Charakterystyka tragedii klasycystycznej

Tragedia klasycystyczna ukształtowała się w XVII w. we Francji. Jej twórcy, Pierre Corneille (1606‑1684) i Jean Racine (1639‑1699), odwoływali się do wzorów antycznych, skodyfikowanych przez Arystotelesa w Poetyce i zinterpretowanych jako uniwersalnie obowiązujące normy. W tragedii klasycystycznej przestrzegano zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji. Wydarzenia rozgrywały się w ciągu jednego dnia, zazwyczaj w jednym miejscu, choć niekiedy, zwłaszcza w utworach Corneille’a, nie była to norma traktowana zbyt rygorystycznie. Dbano przede wszystkim o jedność precyzyjnie i logicznie skonstruowanej akcji, która zazwyczaj ograniczała się do jednego wątku, osnutego wokół konfliktu tragicznego, rodzącego się ze zderzenia namiętności z prawem moralnym lub racją stanu i nieuchronnie wiodącego do klęski bohatera. Układ zdarzeń musiał cechować się koniecznością i prawdopodobieństwem (co w przypadku tematyki mitologicznej budziło pewne wątpliwości), zjawiska i postacie fantastyczne nie mogły pojawiać się na scenie. Wiązało się to także z przestrzeganiem zasady stosowności (fr. bienséances) – obowiązywał wysoki styl, co oznaczało również, że tragedie były pisane wyłącznie wierszem, niedopuszczalne były wtręty komiczne ani jakiekolwiek elementy stylu niskiego, obowiązywała czystość gatunków. Głównymi bohaterami byli wyłącznie ludzie szlachetnie urodzeni lub herosi. Sceny drastyczne, np. morderstwa czy samobójstwa, nie były ukazywane bezpośrednio, a jedynie relacjonowane.

R18Ix31fXox821

Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki. Na dole napis: Phedre et Hippolyte. Na całej kartce grafika przedstawiająca tratujące się konie, spadających jeźdźców, martwego człowieka podnoszonego przez trzech towarzyszy.

W tragedii nie było również miejsca dla niczego, co uznawano za niegodne, a więc erotyki i wszystkiego, co związane z cielesnością, np. słabości fizycznej, choroby itp. Zakaz ten dotyczył także brzydoty, nikczemności, a więc wszystkiego, co ze względów estetycznych i etycznych uchodziło za naganne. Tematy czerpano zazwyczaj z mitologii i historii, wymogiem było to, by nie były zbyt aktualne. Tragedie klasycystyczne, mimo postulatu naśladowania antycznych wzorców, nie były ich kopiami, lecz odzwierciedlały niepokoje i konflikty światopoglądowe epoki, w której powstały. W stosunku do tragedii greckiej pojawiły się też pewne innowacje: zrezygnowano (z nielicznymi wyjątkami) z chóru i wprowadzono tematykę miłosną jako dominującą.

Metafizyczna motywacja zdarzeń, która dominowała w tragedii greckiej, ustąpiła miejsca motywacji psychologicznej, jednak – zwłaszcza w tragediach o tematyce mitologicznej – nie została ona zupełnie wyeliminowana, lecz podporządkowana aktualnym treściom filozoficznym. W centrum motywacji etycznej, moralnej i metafizycznej dzieł Racine'a i Corneille'a stoi jansenizmjansenizmjansenizm jako formacja radykalizmu moralnego.

Utwory dwóch najwybitniejszych przedstawicieli różniły się zarówno pod względem formy, jak wpisanej w utwory wizji świata. Bohaterowie Corneille’a działali wśród ludzi, zmagając się z prawami społeczności, podczas gdy dramaty postaci Racine’a rozgrywają się w ich psychice. U Corneille’a konflikt to zazwyczaj sprawa wagi państwowej, u Racine’a jest to wewnętrzny konflikt skrajnych namiętności.

Odstępstwa od kanonu wywoływały gwałtownie spory, jak miało to miejsce w przypadku Cyda Pierre’a Corneille’a w 1637 r. Utwór ten krytykowano m.in. ze względu na naruszenie zasady prawdopodobieństwa (główna bohaterka, Chimena, kocha i poślubia Roderyka, zabójcę swego ojca), a także zasady stosowności (ponieważ było to niemoralne). Naruszeniem tej zasady było też pomyślne zakończenie tragicznej akcji, co stanowiło pomieszanie dwóch gatunków dramatycznych, czyli tragedii i komedii, Cyd był więc – w ówczesnym rozumieniu – tragikomedią. Główne założenia klasycystycznej poetyki zostały sformułowane przez Nicolasa Boileau w Sztuce poetyckiej (1674), której autor zaczerpnął wiele zarówno z Poetyki Arystotelesa, jak i z praktyki dramaturgicznej Racine’a i Corneille’a.

R14njmSFw3BC8

Ilustracja przedstawia młodą, naga kobietę leżącą na szezlongu, przykrytą jedynie cienkim, przezroczystym tiulem. Kobieta leży ba boku, prawą ręką podpiera głowę, druga ręka bezwładnie zwisa poza krawędź łoża. Pod głową ma poduszki, Piersi i brzuch ma nagie, od pasa przykryta jest tkaniną. Obok łóżka siedzi młoda dziewczyna z długimi włosami zaplecionymi w warkocz i długą suknią. Dziewczyna ma głowę opartą o loże, ręce bezwładnie spoczywają wzdłuż jej ciała. Wygląda na nieprzytomną, albo martwą. Z lewej strony stoi pochylona nad łożem trzecia kobieta. Włosy ma zakryte chustą, ubrana jest w długą suknię w stylu antycznym. Dłonie zaplecione, spogląda na łoże i znajdujące się na nim dwie postaci.

Słownik