Przeczytaj
Romowie czy Cyganie?
RomaRoma (w spolszczeniu – Romowie) to nazwa ludu, który tysiąc lat temu wyruszył z Indii przez Bliski Wschód do Europy. Określano ich Cyganami przez pomyłkę, kojarząc ze znaną w Bizancjum sektą wędrownych kuglarzy i wróżbitów. Od tego określenia powstały w różnych językach takie nazwy, jak Cikáni (czeski), Zigeuner (niemiecki). Większość z nich jest synonimem oszusta i złodzieja. Dlatego obecnie część Cyganów woli, by używać określenia „Romowie”, ponieważ pozbawione jest pejoratywnego nacechowania.
Romowie jako mniejszość etniczna w Polsce
Zgodnie z Ustawą z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Romowie zostali uznani, obok Karaimów, Łemków i Tatarów, za jedną z mniejszości etnicznych zamieszkujących nasz kraj. Dzięki temu przysługują im następujące prawa:
przyznawane są dotacje na działalność romskich instytucji kulturalnych i oświatowych (art. 18);
zabrania się dyskryminacji wynikającej z faktu bycia Romem (art. 6);
mają prawo do pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami języka romskiego (art 7);
organy państwa stoją na straży pełnego włączenia Romów na równych prawach do życia ekonomicznego, społecznego, politycznego i kulturalnego w naszym kraju (art 6);
zabroniona jest przymusowa (wbrew woli) asymilacja (art. 5), działa Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych jako organ opiniodawczo‑doradczy Prezesa Rady Ministrów, w której zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości romskiej (art. 23 i 24).
Ponadto zgodnie z art. 35 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
Pochodzenie
Dopiero ok. 1780 r. uczeni zwrócili uwagę na to, że język romski jest ściśle związany z językami z północnych Indii, takimi jak pendżabski i hindi. Indyjskie pochodzenie Romów potwierdziły badania genetyczne prowadzone w ostatnich latach na romskich mężczyznach.
Eksterminacja Romów
![Stara fotografia. Na zdjęciu grupa Cyganów siedzących na ziemi, dorośli i dzieci. Za nimi ogrodzenie. Jeden mężczyzna stoi przy ogrodzeniu.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1WuUVxC4BcZg/1645623860/205H3TfKWaNCoiAyq83iNOvhm7OyDNws.jpg)
Jednym z wciąż mało znanych i najbardziej tragicznych momentów romskiej historii jest okres II wojny światowej zwany PorajmosPorajmos. Eksterminacja Romów miała podobnie masowy i bezwzględny charakter, jak Holocaust. Stosunek polityków III Rzeszy do Cyganów – w przeciwieństwie do postaw antysemickich – miał charakter niechęci społecznej, odrazy do kogoś znajdującego się na niższym poziomie w hierarchii społecznej. Większość polskich Romów została wymordowana nie w obozach, lecz w masowych egzekucjach. Szacuje się, że w czasie II wojny światowej zginęło ok. 500 tys. Romów. W 2011 r. Sejm RP uchwalił 2 sierpnia Dniem Pamięci o Zagładzie Romów i SintiSinti, upamiętniając likwidację w 1944 r. w KL Auschwitz II-Birkenau cygańskiego obozu rodzinnego. W ciągu jednej nocy zamordowano tam 2897 romskich dzieci, kobiet i mężczyzn.
Zatrzymane taborytabory
wciągnięcie ludności cygańskiej w orbitę życia politycznego, gospodarczego i społecznego. Paszportyzacją określano przedsięwzięcie wydawania dokumentów tożsamości dla Romów w dniach 7–10 marca 1955 r. Rozpoczęto również akcję przekazywania Romom mieszkań i znajdowania im zatrudnienia., 3. W Polsce po 1964 r. wprowadzono zakaz podróżowania taborami. Liczba koczujących osób zmalała z 10 tys. w latach 50. do ok. 400 w latach 80. Zdjęcie przedstawia drewniany wóz ciągnięty przez trzy konie. Cygański tabor, 1918–1939.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna., 4. Założenia polityki władz polskich zmierzające do integracji i asymilacji Romów, wskutek silnego przywiązania społeczności romskiej do swojej tradycji oraz zwyczajowej niechęci do przymusu administracyjnego, przyniosły pewne efekty dopiero pod koniec lat 70. XX w. Działania te zmieniły dotychczasowy tryb życia Romów, przyczyniły się do powstania instytucji ułatwiających im jednoczenie się i dochodzenie swoich praw.
Ilu jest Romów w Polsce?
