Barok w Europie i Polsce

Manieryzm – zanegowanie sztuki renesansowej

R95YGkHrktFzI

Fresk przedstawia scenę sądu ostatecznego. W centrum jest potężny muskularny Chrystus owinięty w pasie zwiewnym materiałem. Unosi nad głową prawą rękę, spogląda na postaci po prawej stronie fresku. Po lewej stronie przy Jezusie siedzi Matka Boska odwracając głowę spogląda w dół. W górnej części fresku w dwóch półkolach są aniołowie trzymający symbole Męki Pańskiej: krzyż, koronę cierniową, po lewej stronie i kamienny słup, po prawej. Po obydwu stronach Jezusa i Marii oraz nad nimi znajdują się tłumy nagich i półnagich postaci, wśród nich są męczennicy, którzy trzymają w dłoniach symbole swojego męczeństwa. Pod głównymi postaciami są aniołowie grający na trąbach a po ich obu stronach postaci idące do nieba. Poniżej zaś postaci strącane do piekła. Na samym dole fresku po prawej stronie wejście do pieczary, z której bije pomarańczowo‑czerwone światło.

R12phYHlp5EYh1

Na portrecie mężczyzna z długą ciemną brodą, zakolami. Wokół szyi jasny kołnierzyk. Na szyi łańcuch z zawieszką. Na barkach ciemny płaszcz.

Mistrzowie renesansurenesansrenesansu w XV i na początku XVI w. osiągnęli 'doskonałość', a przynajmniej tak ocenił ich umiejętności 'pierwszy historyk sztuki' Giorgio VasariGiorgio VasariGiorgio Vasari [czyt.: dżordżio wazari]. Ich sprawność techniczna i precyzja w posługiwaniu się perspektywą były tak duże, iż umożliwiały idealne odtwarzanie rzeczywistości i kreowanie wyobrażeń imitujących rzeczywistość. Artyści zaczęli poszukiwać nowych form wyrazu, intensywniej oddziałujących na odbiorców. Zaczęto nieco zniekształcać rzeczywistość po to, aby uwypuklić pewne cechy lub przełamać przewidywalną regularność, którą cechował się renesans.

RK0lQd2c76gZO

Ilustracja przedstawia stronę tytułową książki. Po środku tekst w języku obcym. Tekst jest obramowany: ramka jest bogato zdobiona. W dolnej jej części widoczna jest panorama miasta, o którą opierają się dwie siedzące kobiety. Z obu stron tekstu, na ramie, kolumny, zza których wyglądają sylwetki kobiet i dzieci. W górnej części okładki napisy w języku obcym, po bokach dwa anioły, a niżej dwójka dzieci trzymających herb. Ilustracja jest czarno‑żółta.

R1JaRRueN6cWL

Na rysunku portret mężczyzny w średnim wieku. Ma on kręcone włosy i długą brodę. Spogląda w kierunku widza. Wokół portretu ramka z napisami w języku obcym. Nad portretem dwójka dzieci trzymająca puchar. Pod portretem panorama miasta, a po bokach dwie siedzące kobiety.

Scena sądu ostatecznego Michała Anioła, pomimo iż fresk powstał w okresie renesansu, zapowiada przemiany charakterystyczne dla następnej epoki w dziejach sztuki. Centralnie przedstawiona postać Chrystusa jest dynamiczna, brak w niej spokoju i harmonii. Zakłócona perspektywa linearna i ekspresyjne, przerysowane emocje przypisane poszczególnym postaciom również pozwalają widzieć w tym dziele pierwszy zwiastun nowej estetyki. Określano ją jako 'manieryzmmanieryzmmanieryzm', czyli świadome stosowanie pewnych charakterystycznych zniekształceń w celu osiągnięcia konkretnego wyrazu artystycznego. Jako charakterystyczne przykłady manieryzmu, oprócz sztuki XVI w. w Europie Zachodniej (np. malarstwo Parmigianina
[czyt.: parmidżianino], Tintoretta czy El Greca, wskazać można architekturę Gdańska (Dwór Artusa, Zbrojownię czy Złotą Bramę), budowle we Lwowie (Kaplica Boimów) czy kamienice w Kazimierzu Dolnym. Obrazują one odejście od klasycznych norm równowagi, powtarzalności i klasycznych porządków architektonicznych.

RXHT2MwdIgflW

Na obrazie kobieta z długą szyją, która trzyma kilkuletnie, nagie dziecko. Zza prawego ramiona dziecku i kobiecie przyglądają się młode osoby. Za kobietą kolumny i firany. Pod prawą stopą kobiety są dwie poduszki. W prawym dolnym rogu mężczyzna z papirusem. Sylwetka mężczyzny jest wielkości dwóch poduszek, na których kobieta trzyma stopę.

