RB19a5cb7G2UO1

Awangarda XX w. – Katarzyna Kobro

Katarzyna Kobro, „Akt kobiecy – siedząca”, 1925-1927 ; 1994 (odlew), cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Ważne daty

1914 – wybuch I wojny światowej

1917 – wybuch rewolucji październikowej

1917 – pierwsza prezentacja Fontanny Duchampa

1918 – zakończenie I wojny światowej, odzyskanie przez Polskę niepodległości

1919 – traktat wersalski i utworzenie Ligi Narodów

1927 – pojawienie sie w kinie dźwięku

1933 – Hitler obejmuje władzę

1936‑1939 – wojna domowa w Hiszpanii

1937 – wystawienie Guernicy Pabla Picassa w Paryżu

1939 – wybuch II wojny światowej

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1HT4EqQ0QrCy

Pobierz załącznik

Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik PDF o rozmiarze 61.52 KB w języku polskim
1

3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1) odróżnia pojęcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako całokształt dorobku ludzkości, ze zrozumieniem używa określeń: kulturowy i kulturalny;
6) posługuje się pojęciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich właściwym znaczeniu i używa ich w kontekście interpretowanych dzieł sztuki oraz praktyk kulturowych.

Nauczysz się

definiować awangardę;

wymieniać i krótko charakteryzować najważniejsze nurty awangardy przedwojennej;

wymieniać najważniejszych twórców przedwojennej awangardy w sztukach wizualnych;

rozróżniać w jakim stylu zostało stworzone dane dzieło sztuki;

charakteryzować twórczość Katarzyny Kobro;

porównywać i analizować teksty kultury, jakimi są dzieła sztuki.

Katarzyna Kobro

R1LESnBcFIZoc
Katarzyna Kobro nad Zatoką Ryską, Łotwa, lato 1924, polskieradio.pl, CC BY 3.0

Katarzyna Kobro – jedna z najwybitniejszych rzeźbiarek awangardyAwangardaawangardy, urodziła się 26 stycznia 1898 r. w Moskwie, a zmarła 21 lutego 1951 r. w Łodzi. Miała korzenie łotewsko‑rosyjskie. W 1916 r. w szpitalu w Moskwie poznała Władysława Strzemińskiego. W latach 1917‑1919 studiowała rzeźbę w moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury. Należała do Związku Zawodowego Artystów Malarzy miasta Moskwy, w którym działali także Kazimierz Malewicz, Olga Rozanowa, Władimir Tatlin, Aleksander Rodczenko. Po trzecim roku studiów artystka wyjechała do Smoleńska, gdzie w 1920 r. wzięła ślub z Władysławem Strzemińskim. W Smoleńsku utrzymywała kontakty z konstruktywistamiKonstruktywizmkonstruktywistami: Kazimierzem Malewiczem i Władimirem Tatlinem, których sztuka była jedną z inspiracji dla dalszej twórczości Kobro. Później Kobro i Strzemiński wyjechali do Wilna, Rygi, a następnie osiedlili się w Polsce. Mieszkali w Koluszkach i w Łodzi, gdzie oboje zmarli.

Warto wiedzieć

Blok – polska grupa artystyczna, powstała w Warszawie w 1924. Bezpośredni impuls powstania, to Wystawa Nowej Sztuki w Wilnie w 1923 oraz powrót z Berlina Henryka Berlewiego, który wysunął pomysł utworzenia grupy. Pierwszą manifestacją była Wystawa bloku kubistów, suprematystów i konstruktywistów w salonie samochodowym w Warszawie w marcu 1924. Do grupy należeli m.in. Henryk Berlewi, Jan Golus, Witold Kajruksztis, Karol Kryński, Katarzyna Kobro, Edmund Miller, Maria Niczy‑Borowiakowa, Maria Puciatycka, Aleksander Rafałowski, Mieczysław Szulc, Henryk Stażewski, Władysław Strzemiński, Mieczysław Szczuka, Teresa Żarnowerówna – przy czym ta ostatnia czwórka odgrywała w grupie czołową rolę. Byli to artyści hołdujący przede wszystkim plastyce bezprzedmiotowej, zgodnie z panującymi wówczas tendencjami w awangardowej plastyce światowej: radzieckim suprematyzmem i konstruktywizmem oraz holenderskim neoplastycyzmem grypy De Stijl. Dążyli do maksymalnej prostoty racjonalności, czystych form plastycznych, bez udawanego świata tematycznych zawikłań. Odrzucali tradycję sztuki i wszelkie naśladowania natury, inspirując się osiągnięciami cywilizacji technicznej, maszyny, miasta i nowoczesnego wyrobu przemysłowego. W procesie tworzenia wysuwali na pierwszy plan pracę kolektywną, mechanizację środków, ekonomię materiału. W latach 1921‑1926 grupa wydała 11 numerów czasopisma Blok, popularyzującego zwłaszcza polskie osiągnięcia. Idee grupy, która rozpadła się na początku 1926, były kontynuowane przez inne późniejsze ugrupowania awangardowe: a.r. i Praesens. Źródłom64e32b897df92e3a_0000000000006Źródło)

