Swetoniusz

Żywoty Cezarów

(...) nadmiernie liczny senat, zbiegowisko podejrzane i bezładne (a było senatorów przeszło tysiąc, między nimi ludzie najgorszej opinii, dopiero po zabójstwie Cezara dodatkowo wprowadzeni do senatu w drodze protekcji i korupcji, których lud nazywał "pogrobowcami"), przywrócił do dawnego stanu świetności przez dwukrotną selekcję. Pierwszej musieli dokonać sami senatorowie, każdy wybierając jednego kolegę, drugą przeprowadził sam z Agryppą. Podobno w tym czasie nosił pod szatą pancerz i przypasywał sztylet, przewodnicząc obradom; około jego krzesła stało wówczas dziesięciu najbardziej krzepkich przedstawicieli stanu senatorskiego z liczby jego przyjaciół. (...) podczas wyborów na trybunów, jeśli nie stało kandydatów ze stanu senatorskiego, dopuszczał również rycerzy, pozwalając im po wygaśnięciu urzędowania pozostać wedle wyboru w jednym z tych dwu stanów. Gdy większość spośród rycerstwa, utraciwszy ojcowiznę podczas wojen domowych, nie ośmielała się zasiadać podczas przedstawień scenicznych w jednym z czternastu rzędów w obawie przed karą przewidzianą przez ustawę teatralną, ogłosił, że kara ta nie stosuje się do obywateli, którzy sami lub których rodzice zaliczeni zostali niegdyś do stanu rycerskiego. (...) Nie dość, że utrudniał niewolnikom różnymi sposobami uzyskanie wyzwolenia, a jeszcze bardziej uzyskanie całkowitej wolności prawnej, z największą starannością wyszczególniając liczbę, położenie, różne rodzaje tych, którzy mogą być wyzwoleni, ale ten jeszcze dodał warunek, że ktoś kiedykolwiek przedtem więziony lub torturowany nie może osiągnąć obywatelstwa w żadnej postaci. (...) często udzielał ludowi zapomóg pieniężnych różnej wysokości: to po czterysta, to po trzysta, niekiedy po dwieście pięćdziesiąt sestercjów na głowę, nie pomijając nawet dzieci, chociaż wedle dotychczasowego obyczaju otrzymywała je młodzież dopiero powyżej lat dziesięciu. W czasach drożyzny chleba często wydawał na głowę zboże po bardzo niskiej cenie albo zgoła darmo oraz podwoił wartość pieniężną talonów. (...) Raz znowu podczas wielkiego nieurodzaju, nie mogąc znaleźć innych środków zaradczych, usunął z Rzymu niewolników wystawionych na sprzedaż, gladiatorów, wszystkich cudzoziemców z wyjątkiem lekarzy i nauczycieli oraz część niewolniczej służby domowej. Wtedy dopiero wyrównał niedostatek żywności. Pisze wówczas, że "porwała go ochota zniesienia na zawsze publicznego rozdawnictwa zboża, ponieważ uprawa ziemi upada, a rolnik liczy na zboże darmowe; jednak przy tym zamiarze nie wytrwał, w przekonaniu, że zwyczaj ten w przyszłości i tak na pewno ulegnie wskrzeszeniu jako narzędzie w walce o uznanie ludu". Ale później tak to miarkował, ażeby w równym stopniu uwzględniać interesy rolnika, kupca i ludu miejskiego. W urządzaniu igrzysk prześcignął wszystkich poprzedników zarówno pod względem ilości widowisk, jak bogactwa pomysłów oraz przepychu. Sam mówi, że "urządzał igrzyska w swoim imieniu czterokrotnie, a za innych urzędników, którzy albo byli nieobecni, albo na to za biedni, dwadzieścia trzy razy".

Aureliusz Wiktor

O cesarzach

Kiedy w Galii powstały zaburzenia chłopów i rozbójników, czyli tzw. bagaudów i ci spustoszywszy kraj szeroko, poczęli na miasto napadać, zamianował Dioklecjan cesarzem wiernego przyjaciela swego, Maksymiliana, człowieka o niewielkim wykształceniu, ale dobrego i zdolnego żołnierza. Czczony potem jako bóg przybrał Maksymilian przydomek: Herkuliusz, podobnie jak Dioklecjan przydomek: Jowiusz. (...) Ponieważ współcześnie Persowie trapili okrutnie wschodnie prowincje, Afrykę plemiona maurytańskie, a nadto w Egipcie wystąpił nowy uzurpator, a więc dobrali sobie pomocników z tytułem Cezarów w osobach Konstancjusza i Galerjusza, których złączyli ze sobą węzłem powinowactwa. Po zerwaniu dawniejszych związków małżeńskich pierwszy otrzymał pasierbicę Herkuliusza, drugi córkę Dioklecjana. (...) Ojczyzną ich wszystkich było Illirykum, a choć posiadali niewiele wykształcenia, to jednak zaprawieni w ciężkich warunkach życia wiejskiego i służby wojskowej byli doskonałymi władcami państwa. (...) Ponieważ zatem ciążył dotkliwie nawał wojen, o których wspomniałem, więc podzielili państwo na 4 części w ten sposób, że Konstancjusz otrzymał obszar Galii za Alpami, Herkuliusz Afrykę i Italię, Galeriusz Illirykum aż do Cieśniny Pontyjskiej, a resztę (tj. Wschód) Dioklecjan.