RJPX1VKIVfVJu

Na obrazie twarz z profilu, która jest ułożona z roślin i drewna. Wokół kwiaty. Twarz mężczyzny składa się z gruszek i jabłek, broda ze zboża, a ucho z grzyba. Włosy z winogron oraz dyni, szyja z warzyw (marchewki, pietruszki).

R1dRoHPlTqLTx

Na obrazie twarz mężczyzny skomponowana z roślin. Nos jest zrobiony z gruszki, policzki z jabłek, a broda i wąsy ze zbóż. Brwi zrobione są z fasoli, usta z truskawek, włosy z winogron, zbóż i owoców. Mężczyzna jest widoczny do ramion - jego klatka piersiowa została wykonana z warzyw (cebuli, kapust, chmielu) oraz kolorowych kwiatów.

R1ZRW2Mv8T8HW

Na obrazie biały koń stojący na tylnych nogach, a obok niego leżący na ziemi mężczyzna. Prawą ręką opiera się o ziemię, a lewą unosi nad głowę. Spogląda ku górze. Ma brązowe włosy i brodę, ubrany jest w żółto‑różową szatę. Pod prawą nogą leży miecz. W tle wzgórza i zabudowania, a w lewym górnym rogu promienie słońca przebijającego się przez chmury.

RpiY3dXyy8KvB

Na rysunku siedzący mężczyzna na stołku, który trzyma suczkę. Mężczyzna ma krótką brodę oraz czapkę. Suczka stoi na tylnych łapach, sięga do nosa mężczyzny. Oboje patrzą w lewo. Suczka ma duży brzuch i ochlapnięte oczy.

R1aVvjIvDdgup

Na obrazie scena ukazująca grupę mężczyzn stojących na placu. W dolnej części obrazu nagi mężczyzna leży na ziemi. Obok niego znajduje się uszkodzony młotek i siekiera oraz sznurki. Nad nim nachyla się mężczyzna z siekierą. Wokół nich znajduje się pełno ludzi w luźnych, długich, kolorowych szatach. Nad nimi unosi się mężczyzna w luźnej, różowej szacie, który ma nad głową aureolę. Jego prawa ręka jest wyciągnięta w kierunku leżącego na ziemi mężczyzny. Z prawej i lewej strony, na podstawie filarów, stoją mężczyźni. W tle widać antyczne, białe budynki z kolumnami.

R1LwRGSnVsU6i

Na obrazie naga kobieta siedząca nad brzegiem wody. Na głowie ma blond warkocze. Jej prawa noga zanurzona jest w wodzie, a lewą stopę trzyma na brzegu. Kobieta wyciera prawą łydkę za pomocą białego materiału. Przed kobietą stoi lustro w złotej oprawie, w którym ta się przegląda. Lustro opiera się o drzewo porośnięte różą. Zza drzewa wygląda łysy mężczyzna w białej brodzie. Na drugim końcu ściany różanej stoi drugi starszy mężczyzna podglądający kobietę. W tle zielone drzewa i krzewy.

R19iAio0oeIZl

Na obrazie otoczony przez obserwatorów młody mężczyzna. Stoi w centralnej części obrazu, ubrany jest w długą, luźną, czerwoną szatę. Ma długie, brązowe włosy i wąsy oraz brodę. Spogląda w górę, a prawą dłoń przykłada do klatki piersiowej. Wokół niego stoją mężczyźni ubrani w kolorowe szaty oraz w zbroje. Część z nich trzyma dzidy. W lewej dolnej części obrazu znajdują się trzy kobiety. Przyglądają się drewnu, do którego mężczyzna znajdujący się w prawym dolnym rogu wbija długi gwóźdź.

Rc1FNErvx1gkm

Na ilustracji wzgórza z zabudowaniami oraz drzewami. Widać liczne wieże i wysokie budynki. Na niebie zachmurzone niebo.

RGY5N37jweN3c

Na zdjęciu budynek. Prowadzą do niego schody. W centrum ozdobny portal. Nad nim wysokie okno z łukowym zakończeniem. Po prawej i lewej stronie jeszcze dłuższe okna. Na górze pomiędzy oknami figury. Poziom wyżej filary, a pomiędzy nimi okna oraz figury. Nad nimi balustrada.

R81OBOx6Ga5RU

Rysunek przedstawia dwupiętrową bramę. W centralnej jej części, na parterze, znajduje się zaokrąglone duże przejście. Z obu stron znajdują się mniejsze, prostokątne. Nad wejściami znajdują się okna, a pomiędzy nimi kolumny. Na dachu widoczna jest balustrada, a na niej cztery rzeźby przedstawiające postaci w długich szatach. Z obu stron bramy fragmenty kilkupiętrowych kamienic. Przed bramą przechadzają się postaci w kolorowych strojach.