Praesens – grupa plastyków i architektów awangardy konstruktywistycznej powstała w Warszawie w następstwie rozpady grupy Blok, w bezpośrednim związku z Międzynarodową Wystawą Architektury Nowoczesnej w 1926, jest to także nazwa czasopisma. Z inicjatywy architekta S. Syrkusa członkowie Boku, którzy nie podzielali utylitarystycznych poglądów M. Szczuki i T. Żarnower, połączyli się pod typowym dla konstruktywizmu hasłem architektonizacji sztuk, tzn. podporządkowania plastyki architekturze funkcjonalnej na drodze skonstruowania nowego społeczeństwa. Do najaktywniejszych członków grupy należeli: H. Stażewski, K. Kobro, W. Strzemiński, M. Nicz‑Borowiakowa, A. Rafałowski, architekci B. Lachert i J. Szanajca. W pierwszej wystawie w Warszawie wzięli udział m.in. K. Podsadecki, A. i Z. Pronaszko. Najbardziej spektakularnym wstąpieniem grupy był udział w PWK w Poznaniu (opracowanie dwóch pawilonów), a także edycja książek w serii Biblioteka Praesensu (m.in. Unizm Strzemińskiego). Nasilająca się, zgodnie z zresztą z złożeniami programowymi przewaga architektów w grupie doprowadziła w 1929 do odejścia większości plastyków, którzy następnie założyli grupę a.r.. Drugi i ostatni numer czasopisma wyszedł w 1930 (m.in. fundamentalny dla funkcjonalizmu tekst Syrkusa). Idee wypracowane w kręgu Praesens owocowały w polskiej architekturze lat 30. Dla plastyki konstruktywistycznej epizod ten miał znaczenie nieporównywanie mniejsze od heroicznego okresu Bloku. Źródłom64e32b897df92e3a_0000000000007Źródło)

A.r. – artyści rewolucyjni – polska grupa artystyczna powstała w 1929, gdy to z grupy Praesens wystąpili: Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro‑Strzemińska i Henryk Stażewski. Dołączyli wówczas do nich przedstawiciele awangardy poetyckiej: Julian Przyboś i Jan Brzękowski, który właśnie rozpoczął w Paryżu wraz z Wandą Chodasiewicz‑Grabowską (uczennica, a potem żona Fernarda Légera) wydawanie czasopisma międzynarodowej awangardy Art Contemporian – Sztuka Współczesna. Ułatwiło to a.r. nawiązanie kontaktów z czołowymi wówczas artystami awangardy; dzięki darom, zapoczątkowano w 1931 r. cenną, międzynarodową kolekcję sztuki nowoczesnej w łódzkim Muzeum Historii i Sztuki. Członkowie grupy prowadzili działalność w Łodzi, pragnęli zrealizować ideę integracji plastyki, architektury i poezji nowoczesnej. Hołdowali formom abstrakcyjnym, opartym na zasadach matematycznych, na istniejących obiektywnie prawach, wolnych od czynników subiektywnych, podkreślając jednocześnie społeczne zadania sztuki, która powinna kształtować codzienne otoczenie człowieka. W dążeniu do maksymalnej zwięzłości formy byli bliscy twórcom radzieckiego konstruktywizmu i holenderskiej grupie De Stijl. Teoretykiem grupy był Władysław Strzemiński. Wydawali periodyk Komunikaty a.r. oraz Bibliotekę a.r., publikując teksty istotne dla awangardowej myśli o sztuce. Najliczniejszy zbiór prac członków grupy znajduje się w Muzeum Sztuki w Łodzi. Źródłom64e32b897df92e3a_0000000000008Źródło

m64e32b897df92e3a_0000000000006
m64e32b897df92e3a_0000000000007
m64e32b897df92e3a_0000000000008

Twórczość

W 1920 r. Katarzyna Kobro stworzyła swoją pierwszą rzeźbę, którą znamy jedynie z fotografii, asamblażowąAsamblażasamblażową ToS 75 – Struktura łączącą elementy kubizmu i futuryzmu. W Smoleńsku powstały także Konstrukcje wiszące (również znane jedynie z fotografii, rekonstrukcji dokonał w latach 60. XX w. Janusz Zagrodzki, biograf artystki). Należały one do eksperymentów kinetycznych i zdawały się przeczyć prawu grawitacji. Zostały wykonane z kawałku metalu, drewna i szkła. Inspiracji do elipsoidalnej formy można doszukiwać się w pracach Kazimierza Malewicza i Aleksandra Rodczenki.

