Herbert Spencer O liberalizmie

[…] zdaje się konieczne […] przypomnieć Czytelnikowi, czym był liberalizm w czasach ubiegłych, aby mógł widzieć, o ile różni się on od mniemanego liberalizmu epoki współczesnej. Uważalibyśmy za zbyteczne wskazywać jeden po drugim owe rozmaite przepisy dla ujawnienia ich wspólnego charakteru, gdyby za dni naszych nie zapomniano o nim. Nie pomni się dziś, że tym lub owym sposobem wszystkie te zmiany rzeczywiście liberalne zmniejszyły współdziałalność obowiązkową w życiu społecznym i powiększyły współdziałalność dobrowolną. Zapomniano, że w tym lub w innym względzie zmiany te zmniejszyły rozległość władzy rządowej, a powiększyły pole działalności, na którym każdy obywatel może działać swobodnie. Zapomniano o tej prawdzie, że niegdyś liberalizm bronił zwykle wolności osobistej przeciw przymusowi państwa. A teraz nastręczają się pytania: Jak to się dzieje, że liberalni stracili z oczu tę prawdę? Jak to się dzieje, że stronnictwo liberalne staje się coraz bardziej zwolennikiem przymusu w swoich postanowieniach prawodawczych? Jak to się stało, że bądź bezpośrednio swą własną większością, bądź pośrednio, łącząc się w pewnych razach z większością swych przeciwników, stronnictwo liberalne w szerokim zakresie przyjęło politykę dyktowania akcji obywatelom, a tym samym zmniejszania zakresu ich działalności dowolnej? W jaki sposób możemy wyjaśnić ten nieład pojęć, który doprowadził owo stronnictwo w poszukiwaniu tego, co zdaje się być dobrem publicznym, do obalenia metody, jaka w czasach ubiegłych wspierała je w spełnianiu dobra publicznego?
(Jednostka wobec państwa, przekład anonimowy z 1886 r. uwspółcześnił A. Bosiacki, rozdz. I, fragment)

K197_2 Źródło: Herbert Spencer, O liberalizmie.