R8pssfAp0dhnv

Zdjęcie przedstawia wejście do piętrowego budynku. Elewacja jest ciemnobrązowa i bogato zdobiona licznymi płaskorzeźbami. Na parterze znajdują się symetrycznie ułożone okna z ciemnymi szybami. Nad wejściem znajduje się krzyż, a w tle widoczna jest zielona kopuła. W drzwiach stoi człowiek ubrany w czerwoną kurtkę. Przed budynkiem kamienna droga.

Barok

BarokbarokBarok to nazwa stylu, która odnosi się do różnych dziedzin kultury, poczynając od sztuk plastycznych: architektury, malarstwa i rzeźby przez dzieła literackie, aż po muzykę. Można wręcz zaobserwować pewne podobieństwa wykraczające poza sferę wyrazu artystycznego, sięgające także w sferę kultury życia codziennego, zachowań towarzyskich czy przeżywania doznań religijnych. Barok można uznać za styl 'totalny', obejmujący swoim zasięgiem wszystkie przejawy życia, ale też przenikający większość warstw ówczesnego społeczeństwa.

RVaxDgovMpQco

Na zdjęciu fontanna, która połączona jest ze stojącym za nią piętrowym budynkiem. Fontanna rozciąga się na całej jego szerokości, składa się z grupy rzeźbiarskiej osadzonej na skale po której spływa woda. W jej centrum, w niszy budynku jest półnagi mężczyzna stojący w rydwanie ciągniętym przez dwa hippokampy (hybrydy konia i ryby), z których jeden jest spokojny, prowadzony przez trytona z prawej strony, drugi prowadzony przez trytona z lewej jest niespokojny. W niszach po prawej i lewej stronie stoją figury kobiet. Budynek na prawo i na lewo od nisz ma po 3 okna na każdej z kondygnacji. W centralnej części zwieńczony jest rzeźbą przedstawiającą herb podtrzymywany przez anioły.

Rh9BJGOupGTtM

Na zdjęciu fontanna z figurami. Widać konia ze skrzydłami oraz mężczyznę z nagim torsem, który dmucha w muszlę. W tle budynek z kolumnami i balkonem oraz figurą.

Epoka baroku trwała wyjątkowo długo, gdyż jego początków dopatrzeć się możemy w drugiej połowie XVI w., a schyłek przypada na końcowe dziesięciolecia XVIII w.
Daty pozostają umowne, ale niektórzy historycy sztuki datują ten okres na lata
od ok. 1575 do ok. 1770 r., dzieląc go na trzy części: wczesny (do ok. 1650), pełny
(do 1720) i schyłkowy barok (do 1770).

RvO3Q5JgOs03G

Na zdjęciu ogrodzenie ze złotymi elementami. Po środku duża brama, a na jej szczycie duży, bogato zdobiony herb. Z obu stron bramy czarno‑złote ogrodzenie z mniejszymi wejściami. Przed bramą fontanna z ciemnymi rzeźbami. Na środku fontanny stoi jedna kobiet, a wokół niej, niżej, siedzą kolejne kobiety. Na placu przed bramą i fontanną przechadzają się ludzie w kolorowych ubraniach.

Rgx1BFW0S0l8v

Na zdjęciu bogato zdobiona kareta. Ogromne pozłacane koła, a pomiędzy nimi pozłacane figury. Rzeźby dwóch siedzących mężczyzn, którzy trzymają się za ręce. Nad nimi stoją kobiety, a nad nimi małe dzieci. Pomiędzy kobietami rzeźba mężczyzny. Przed karetą czerwony sznur muzealny. Obok stoi druga karoca, bez złotych zdobień.

R149ag4ZlHbZO

Na zdjęciu kareta z pozłacanymi elementami. Na ścianie karety malowidła przedstawiające sylwetki zwierząt oraz ludzi ubranych w kolorowe szaty, pomiędzy którymi znajdują się herby. W tle scen zielone krajobrazy. W oknach karocy zasłony.

R19m5O9mevgCZ

Na zdjęciu rzeźba leżącej kobiety na łóżku. Kobieta ma długi welon, a jej głowa leży na poduszce. Ubrana jest w długą, luźną szatę. Kobieta trzyma dłonie na klatce piersiowej i ma otwarte usta.

Barok – nowy styl Kościoła katolickiego i protestanckie dylematy

Rozkwit nowej stylistyki zbiegł się z odrodzeniem Kościoła katolickiego, czyli okresem zwanym 'kontrreformacjąkontrreformacjakontrreformacją'. Stanowił on niejako programowe przeciwstawienie się protestanckim dążeniom do wyrzucenia ze świątyń wszelkich dzieł sztuki i maksymalnego uproszczenia architektury, aby nic nie odciągało i nie rozpraszało wiernych podczas słuchania słowa bożego.