R185dSNE8fKfG
Wersja alternatywna: Ilustracja interaktywna 1. Osiem projektów rzeźbiarskich wykonanych w latach 1920‑1935 zaginęło. Janusz Zagrodzki zrekonstruował obie Kompozycje wiszące oraz dwie Rzeźby abstrakcyjne (1924) i Kompozycję przestrzenną (1931). Nie udało się natomiast odtworzyć aktów z lat 30. XX w. Wśród prac zaginionych na pewno znajduje się jeszcze jedna praca malarska (Kompozycja abstrakcyjna, 1924‑26) i dwa projekty architektoniczne (Projekt kabiny tytoniowej, wykonany razem z Władysławem Strzemińskim w latach 1927‑28, oraz Projekt przedszkola funkcjonalnego z lat 1932‑34).
Katarzyna Kobro, „Kompozycja wisząca (1)”, 1921, zbiory.muzeumsztuki.pl, CC BY 3.0
RIoLHkkk1QnFj
Ilustracja interaktywna 1. Kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych, pomimo tego stały się prekursorskie w sztuce europejskiej.
Katarzyna Kobro, „Rzeźba przestrzenna”, 1928, Wikiart, Fair use

Na początku artystycznej drogi, Katarzyna Kobro miała wsparcie we Władysławie Strzemińskim, który w 1922 r. pisał o niej jako najzdolniejszej z młodych rzeźbiarzy i dodając: [...] zjawiskiem o znaczeniu europejskim są jej rzeźby suprematyczne. Jej prace są prawdziwym krokiem naprzód, zdobywaniem wartości niezdobytych, nie są naśladownictwem Malewicza, a twórczością równoległą. (Cyt. za http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna‑kobro)

Jednak kompozycje rzeźbiarki nie zostały dobrze przyjęte podczas w wystawy grupy Praesens w warszawskiej Zachęcie w 1926 r. Jej prace zostały ocenione jako bezużyteczne i nie mogły być nazwane rzeźbami, ponieważ rzeźba ma polegać na modelowaniu bryły. Prace Katarzyny Kobro dobrze przyjmowane i rozumiane były jedynie w kręgach awangardowych i stały się prekursorskie w sztuce europejskiej.

Katarzyna Kobro, Kompozycja przestrzenna (6)

R1M04rN6jzaKS1
Prezentacja ukazuje rzeźbę Katarzyny Kobro pod tytułem „Kompozycja przestrzenna (6)”. Dzieło jest z metalu pomalowane w różnych kolorach. Wygięcie w kształcie litery S jest pomalowane na szaro. Łączy szerszą część dolną rzeźby z węższą częścią górną. Jest to rzeźba abstrakcyjna i składa się z figur geometrycznych. Są to prostokąty połączone ze sobą pod kątem prostym. Pionowe i poziome prostokąty pomalowała na kolor czerwony, niebieski, żółty, biały i czarny. Biały prostokąt jest długi i wąski. Niektóre kolorowe, metalowe prostokąty wystają poza rzeźbę. Możemy sobie wyobrazić, że dalej je przedłużamy. Rzeźba poprzez wystające części i dziury łączy się z powietrzem, z przestrzenią. Aby poznać rzeźbę trzeba ją obejrzeć z każdego boku, z góry, z dołu. Dodatkowo pojawiają się punkty, które zawierają następującą treść: 1. Kompozycja przestrzenna nr 6 autorstwa Katarzyny Kobro powstała w 1931 r. Rzeźba jest wykonana ze stali malowanej i ma wymiary 64 cm na 25 cm na 15 cm. 2. Rzeźba została wykonana z 6 elementów stali, pomalowanej na żółto, niebiesko, czerwono, biało, czarno i szaro. Rzeźba jest wpisana w prostopadłościan. Główną oś rzeźby wyznacza element biały, który jest połączony z elementem niebieskim, stanowiącym podstawę pracy. W górnej części rzeźby do elementu białego zostały przymocowane elementy czerwony i czarny. Na podstawie po przeciwległej stronie i po skosie od elementu białego, jest mniejszy element żółty, który łączy się rogiem z jedynym falistym elementem rzeźby, który jest koloru szarego. Element szary łączy ze sobą żółty oraz czarny. 3. Prześwity pomiędzy elementami nadają rzeźbie lekkości. Zastosowanie większych i ciemniejszych elementów na górze pracy, a mniejszych i jaśniejszych na dole powoduje złudzenia jakoby praca przeczyła prawom grawitacji. 4. Najlepszymi latami w twórczości Kobro były 1925-1936 – pojawiła się nowa koncepcja rzeźby, odrzucającą widzenie rzeźby jako bryły. Rzeźba miała stać się analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń, współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało, czarno, szaro, żółto, czerwono i niebiesko (kolory wymienione przez Mondrina). 5. Część prac Kobro zaginęła lub została zniszczona podczas okupacji. Niektóre są znane tylko z fotografii. Należyte miejsce w historii sztuki artystka zaczęła odzyskiwać od lat 60. XX w. W następnych latach Katarzyna Kobro wróciła na należne jej miejsce jako jednej z najwybitniejszych twórczyń rzeźby.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Lata twórczości

