawionymi na nich fotografiami. Na fotografiach znajdują się kobieta podczas robienia makijażu, bawiące się dzieci oraz dwie kobiety w ozdobnych strojach. Pod spodem znajduje się napis Nie hejtuj. Inspiruj!

R1J2S8Rnd62GH

Zdjęcie przedstawia romskie kobiety w ozdobnych sukniach podczas tańca. Za nimi stoją dwaj romscy mężczyźni, którzy grają na gitarach.

Problemy społeczności romskiej w Polsce

Symbole narodowe

Dziedzictwo kulturowe Romów

Słownik