Sobór trydencki zdecydowanie odrzucał wszelkie nowości proponowane przez protestantów. Odnosiło się to też do 'oprawy artystycznej religii' – sztuk plastycznych, muzyki, teatralizacji obrządków religijnych. Starano się oddziaływać na wszystkie zmysły człowieka – wzrok, słuch, węch, a nawet smak i dotyk, mówiąc np. w kazaniach o 'słodkiej miłości bożej'.

Kościół miał stać się wspólną przestrzenią wiernych, ale też miejscem, gdzie możliwa była indywidualna kontemplacja Boga. Stąd klasyczny plan kościoła Il Gesú [czyt.: dżezu] w Rzymie, jezuicki wzorzec dla barokowej architektury sakralnej powstającej w licznych transpozycjach.

Protestanci przeważnie zadawalali się adaptowaniem istniejących świątyń na swoje potrzeby. Jeśli zdarzała się potrzeba wzniesienia nowego zboru (a działo się to rzadko), posiłkowano się wzorcami katolickimi, przerabiając je w myśl własnych doktryn, czyli zmniejszając ilość ozdób i ograniczając bogactwo wyposażenia.

RFyZmI7Mx5xJq

Zdjęcie przedstawia jasny kościół. Wejście do budynku znajduje się na środku, a z obu stron są małe okna. Powyżej widoczne są trzy duże, prostokątne okna. Dach kościoła jest skośny, a na z przodu, nad wejściem, znajduje się wysoka wieża. Na jej ścianach znajdują się okna, a na szczycie wieży krzyż. Po obu stronach kościoła znajdują się budynki mieszkalne. Przed budynkami ulica, wzdłuż której zaparkowane zostały kolorowe samochody osobowe.

RE0U8j53DEy8n

Zdjęcie przedstawia kościół z czerwonej cegły. Świątynia ukazana została z boku i widoczna jest jej nawa główna, prezbiterium oraz wieże. Ściany kościoła są wysokie, a na całej długości świątyni znajdują się wysokie, prostokątne okna. Przed kościołem zielone krzewy oraz dwa zaparkowane samochody. Niebo niebieskie. Zdjęcie zostało wykonane w świetle dziennym.

R1HbWP3iyEifW

Zdjęcie przedstawia wnętrze kościoła. Z prawej strony zdjęcia, wzdłuż ściany, równolegle do niej, znajdują się ciemnobrązowe ławy. Nad nimi, na ścianach, okna. Naprzeciwko ław znajdują się, ustawione prostopadle ławki kościelne. Z lewej strony widoczne są białe kolumny, drewniane balkony i złote żyrandole.

R16E6vnzKjbiM

Na zdjęciu wnętrze kościoła. Z prawej strony ksiądz w złotej szacie sakralnej z kadzidłem. Przed nim ławki, a w nich stoją mężczyźni ubrani w czarne płaszcze. Pomiędzy ławami, a podwyższeniem, na którym stoi ksiądz, stoją mężczyźni trzymający aparaty.

R1caUxIvtN2h6

Na zdjęciu sklepienie kościoła. Jest ono bogato zdobione kolorowymi malowidłami, a także złotem i rzeźbami. Z prawej i lewej strony zdjęcia widoczne fragmenty łukowych przejść, wspartych na bogato zdobionych kolumnach. W oddali widać ołtarz z figurami.

R1YJ8La1bbQzl

Zdjęcie przedstawia kościół. Na środku kościoła wysokie drzwi, a po bokach mniejsze. W fasadzie są wbudowane kolumny. Wysoko nad wejściem szyba, obok kolumny, które wspierają trójkątny daszek. Na samym szczycie krzyż. Obok kościoła kamienice.

Rd3dIAoXYjg8f

Na zdjęciu wnętrze kościoła rzędy krzeseł, a przed nimi ławy z ludźmi. Przed ławami ołtarz. Po prawej i lewej stronie. Widać także po prawej i lewej stronie organy. Na kopułach bogate malowidła przedstawiające ludzi. Widać także wnętrze kopuły z oknami i figurą po środku.

RxMpdUy07pMvW

Na zdjęciu przednia fasada kościoła. Widać wejście do kościoła. Obok wejścia pilastry, a pomiędzy nimi w niszach rzeźby. Na kolejnym poziomie okno i figury po bokach. Góra jest zwieńczona trójkątnym kształtem, a na jego szczycie krzyż. Kościół otacza płot z filarami, a na nich figury. Przed kościołem ludzie i zaparkowane samochody. W oddali widać kopułę i boczną część kościoła.