Najlepszym okresem twórczości Katarzyny Kobro były lata 1925‑1936, kiedy to pojawiła się nowa koncepcja rzeźby, odrzucająca widzenie rzeźby jako bryły.Należy stanowczo i bezpowrotnie raz na zawsze uświadomić sobie, że rzeźba nie jest ani literaturą, ani symboliką, ani indywidualną psychologiczną emocją. Rzeźba jest wyłącznie kształtowaniem formy w przestrzeni. [...] Jej mową jest forma i przestrzeń. [...] Rzeźba stanowi część przestrzeni, w jakiej się znajduje. [...] Rzeźba wchodzi w przestrzeń, a przestrzeń w nią. Przestrzenność budowy, łączność rzeźby z przestrzenią, wydobywa z rzeźby szczerą prawdę jej istnienia. Dlatego w rzeźbie nie powinny być kształty przypadkowe. Powinny być tylko te kształty, które ustosunkowują ją do przestrzeni, wiążąc się z nią. Bryła jest kłamstwem wobec istoty rzeźby. [...] Obecnie bryła należy już do historii i jest piękną bajką przeszłości. Łącząc się z przestrzenią, nowa rzeźba powinna stanowić najbardziej skondensowaną i odczuwalną część tej przestrzeni. Osiąga to, ponieważ kształty jej przez swe uzależnienie wzajemne tworzą rytm wymiarów i podziałów. Jedność rytmu powstaje wskutek jedności jego skali obliczeniowej. Harmonia jedności jest zewnętrznym objawieniem liczby. (Europa nr 2, 1929, odpowiedź Katarzyny Kobro na ankietę dotyczącą stanu sztuki. Cyt. za: http://culture.pl/pl/tworca/katarzyna‑kobro).

R2sOErqKl4dIV
Ilustracja interaktywna 1. Rzeźba była analizą przestrzeni i rytmów, miała organizować przestrzeń oraz współistnieć z nią. Obiekt i otoczenie miały się wzajemnie przenikać. Katarzyna Kobro swoje prace wykonywała na podstawie dokładnych obliczeń matematycznych, miały one ścisłe proporcje. Kompozycje najczęściej malowała na biało‑czarno‑szaro lub czarno‑szaro‑żółto‑czerwono‑niebiesko (kolory wymienione przez holenderskiego artystę Pieta Mondrin’a).
Katarzyna Kobro, „Kompozycja przestrzenna (2)”, 1928, Wikiart, Fair use

Grupa a.r., w której działała Katarzyna Kobro (obok m.in. Władysława Strzemińskiego, Henryka Stażewskiego, Jana Przybosia, Jana Brzękowskiego) była inicjatorem powstania w 1931 r. w Muzeum Miejskim Historii i Sztuki im. J. i K. Bartoszewiczów w Łodzi Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej. Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro zgromadzili za darmo prace takich artystów, jak: Fernand Leger, Theo van Doesburg, Georges Vantongerloo, Jean Arp, Sophie Tauber‑Arp, Enrico Prampolini czy Max Ernst.

W 1936 r. Katarzyna Kobro urodziła córkę Nikę. Ciężka sytuacja materialna, choroby dziecka, problemy małżeńskie z Władysławem Strzemińskim, wojenna tułaczka i choroba nowotworowa artystki spowodowały, że Kobro praktycznie przestała tworzyć. W okresie powojennym pozostało po niej tylko kilka gipsowych aktów i pejzaże z Siemiatycz. Część prac Katarzyny Kobro zaginęła lub została zniszczona podczas okupacji. Niektóre są znane tylko z fotografii. Należyte miejsce w historii sztuki artystka zaczęła odzyskiwać od lat 60. XX w.

Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.

R1JbdWRUjVNNE
Ilustracja interaktywna 1. Bardzo ważnym wydarzeniem dla polskiej awangardy było otworzenie w 1948 r. w łódzkim Muzeum Sztuki Sali Neoplastycznej, wg projektu Władysława Strzemińskiego, w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została zamknięta już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.
Katarzyna Kobro, „Akt kobiecy – siedząca”, 1925-1927 ; 1994 (odlew), cyfrowe.mnw.art.pl, CC BY 3.0

Awangarda XX w.

Słowo awangarda pochodzi z języka francuskiego od avant garde i oznacza straż przednią. Jest to nowoczesna, eksperymentująca sztuka, która wyprzedza swój czas. Twórcy awangardowi poszukiwali własnego stylu. Awangarda jest sztuką nienaśladującą i potrzebującą innego języka wyrazu. Koncepcje awangardowe pojawiły się ok. 1910 r. W Niemczech awangarda została nazwana sztuką zwyrodniałą.

Awangarda nie jest sztuką jednolitą, w jej obrębie powstały różne nurty. Poniżej omówimy tylko niektóre z nich:

FOWIZM – kierunek w malarstwie francuskim w latach 1905‑1908. Od niego rozpoczęła się rewolucja w malarstwie i to właśnie on miał wielki wpływ m.in. na powstanie niemieckiego ekspresjonizmu. Obrazy fowistyczne charakteryzują się dużymi płaskimi plamami, kontrastującymi zestawieniami kolorystycznymi i syntetycznym rysunkiem na granicy deformacji. W tym przypadku kolor miał służyć pokazaniu emocji;

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Henri Matisse, Andre Derain, Maurice de Vlaminck.

KUBIZM – kierunek w malarstwie i rzeźbie, który starał się odpowiedzieć na pytanie jak przedstawić trzeci wymiar na płaszczyźnie. Kubiści odrzucali zasadę perspektywy zbieżnej. Formy na obrazach zostały ograniczone do brył geometrycznych. Wyróżniamy 3 fazy kubizmu: prekubizm (1906‑1909), kubizm analityczny(1909‑1911), kubizm syntetyczny (1912‑1914).