Romowie to mniejszość etniczna, do której przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań zadeklarowało 16 725 obywateli polskich. Stanowi to wzrost o 4 tys. osób w stosunku do 2002 r. Są to jednak tylko dane szacunkowe z uwagi na tendencję tej mniejszości do migracji między Polską a innymi krajami Europy. W ostatnich latach miały miejsce duże migracje romskie z Polski i z powrotem. Do pierwszej doszło w latach 1983–1995. Objęła ok. 60% (30 tys.) spośród liczącej wówczas około 50 tys. społeczności romskiej, z czego większość wróciła po jakimś czasie do kraju. Głównym celem ich podróży była Europa Zachodnia i USA. Wtedy też nastąpiła fala imigracji Romów rumuńskich do polskich miast, m.in. do Wrocławia i Poznania. Do przyjazdu do Polski skłoniła ich bardzo trudna sytuacja ekonomiczna w Rumunii na początku lat 90. Ich migracja okazała się typowo ekonomiczna, zarobkowa i tymczasowa. Prawie wszyscy ówcześni przybysze bądź powrócili do swego kraju, bądź powędrowali do krajów Europy Zachodniej. Ostatnia romska migracja z Polski rozpoczęła się w 2000 r., a jej kulminacja nastąpiła po 1 maja 2004 r. i trwa do dziś. Objęła ponad połowę mieszkających wówczas w Polsce Romów.
Gdzie mieszkają Romowie?
Największy odsetek osób narodowości romskiej zamieszkuje gminę wiejską Bukowina Tatrzańska w powiecie tatrzańskim, gdzie 1,1% mieszkańców gminy zadeklarowało w trakcie spisu powszechnego w 2002 r. narodowość romską. Stosunkowo duże skupiska osób należących do grupy Bergitka RomaBergitka Roma znajdują się także w miastach Górnego i Dolnego Śląska oraz w krakowskiej Nowej Hucie, gdzie w latach 50. XX w. zatrudniano Romów przy budowie zakładów i oferowano im mieszkania.
Wymienione grupy Romów znacznie się różnią zarówno pod względem obyczajów, języka, kultury, jak i statusu społeczno‑ekonomicznego. Przedstawiciele polskich grup romskich nie tylko nie czują łączącej ich więzi, ale często dystansują się od siebie.
Instytucje i romskie inicjatywy kulturalne w Polsce
Stowarzyszenie Romów w Polsce zarejestrowane 23 grudnia 1991 r. w Oświęcimiu – organizacja podjęła próbę integracji całej społeczności romskiej i pełnienia funkcji jej ogólnopolskiego przedstawiciela.
Największe imprezy kulturalne Romów
- Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów – Szczurowa;
- Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cygańskich Romane Dyvesa w Gorzowie Wielkopolskim;
- Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku;
- obchody Międzynarodowego Dnia Romów;
- obchody rocznicy likwidacji tzw. Zigeunerlager na terenie b. KL Auschwitz-Birkenau;
- otwarcie i zamknięcie Sezonu Cygańskiego w Muzeum Okręgowym w Tarnowie.
- Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne Romów w Tarnowie – najstarsze stowarzyszenie romskie w Polsce, nieprzerwanie działające od 1963 r; przy stowarzyszeniu powołano Centrum Kultury Romów;
- Stowarzyszenie Romów w Polsce zarejestrowane 23 grudnia 1991 r. w Oświęcimiu – organizacja podjęła próbę integracji całej społeczności romskiej i pełnienia funkcji jej ogólnopolskiego przedstawiciela.
Stowarzyszenia romskie
Najważniejszym tytułem prasowym Romów jest „Romano Atmo” – dwumiesięcznik wydawany przez Związek Romów w Polsce, adresowany do romskiego i polskiego czytelnika. Misją pisma jest kultywowanie tradycji romskiej, popularyzowanie języka romani, a także integracja romsko‑polska oraz walka ze stereotypami i nietolerancją. Innymi są „Dialog-Pheniben” i „Kwartalnik Romski”.
Problemy społeczności romskiej w Polsce
Symbole narodowe
Dziedzictwo kulturowe Romów
Słownik
w Europie Środkowo‑Wschodniej (i w Polsce), gdzie mieszka większość europejskich Cyganów, w dialektach języka romani oznacza po prostu „człowiek” lub „mężczyzna”
grupa etniczna pochodząca z Półwyspu Indyjskiego, pokrewna Romom i wraz z nimi określana jako Cyganie
nie‑Cygan, według Romów człowiek obcy, związany ze swoją ziemią, domostwem, dobrami, co zaprzecza cnotom i wartościom wyznawanym przez Romów
(z rom. – pochłonięcie); eksterminacja Romów i Sinti przez III Rzeszę
(z rom. górscy Romowie); polscy Cyganie wyżynni, karpaccy; są potomkami Romów, którzy od początku XV w. w kilku falach migracyjnych przybywali do Polski z południowego wschodu, z terenów historycznych Węgier; zajmowali się najczęściej kowalstwem i muzyką
większa grupa Cyganów podróżujących wozami konnymi
prawo zwyczajowe, przekazywany ustnie kodeks postępowania oraz wzajemnych relacji w tradycyjnej społeczności romskiej