RvNeXNGrSFeT9

Na zdjęciu przednia fasada kościoła. Duże drzwi, a po bokach dwie wieże zakończone kopułami z krzyżami. Na wieżach dzwony, a w tle widać większą kopułę. Przed kościołem fontanna oraz trawniki z kwiatami i lampy. Na ławkach ludzie. Obok kościoła inne zabudowania miejskie, a w tle góry.

ROzhbQ6hQC8FM

Na zdjęciu kościół. Z przodu kościoła są trzy wejścia, największe jest po środku. Obok są wysokie kolumny z figurami, a nad tym wejściem duże okno. Na kolejnym poziomie figury i płaskorzeźby, a po środku krzyż z Jezusem. Kościół zakończony jest dwiema wieżami. Przed kościołem rzędy ławek ustawione na trawniku.

Bogata forma – barok niemiecki i hiszpański

Pierwowzór kościoła barokowego stosunkowo szybko zaczął się zmieniać. Wzbogacono zarówno jego plan architektoniczny, jak również wystrój i wyposażenie wnętrza. Oglądającego starano się przytłoczyć wielką ilością dekoracyjnych detali, rzeźby i malarstwa. Takiemu barokowi przypisano określenie 'horror vacui' [czyt.: horror wakłi], co oznacza lęk przed pustą przestrzenią.

Architektura barokowa poza Italią szczególnie bogato rozwinęła się w południowych Niemczech, Hiszpanii i Polsce. W krajach tych, dzięki poparciu władz i zasobności Kościoła, wznoszono wspaniałe budowle sakralne, powstały też całe założenia urbanistyczne.

Nowy styl rozpowszechniał się szczególnie dzięki licznym realizacjom zakonu jezuickiegozakon jezuitówzakonu jezuickiego. Powodowało to pewną standaryzację i ujednolicenie sztuki sakralnej. Rzeźbę zdominowały przedstawienia pełne ekspresji i emocji, w odniesieniu do których późniejsi krytycy żartobliwie mówili, że 'każdy święty ma swoje wykręty'. Było to nawiązanie do póz, w jakich ukazywano postaci ludzi.

W kościołach powszechnie stosowano malarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistyczne, dzięki któremu stwarzano we wnętrzach nowe, nierzeczywiste perspektywy architektoniczne, sięgające niemal nieba i zacierające granice rzeczywistej przestrzeni. Powstawały nieistniejące balkony, kopuły i balustrady. Ponadto stiuk (mieszanina gipsu, wapienia i pyłu marmurowego) oraz malarstwo umożliwiały doskonałe naśladowanie drogich materiałów, takich jak np. marmury i drogocenne kamienie.

R11NG0kQZpBxn

Na zdjęciu wnętrze kościoła. Na pierwszym planie rzeźba odgrodzona niskim, kamiennym ogrodzeniem. Biała rzeźba składa się z wielu postaci ludzkich, a na jej środku znajduje się baldachim wsparty na czterech nogach. W tle widoczny jest balkon wsparty na kolumnach. Z prawej strony, za rzeźbą, widoczny jest, wykonany z czerwonego kamienia, ołtarz, na którym znajduje się obraz przedstawiający mężczyznę stojącego na obłokach, który otoczony jest aniołami.

R7WoVNnHEC2tg

Czarno‑biała grafika przedstawia plac otoczony kilkupiętrowymi budynkami. Z prawej strony wysokie schody, na szczycie których widoczny jest fragment kościoła. Z obu stron schodów budynki mieszkalne otaczające prostokątny plac, który znajduje się w lewym dolnym rogu grafiki. Na środku placu fontanna, a wokół niej ludzie idący pieszo lub jadący karocami.

RrAfZ2QyvCQxa

Na zdjęciu ołtarz boczny, na którym znajdują się białe rzeźby. W centralnej części figura siedzącej kobiety, a nad którą stoi anioł. Nad postaciami złote pasy symbolizujące światło. Z obu stron rzeźb po dwie, ciemnozielone kolumny. Przed ołtarzem świeczniki i krzyż.

Rd1fXlNgdKlpb

Na zdjęciu malowidło na suficie kościoła. Malowidło tworzy iluzję wyższego budynku. Sklepienie przedstawia niebo, pod którym unoszą się liczne sylwetki ujęte w ruchu. Postaci ubrane są w kolorowe szaty.

W stronę klasycyzmu – barok francuski i północnoeuropejski

R1F190sptmmpd1

Portret przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Jest łysy na czubku głowy, a siwe włosy ma jedynie po bokach. Ma brodę oraz wąsy. Ubrany jest w ciemną szatę, spod której wystaje biały kołnierz. W prawej dłoni trzyma cyrkiel oraz kartkę papieru, na której znajduje się napis: „Andrea Palladio Architeto vicntino 1576”. Mężczyzna wpatruje się w lewą stronę. Tło ciemne, jednolite.