W prekubiźmie postały m.in. Panny z Avignon Picassa – zgeometryzowane ciała, brak tradycyjnej perspektywy. W kubizmie analitycznym artyści pokazywali jeden przedmiot z kilku punktów widzenia, obrazy zostały zdominowane przez szarości i brązy, z kolei w syntetycznym – wprowadzili większą gamę kolorystyczną, pojawiła się płaskość form.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Pablo Picasso, Georges Braque, Fernand Leger, Francis Picabia.

FUTURYZM – kierunek w sztuce, który powstał na początku XX w. we Włoszech. Źródłem inspiracji dla futurystów był postęp techniczny i industrializacja. Stara kultura, tradycje, dziedzictwo były wg nich hamulcem rozwoju. Dlatego jednym z haseł futuryzmu była likwidacja bibliotek, muzeów. Ulubionym tematem futurystów było miasto, jego szybkie życie, zlewające się tłumy ludzi, maszyny. Próbowali nadać malarstwu czwarty wymiar – czas. Starali się pokazać w obrazach położenie obiektu w kilku różnych momentach jednocześnie.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Umberto Boccioni, Giacomo Balla, Carlo Carra, Gino Severini, Filippo Tomasso Marinetti (jeden z twórców i głównych teoretyków futuryzmu, autor Manifestu futuryzmu z 1909 r.)

RjshHp3omPH4m1
Carlo Carra, „Pogrzeb anarchisty Galli”, 1910-1911, Wikiart, Domena Publiczna US
R1DSzKcPU4xjQ1
Oskar Kokoschka, „Chusta Weroniki”, 1909, Wikiart, Domena Publiczna US

EKSPRESJONIZM – kierunek narodził się w Niemczech. Ekspresjoniści czerpali z dorobku Edwarda Muncha, Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale odwoływali się do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały silnie wpływać na psychikę odbiorcy. Prace ekspresjonistów charakteryzują się kontrastowym zestawieniem kolorów, grubą, wręcz prymitywną kreską, konturem. Forma prac miała być bardzo zwarta, aby wzmocnić przekaz. W czasach III Rzeszy Niemcy zaliczyli prace ekspresjonistów do sztuki zdegradowanej i zniszczyli kilka tysięcy dzieł (jedynie Ernsta Ludwiga Kirchnera – ponad 600 obrazów).

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde, Wassily Kandinsky, Franc Marc, Paul Klee, Oskar Kokoschka, Egon Schiele.

DADAIZM – ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Głównym hasłem dadaizmu było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolność wyboru środków artystycznego wyrazu. Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę, który nie posiadał wartości użytkowej i estetycznej (ready‑made – przedmiot gotowy). Prace dadaistów przypominały rysunki techniczne. Poprzez zmianę statusu przedmiotu - od użytkowego do dzieła sztuki - dadaiści chcieli zwrócić uwagę odbiorców na otaczający świat i zmienić status dzieła sztuki jako świątyni. W Europie jednym z impulsów powstania ruchu dadaistów był koszmar wojny. Artyści odrzucali stare mieszczańskie wartości i tradycje. Skoro nie potrafiły one uchronić świata od wojen, to należy szukać ratunku w intuicji oraz irracjonalności.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Marcel Duchamp, Hans Arp, Max Ernst, Francis Picabia, Kurt Schwitters, Tristian Tzara.

SURREALIZM – powstał w Paryżu wśród kręgu artystów skupionych wokół poety André Bretona. Inspiracją dla surrealistów była psychoanaliza Freuda, spirytualizm i marksizm. Chcieli oni stworzyć sztukę wywodząca się z podświadomości, autentyczną i automatyczną, do której dostęp blokuje rozum. Inspiracją były także sny. Malowali je m.in. Dali i Ernst. Co ważne, surrealiści dbali o szczegóły i pomimo tematów, ich dzieła były bardzo realistyczne.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Salvador Dali, Max Ernst, Rene Magritte, Giorgio de Chirico, Joan Miro.

R1Pu4NjrqJ1Bf1
Władimir Tatlin, „Pomnik Trzeciej Międzynarodówki”, 1919-1920, Wikiart, Domena Publiczna US

KONSTRUKTYWIZM – kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który powstał w 1913 r. w Rosji, na bazie kubizmu i futuryzmu. Nazwa wzięła się od konstruowania dzieła. Konstruktywiści posługiwali się prostymi figurami geometrycznymi: kołem, kwadratem, trójkątem. Dzieło miało oddziaływać na widza przez napięcia wynikające z relacji między elementami. Istotą dzieła nie były więc same elementy, ale właśnie relacje między nimi. Sztuka konstruktywistyczna miała oddawać postęp techniczny, zrywać z indywidualizmem i improwizacją. Jednym z postulatów było używanie nowych materiałów i form, które mogłyby zostać wykorzystane w przemyśle i architekturze.

Warto wiedzieć

Najważniejsi przedstawiciele: Kazimierz Malewicz, Władimir Tatlin, Aleksander Rodczenko.

SUPREMATYZM – jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza. W pracach Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja miała zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Suprematyzm oczekiwał od widza budowania własnej wizji. Pierwszym obrazem suprematycznym jest Czarny kwadrat na białym tle z 1915 r., a ostatnim Biały kwadrat na białym tle z 1918 r.

