Diogenes Laertios

Żywoty i poglądy słynnych filozofów

Wedle stoików we wszechświecie istnieją dwie zasady (hai archai): czynna i bierna. Zasada bierna jest to substancja bezjakościowa – materia, zasada czynna, to tkwiący w niej rozum (ho logos) – bóg. On bowiem, będąc wiecznym, z całego zasobu materii tworzy wszystkie rzeczy. (...) Świat stoicy rozumieją trojako: najpierw nazywają go samym bogiem, nosicielem jednorodnej jakości wszelkiej substancji (he ousia); jest on niezniszczalny i niestworzony, i jest twórcą ładu we wszechświecie; to on po upływie czasów wchłonie w siebie całą substancję i znowu ją z siebie zrodzi.

Epiktet

Diatryby

Za wszystko, co się dzieje w świecie, łatwo jest wielbić Opatrzność, jeżeli ma ktoś w sobie te dwie zalety: zdolność spostrzegania dobrodziejstw, które mu przypadły w udziale, i wdzięczność. (...) A przecież z samego urządzenia dzieł wykonanych zwykliśmy niezbicie wnosić, że są one z całą pewnością tworem jakiegoś mistrza, w żadnym zaś razie ślepego przypadku. Jeżeli zatem każde z dzieł ludzkich jawnie wskazuje na mistrza, to czyliż rzeczy widzialne i samo widzenie, i światło nie miałyby jawnie na niego wskazywać?

Marek Aureliusz

Rozważania

W ogóle bowiem istnieje jedna harmonia. A jak z wszystkich ciał wszechświat wypełnia się w ciało tak pełne, tak z wszystkich przyczyn wypełnia się całość, przyczyna najwyższa: los. (...) Często rozmyślaj nad związkiem wszystkiego we wszechświecie i wzajemnym rzeczy stosunkiem. Albowiem wszystko jest jakby związane nawzajem i wszystko w myśl tego jest sobie przyjazne. Jedno bowiem jest skutkiem drugiego. A to wskutek tonicznego ruchu i zgodności, i jedności materii. (...) Wszystko jest nawzajem powiązane, a węzeł to święty. A zgoła nic nie ma, co by nawzajem było sobie obce. Ułożone to bowiem zostało we wspólny ład i współtworzy porządek w porządku tego samego świata. Jeden bowiem jest świat, a składa się nań wszystko, i bóg jeden we wszystkim, i jedna istota, i jedno prawo, jeden rozum wspólny wszystkich stworzeń rozumnych i prawda jedna. I jeden wreszcie ideał doskonałości stworzeń o wspólnym pochodzeniu i wspólnym rozumie.

Diogenes Laertios

Żywoty i poglądy słynnych filozofów

Świat jest kierowany przez rozum i opatrzność (he pronoia), jak mówi Chryzyp w piątej księdze O opatrzności i Poseidonios w trzeciej księdze O bogach, bo rozum przenika każdą jego część, podobnie jak dusza w człowieku, ale pewne części więcej, inne zaś mniej. W jednych ujawnia się jako sprawność, np. w nogach lub w nerwach, w innych zaś jako rozum, kierująca część duszy. Cały świat jest zatem istotą żywą, obdarzoną duszą i rozumem. Ma też czynnik kierujący, którym jest eter (...). Ten najczystszy eter uważają też stoicy w pierwszym rzędzie za boga, który niejako w sposób zmysłowo dostrzegalny przenika wszystko, co żyje w powietrzu, wszystkie zwierzęta i rośliny, a także samą ziemię jako siła twórcza. (...) W dziele O przeznaczeniu Chryzyp twierdzi, że wszystko dzieje się zgodnie z przeznaczeniem; to samo pisze Poseidonios w drugiej księdze O przeznaczeniu, Zenon oraz Boetos w księdze pierwszej O przeznaczeniu. Przeznaczenie definiują stoicy jako łańcuch przyczyn wszystkiego, co istnieje, albo jako rozumną zasadę kierującą światem.