W krajach protestanckich oraz we Francji, a później wśród licznych naśladowców dominującej od drugiej poł. XVII w. sztuki francuskiej, zrezygnowano z nadmiaru detalu architektonicznego. Tu chętniej sięgano do wzorników zaproponowanych przez wybitnego późnorenesansowego architekta włoskiego Andrea PalladioAndrea PalladioAndrea Palladio, który nawiązywał do bardziej klasycznych form, preferując porządki antyczne. Uznawano to za rozwiązania alternatywne dla pełnej ozdobników sztuki 'papistów', czyli wzorców płynących bezpośrednio z Rzymu.

RdVvZim11vlyA

Na zdjęciu piętrowy budynek. Wejście do budynku znajduje się na szczycie schodów. Przed wejściem, na całej długości budynku, kolumny wspierające trójkątne zwieńczenie, a na nim rzeźba. Budynek jest piętrowy, a w jego centralnej części znajduje się podwyższenie z kopułą. Przed budynkiem zielony trawnik. Niebo niebieskie, bezchmurne.

RSGwzbJJj9mOe

Na ilustracji pomnik z napisami w języku włoskim. Na podstawie pomnika są figury i kolumny. Po środku napisy. Na górze rzeźby z motywami kwiatowymi, a po bokach aniołowie grający na trąbkach.

RKoOwRjdfuTYL1

Na obrazie młody mężczyzna z wąsem. Ma ciemne, dłuższe, kręcone włosy. Ubrany jest w ciemną szatę, spod której wystaje biały kołnierzyk. Mężczyzna spogląda wprost na widza. Tło ciemne, jednolite.

Monumentalna architektura i sztuka Francji Ludwika XIV Wielkiego jest swoistym wyrazem gallikanizmugallikanizmgallikanizmu Kościoła francuskiego i oznacza dążenie do niezależności od papiestwa i jego wpływów w każdej dziedzinie. Zaproszony do Francji Giovanni Lorenzo BerniniGiovanni Lorenzo BerniniBernini [czyt.: dżiowani lorenco], najwybitniejszy twórca rzymski, autor tak sztandarowych dzieł jak baldachim nad konfesją św. Piotra w bazylice św. Piotra, wykonał projekt jednej z fasad Luwru. Został wspaniale przyjęty, wynagrodzony, ale po wyjeździe jego projekt został zarzucony. Wykonano bardziej klasyczny projekt Claude’a Perrault’a [czyt.: klod pieru].

R1e2hDp23xs2P

Zdjęcie przedstawia fragment wnętrza kościoła. Na pierwszym planie bogato zdobiony, czarny baldachim, wsparty na czterech kolumnach zdobionych złotem. Na baldachimie małe, ciemne rzeźby aniołów. W tle widoczny jest fragment ściany z płaskorzeźbami, kolumnami i malowidłami. Zdobienia są kolorowe, dominuje złoto.

RsXVk4pQX4op8

Na zdjęciu plac miejski z lotu ptaka. Na środku kolumna. Wokół placu są dwa półokręgi wsparte na kolumnach. Na ich szczycie są figury. Przed placem jest widoczny dach budynku z figurami. W oddali widać drogę prowadzącą do placu. W tle miasto z rzeką i mostami.

R14juJ62gU9Ja

Rysunek przedstawia budowę. W centralnej części ilustracji fragment budynku z oknami i kolumnami. Fragment budynku z prawej strony jest w trakcie budowy - przed nim znajdują się drewniane rusztowania. Przed budynkiem, w dolnej części rysunku, duży plac, a na nim materiały budowlane, wozy oraz tłumy pracujących budowniczych.

Pałace i wygodne wille – w bezpieczniejszej Europie

Wprawdzie wzór wiejskiej willi spopularyzował wielokrotnie publikowany traktat Andrei Palladia, ale to Francja stała się kolebką budownictwa pałacowego (por. lekcję: Król słońceD1ufgUr8xKról słońce). Twórczo przerobiono tu dokonania architektów z Rzymu, z najbardziej sławnym pałacem Barberinich na czele, budowanym w latach 1625‑1638 kolejno przez MadernęCarla, Giovanni Lorenzo Bernini [czyt.: dżiowani lorenco] i  Francesca Borrominiego [czyt.: franczesko].

Wspaniałość WersaluWersalWersalu będzie wzorem dla całej Europy, poczynając od licznych dworów w Niemczech (Kassel, Würzburg [czyt.: wycburg]), przez cesarskie realizacje w Wiedniu: pałace Schönbrunn [czyt.: szynbrun] czy Belweder, poczdamski pałac Sanssoussi, misterny Zwinger w Dreźnie, po realizacje carskie w nowej stolicy – Petersburgu (Pałac Zimowy) i jego najbliższych okolicach (Carskie Sioło) oraz Pałac w Wilanowie (Warszawa).