W Holandii w latach 1919‑1933 działała grupa DE Stij z Pietem Corneliusem Mondrianem. W Niemczech powstał BauhausBauhausBauhaus założony przez Waltera Gropiusa, z którym byli związani tacy artyści jak Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Oscar Schlemmer, László Moholy‑Nagy, Marcel Breuer.

RwNWo7Bd5V45j1
Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”, 1915, Wikiart, Domena Publiczna

Audiobook:

RFW3hpegz4vZEm64e32b897df92e3a_00000000000091
Audiobook: Awangarda XX wieku. Niemcy były jednym z krajów, gdzie awangarda bardzo dobrze się rozwijała. Aktywni byli m.in. ekspresjoniści, działał Bauhaus. Jednak wszystko zaczęło się zmieniać po dojściu do władzy Adolfa Hitlera i narodowych socjalistów. Już w 1933 r. hitlerowcy zawiesili działanie Bauhaus, a rok późnej całkowicie zamknęli szkołę. W październiku 1936 r. zamknięto dział sztuki współczesnej w Starej Galerii Narodowej w Berlinie. Hitlerowcy chcieli propagować prawdziwą, czystą sztukę o ugładzonych wzorach. Sztuka III Rzeszy miała promować rasę panów, dlatego też korzystała z wzorców klasycznych, akademickich, realizmu, naturalizmu. 30 czerwca 1937 r. upoważniono nowego prezesa Izby Kultury Rzeszy, Adolfa Zieglera, do skonfiskowania malarstwa i rzeźby powstałych od 1910 r. zarówno znajdujących się w zbiorach państwowych, jak i prywatnych w celu organizacji wystawy sztuki wynaturzonej. Skonfiskowano ponad 16 tysięcy dzieł sztuki, wiele z nich zostało zniszczonych, inne sprzedano za granicę po zaniżonych cenach. Do sztuki wynaturzonej zaliczano główne kierunki awangardy: dadaizm, kubizm, ekspresjonizm, fowizm, surrealizm, prymitywizm, abstrakcję, a także postimpresjonizm. Wszędzie tam, gdzie dochodziło do deformacji ciała człowieka zostało zaliczone do sztuki zdegradowanej. Przecież idealna rasa panów nie mogła być zdeformowana. Do sztuki wynaturzonej zaliczano także Bauhaus ze względu na międzynarodowe i komunistyczne konotacje. Za degradację sztuki uważano wpływy francuskie, inspiracje sztuką afrykańską. Wielka wystawa sztuki wynaturzonej, zdegradowanej odbyła się w Monachium w dniach od 19 lipca do 30 listopada 1937 r. Na ekspozycji zgromadzono ok. 650 eksponatów. Głównym celem wystawy było ośmieszenie i umniejszenie sztuki awangardowej, a także artystów związanych ze środowiskiem żydowskim i lewicowym. Ekspozycja została zorganizowana w sposób urągający muzeom i nazwie wystawa: dzieła sztuki zostały pozawieszane w ciemnych, ciasnych i wąskich oraz niedoświetlonych pomieszczeniach. Obrazy były krzywo zawieszone. Nie było żadnej myśli przewodniej. Cześć prac leżała na podłodze. Obok eksponatów często umieszczano karteczki z ceną, aby pokazać „marnotrawienie”, oczywiście wg hitlerowców, publicznych pieniędzy na interesy marszandów, którzy często byli związani ze środowiskiem żydowskim. Do prac były dołączone odpowiednie komentarze obrażające artystów ze względu na ich narodowość, czy też wyznanie. W tym samym czasie odbyła się także Pierwsza Wielka Niemiecka Wystawa Sztuki, która miała pokazywać wyższość, pod każdym względem, hitlerowskiej sztuki propagandowej nad awangardą. Organizatorom obu wystaw zdarzały się także nieścisłości: zarówno na jednej jak i drugiej ekspozycji można było oglądać dzieła tych samych artystów, m.in. Rudolfa Bellinga, który na wystawie sztuki zdegradowanej był prezentowany przez kubizującą triadę Dźwięk, a na sąsiedniej "Wielkiej wystawie sztuki niemieckiej" przez figurę sportowca. Gdy zauważono tę niezgodność usunięto jego prace z wystawy "sztuki zdegenerowanej". Wystawę wielkiej sztuki niemieckiej zwiedziło ok. 600 tys. osób, ale wystawę sztuki zdegenerowanej zobaczyło ponad 2 milionów widzów, co wzbudziło niepokój władz hitlerowskich. Warto zaznaczyć, że na wystawę sztuki zdegradowanej nie wpuszczano młodzieży.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
m64e32b897df92e3a_0000000000009

Zadania cz. 1

RgzW64NP5n710
Ćwiczenie 1
Wpisz poprawne odpowiedzi w puste miejsce obok pytań. Katarzyna Kobro była jedną z najwybitniejszych rzeźbiarek europejskiej awangardy. Do jakiego trendu awangardowego możemy zaliczyć jej prace? Tu uzupełnij W jakim ruchu artystycznym powstawały ready-made? Tu uzupełnij Jakie dzieła w Niemczech nazistowskich zostały zaliczone do sztuki zdegradowanej? Tu uzupełnij W jakim mieście Katarzyna Kobro mieszkała po II wojnie światowej? Tu uzupełnij W którym kraju prace awangardowe zostały uznane w latach 30. XX w. za zwyrodniałe i zniszczono tam kilka tysięcy dzieł sztuki? Tu uzupełnij
RujXXDMQsEAw6
Ćwiczenie 2
Odpowiedz na pytania lub uzupełnij tekst. 1. Miejsce urodzenia Katarzyny Kobro., 2. Jedna z grup artystycznych, do której należała Katarzyna Kobro., 3. Przedstawiciel futuryzmu, Giacomo…., 4. Twórca unizmu., 5. Twórca neoplastycyzmu.
Rgc984PKoG6zX
Ćwiczenie 3
Uzupełnij zdania: Dla polskiej 1. zamknięta, 2. Strzemińskiego, 3. awangardy, 4. Neoplastycznej, 5. Sztuki bardzo ważnym wydarzeniem było otworzenie w 1948 r. w Muzeum 1. zamknięta, 2. Strzemińskiego, 3. awangardy, 4. Neoplastycznej, 5. Sztuki w Łodzi Sali 1. zamknięta, 2. Strzemińskiego, 3. awangardy, 4. Neoplastycznej, 5. Sztuki wg projektu Władysława 1. zamknięta, 2. Strzemińskiego, 3. awangardy, 4. Neoplastycznej, 5. Sztuki ,w której prezentowano dzieła awangardy. Wśród wystawianych prac pojawiły się rzeźby Katarzyny Kobro, jednak artystka nie została zaproszona na otwarcie. Sala Neoplastyczna została 1. zamknięta, 2. Strzemińskiego, 3. awangardy, 4. Neoplastycznej, 5. Sztuki już w 1950 r., ponieważ sposób prezentowania oraz same dzieła nie wzbudziły zadowolenia wśród władz.
R1RP6bv7bSlnT1
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij czym charakteryzuje się pojęcie Awangarda.
R1XYsVbg2dHFb
Ćwiczenie 5
Scharakteryzuj następujące style: suprematyzm, kubizm, ekspresjonizm, futuryzm, fowizm.
R9mh047vzEM92
Ćwiczenie 6
Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej przyporządkuj nazwiska twórców do stylów Aleksander Rodczenko Możliwe odpowiedzi: 1. futuryzm, 2. surrealizm, 3. fowizm, 4. konstruktywizm, 5. ekspresjonizm Rene Magritte Możliwe odpowiedzi: 1. futuryzm, 2. surrealizm, 3. fowizm, 4. konstruktywizm, 5. ekspresjonizm Paul Klee Możliwe odpowiedzi: 1. futuryzm, 2. surrealizm, 3. fowizm, 4. konstruktywizm, 5. ekspresjonizm Henri Matisse Możliwe odpowiedzi: 1. futuryzm, 2. surrealizm, 3. fowizm, 4. konstruktywizm, 5. ekspresjonizm Umberto Boccioni Możliwe odpowiedzi: 1. futuryzm, 2. surrealizm, 3. fowizm, 4. konstruktywizm, 5. ekspresjonizm
RCnwadKw2jbN6
Ćwiczenie 7
Co w języku francuskim oznacza słowo awangarda? Możliwe odpowiedzi: 1. Straż przednia, 2. Nieokreślne, 3. Dziwne
RY94haGxij5wX
Ćwiczenie 8
Kto założył De Stijl? Możliwe odpowiedzi: 1. L. Moholy-Nagy, 2. W. Groupis, 3. P. Mondrian i T. Doesburg
RbRUwrwIy1giY
Ćwiczenie 9
Połącz słowa z definicjami: EKSPRESJONIZM Możliwe odpowiedzi: 1. kierunek narodził się w Niemczech. Artyści czerpali z dorobku Edwarda Muncha, Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale odwoływali się do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały silnie wpływać na psychikę odbiorcy i charakteryzują się kontrastowym zestawieniem kolorów, grubą, wręcz prymitywną kreską, konturem., 2. ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Głównym hasłem było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolności wyboru środków artystycznego wyrazu. Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę, który tym samym stracił wartość użytkową, ale nie miał także żadnej wartości estetycznej (ready-made – przedmiot gotowy)., 3. jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza. W pracach Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja miała zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Pierwszym obrazem namalowanym w tym nurcie jest „Czarny kwadrat na białym tle” z 1915 r., a ostatnim „Biały kwadrat na białym tle” z 1918 r. SUPREMATYZM Możliwe odpowiedzi: 1. kierunek narodził się w Niemczech. Artyści czerpali z dorobku Edwarda Muncha, Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale odwoływali się do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały silnie wpływać na psychikę odbiorcy i charakteryzują się kontrastowym zestawieniem kolorów, grubą, wręcz prymitywną kreską, konturem., 2. ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Głównym hasłem było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolności wyboru środków artystycznego wyrazu. Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę, który tym samym stracił wartość użytkową, ale nie miał także żadnej wartości estetycznej (ready-made – przedmiot gotowy)., 3. jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza. W pracach Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja miała zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Pierwszym obrazem namalowanym w tym nurcie jest „Czarny kwadrat na białym tle” z 1915 r., a ostatnim „Biały kwadrat na białym tle” z 1918 r. DADAIZM Możliwe odpowiedzi: 1. kierunek narodził się w Niemczech. Artyści czerpali z dorobku Edwarda Muncha, Paula Gauguina i Vincenta van Gogha. Sprzeciwiali się renesansowej perspektywie, ale odwoływali się do późnogotyckich drzeworytów i sztuki polinezyjskiej oraz afrykańskiej. Prace ich miały silnie wpływać na psychikę odbiorcy i charakteryzują się kontrastowym zestawieniem kolorów, grubą, wręcz prymitywną kreską, konturem., 2. ruch powstał niezależnie w Szwajcarii (Zurych) oraz Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork). Głównym hasłem było zerwanie z tradycją, swoboda i dowolności wyboru środków artystycznego wyrazu. Dziełem sztuki mogło stać się wszystko – każdy przedmiot wybrany przez artystę, który tym samym stracił wartość użytkową, ale nie miał także żadnej wartości estetycznej (ready-made – przedmiot gotowy)., 3. jeden z nurtów konstruktywistycznych stworzony przez Kazimierza Malewicza. W pracach Malewicza zostały zlikwidowane wszelakie elementy, które odwzorowują naturę. Ekspresja miała zostać osiągnięta przez najprostsze formy geometryczne. Używał czystych barw. Pierwszym obrazem namalowanym w tym nurcie jest „Czarny kwadrat na białym tle” z 1915 r., a ostatnim „Biały kwadrat na białym tle” z 1918 r.