Typ pałacu francuskiego z dużym reprezentacyjnym podjazdem, rozbudowanymi, gospodarczymi skrzydłami bocznymi oraz uproszczoną fasadą ogrodową powtarzany będzie przez liczne realizacje magnackie.

RkKZWORKUvxmv

Na zdjęciu czteropiętrowy pałac. Środkowa część fasady ma wysunięty półokrąg, nad którym znajduje się stożkowa półkula. Okna w budynku umieszczone zostały symetrycznie w równych odległościach. Przed budynkiem ogród z wyznaczonymi, piaskowymi trasami spacerowymi. Pomiędzy nimi zielona trawa, równo przycięte krzewy oraz drzewa, a także białe ławki.

RusXH8dzuo1TD

Obraz przedstawia prostokątny plac, wokół którego znajdują się kilkupiętrowe budynki. W centralnej części znajduje się budynek w kształcie litery „E”, którego końce ozdobione są kolumnami. Przed budynkiem, na placu, przechadzają się ludzie w eleganckich strojach oraz jadą karoce. Na środku placu fontanna. Niebo błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami.

ReGFgzVMsXVlF

Na zdjęciu widok ogrodu z lotu. Na skraju ogrodu pałac na całej jego szerokości. W ogrodzie okrągła fontanna. Wokół ogrodu drzewa i zabudowania pałacowe. Przed ogrodem rzeka. W tle domy.

RZKt9IvOw7Lja

Na zdjęciu ogród z geometrycznie przyciętą trawą, fontannami, wokół których przechadzają się ludzie. W tle pałac półokrągłą dwukondygnacyjną częścią główną, cofniętą względem skrzydeł (również dwukondygnacyjnych), z którymi ta część połączona jest jednokondygnacyjnym łącznikiem. Okna pałacu zakończone są półkoliście, fasada zwieńczona jest rzeźbami.

RSqGYoqGIbBNm

Na zdjęciu rzeka, a na jej brzegu długi pałac z arkadami. Nad nimi dwa piętra. Na dachu figury. Przy nabrzeżu widać dwa statki wycieczkowe.

Sztuka ogrodu

Obok architektury ważnym elementem sztuki rezydencjonalnej stało się zakładanie wspaniałych ogrodów. Miały one stanowić kwintesencję absolutyzmuabsolutyzmabsolutyzmu, w którym wprawdzie obowiązują odgórne prawa, ale muszą się one podporządkować woli władcy. Podobnie przyroda podporządkowana była woli człowieka, tworzącego wspaniałe założenia ogrodowe: z osiami widokowymi łączącymi regularny układ kanałów wodnych, ze szpalerami regularnie przycinanych drzew i krzewów oraz kunsztownie komponowanych rabat kwiatowych, tzw. parterów.

Wszystko to podzielone było na strefy: spacerowe, zabawowe, specjalnie ukształtowane 'zielone gabinety', labirynty, tarasowe kaskady. Elementami sztuki ogrodowej były fontanny, wodotryski, sztuczne cieki wodne, specjalnie kształtowane 'groty morskie', rzeźby i kompozycje ogrodowe.

R7cJQo8CrwxEI

Na zdjęciu ogród kwiatowy. W dolnej części zdjęcia, na pierwszym planie, równo przycięta, zielona trawa, a na niej, zasadzone kolorowe kwiaty, tworzące abstrakcyjne kształty. W tle dwupiętrowy, złoty pałac. Na ścianach pałacu, symetrycznie i w równych odległościach, znajdują się okna. Na dachu budynku, w równych odległościach, małe rzeźby. Niebo błękitne.

R1DlrXPc58jaf

Zdjęcie przedstawia widok na aleję. Na pierwszym planie fontanna z figurami, a na szczycie rzeźba mężczyzny. Przed fontanną aleja, a z obu jej stron niskie, równo przycięte drzewa. Dalej trawnik, a z obu jego stron białe rzeźby. Dalej zbiornik wodny, który otoczony jest zielonym lasem. Niebo jasne, częściowo zachmurzone.

R1JMYhV37BOIT

Na zdjęciu grota, w której znajdują się białe rzeźby przedstawiające grupę osób. W grocie mały wodospad, z którego woda wypływa do małego zbiornika wodnego znajdującego się przed grotą. Wokół groty i jeziorka zielona trawa, krzewy oraz drzewa.

Sztuka emocji

Podkreślić należy, że barok niezwykle chętnie posługiwał się 'emocjami'. W sztukach plastycznych pokazywano człowieka w chwilach ekstazy, cierpienia, walki. Sztandarowym przykładem tego nurtu jest rzeźba Berniniego 'Ekstaza św. Teresy', ukazująca religijne uniesienie poprzez pełną dynamizmu pozę, odrealnienie i jakby zawieszenie w powietrzu postaci, która wydaje się znajdować w jakimś nieokreślonym miejscu między ziemią a niebem.