Słownik pojęć

Asamblaż
Asamblaż

rodzaj kolażu, kompozycja przestrzenna wykonana z różnych przedmiotów lub ich części, wyrwanych z kontekstu.

Awangarda
Awangarda

słowo awangarda pochodzi z języka francuskiego od avant garde i oznacza straż przednią. Jest to nowoczesna, eksperymentująca sztuka, która wyprzedza swój czas. Twórcy awangardowi poszukiwali swojego własnego stylu. Awangarda jest sztuką nienaśladującą i potrzebującą innego języka wyrazu. Koncepcje awangardowe pojawiły się ok. 1910 r. Do kierunków awangardowych zaliczamy m.in. fowizm, konstruktywizm, surrealizm, dadaizm, ekspresjonizm, futuryzm.

Bauhaus
Bauhaus

szkoła artystyczna założona przez Waltera Groupisa, który chciał wykształcić nowe pokolenie artystów potrafiących połączyć sztuki piękne z użytkowymi i architekturą. W trakcie nauki w Bauhausie wykonywano prototypy wyrobów, które miały wejść do masowej produkcji. Szkoła była jedną z pierwszych placówek uczących wzornictwa przemysłowego. Z Bauhausem było związanych wielu wybitnych artystów, np. W. Kandinsky, P. Klee, L. Moholy‑Nagy.

DE Stijl
DE Stijl

ugrupowanie holenderskich plastyków i architektów założone w 1917 r. przez P. Mondriana i T. Doesburga. Celem DE Stijl było stworzenie nowoczesnego stylu. Początkowo opierano się na teorii neoplastycyzmu Mondriana (używanie w sztuce tylko linii wertykalnych i horyzontalnych i ograniczonej ilość kolorów: biały, czarny, szary, niebieski, czerwony i żółty).

Konstruktywizm
Konstruktywizm

kierunek w sztuce abstrakcyjnej, który powstał w 1913 r. w Rosji, na bazie kubizmu i futuryzmu. Konstruktywiści posługiwali się prostymi figurami geometrycznymi: kołem, kwadratem, trójkątem. Sztuka konstruktywistyczna miała oddawać postęp techniczny, zrywać z indywidualizmem i improwizacją. Jednym z postulatów było używanie nowych materiałów i form, które mogłyby zostać wykorzystane w przemyśle i architekturze.,

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

A. Turowski, Konstruktywizm polski. Próba rekonstrukcji nurtu 1921–1943, Wrocław‑Warszawa‑Kraków‑Gdańsk‑Łódź 1981

A. Włodarczyk‑Kulak, M. Kulak, O sztuce nowej i najnowszej. Główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku, Warszawa – Bielsko‑Biała 2010

A. Mason, Historia sztuki zachodniej. Od czasów prehistorycznych do XXI wieku, Warszawa 2009

B. Osińska, Sztuka i czas. Od klasycyzmu do współczesności, Warszawa 2005

E. Bernard, Sztuka nowoczesna, Warszawa 2007

Encyklopedia PWN w trzech tomach, Warszawa 1999

J. Zagrodzki: Katarzyna Kobro i kompozycja przestrzeni, Warszawa 1984

J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Poznań 1996

Katarzyna Kobro 1898–1951; w setną rocznicę urodzin – katalog wystawy, Muzeum Sztuki w Łodzi, 1999

M. Czyńska, Kobro. Skok w przestrzeń, Wołowiec 2015

P. Gössel , G. Leuthouser Stephen Little, Sztuka. Kierunki – mistrzowie – arcydzieła, Warszawa 2005

Uniwersalny leksykon sztuki, Warszawa 2002

Strony internetowe:

www.culture.pl

www.encyklopedia.pwn.pl

www.sjp.pwn.pl