Podobne zabiegi stosowano w malarstwie. CaravaggioCaravaggioCaravaggio [czyt.: karawadżio] w obrazie 'Dawid i Goliat' skontrastował pozornie niewinną, delikatnie chłopięcą postać Dawida z brutalną siłą, z jaką przyciska do ziemi pokonanego, potężnego Goliata.

Dotyczyło to także literatury i sztuki oratorskiej, w których zestawiano ze sobą miłość i śmierć, piękno i rozkładające się ciało. Podstawową zasadą było dążenie do zaskoczenia, zadziwienia i wstrząśnięcia odbiorcą. Uważano, że dzięki takim zabiegom odbiór dzieła stawał się pełniejszy, a zmysły bardziej wyczulone.

RgG39Q8OVDzJm

Na obrazie młody mężczyzna w białej, luźnej szacie pochyla się nad mężczyzną. Ma on ciemną brodę i włosy i leży na brzuchu. Na jego czole jest rana, a wokół szyi sznurek, który trzyma młody mężczyzna. Tło ciemne, jednolite.

Polska się wzoruje

Polski barok nie odbiegał od najlepszych wzorców prezentowanych w przodujących ośrodkach Europy. Odnosi się to przede wszystkim do architektury, rzeźby i malarstwa sakralnego. Prymat przypada kościołowi jezuickiemu wzniesionemu w Nieświeżu, mieście stanowiącym centrum ordynackich posiadłości rodu Radziwiłłów. Zaczęto go budować w roku ukończenia rzymskiego kościoła Il Gesú (1584). Dużo bardziej inspirujący był (z racji usytuowania) kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, który zaczęto wznosić zaledwie w 13 lat po ukończeniu rzymskiego pierwowzoru. Jego fasada i wnętrze podziwiane były przez licznych odwiedzających stołeczne jeszcze wówczas miasto.

W okresie baroku w Polsce dużą popularność zyskały kalwarie- zespoły sakralne zakładane na wzgórzach, które w sposób symboliczny odwzorowywały Drogę Krzyżową (kaplice i kościoły odgrywały rolę stacji Męki Pańskiej). Pierwszą zbudowaną kalwarią w Polsce była Kalwaria Zebrzydowska założona z inicjatywy Mikołaja Zebrzydowskiego w 1602 roku.

Barokowe zespoły kalwaryjskie w Rzeczpospolitej

Kalwaria Zebrzydowska charakteryzuje się naturalnym krajobrazem, pośród którego umieszczono miejsca odnoszące się do Męki Pańskiej a także do życia Matki Boskiej. Pozostaje ono w niemal niezmienionym stanie od XVII wieku i do dziś jest ważnym miejscem pielgrzymek katolików zarówno z Polski jak i  pozostałych państw świata. W skład całego kompleksu wchodzi między innymi 42 kaplice i kościoły, w tym 28 z nich tworzy Dróżki Pana Jezusa a 24 - Dróżki Matki Bożej. Przejście każdego ze szlaków zajmuje około trzech godzin. Najcenniejszym zabytkiem sakralnym w całym kompleksie jest cudowny obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej, pochodzący z I połowy XVII wieku. Fundatorem i pomysłodawcą całego zespołu architektonicznego w Kalwarii Zebrzydowskiej był Mikołaj Zebrzydowski.

Kalwaria Wejherowska – nazywana jest duchowym sercem Kaszub lub kaszubską Jerozolimą. Obiekt składa się łącznie z 26 kaplic (m.in. Pocałunek Judasza, Dom Matki Bożej, Brama Łez – Drugi Upadek Chrystusa i Grób Chrystusa). Podczas budowy każdej z kapliczek dodano pod fundament odpowiednią ilość ziemi pochodzącej z Jerozolimy. W 1661 r. papież Aleksander VII wydał bullę, w której ogłosił, że każdy, kto odwiedzi Kalwarię Wejherowską, otrzyma 10 lat odpustu zupełnego.

Kalwaria Pacławska – ufundowana przez kasztelana lwowskiego Andrzeja Maksymiliana Fredro. Zespół został zlokalizowany na dwóch górach: Golgocie i Górze Oliwnej, pomiędzy którymi znajduje się wąwóz, mający symbolizować Dolinę Jozafata, zaś płynąca nim rzeczka Wiara – biblijną rzekę Cedron. W pierwszym okresie wybudowano 28 kaplic. Niestety, do dzisiejszych czasów nie zachowała się żadna z nich. Kalwaria Pacławska posiadała nie tylko walory religijne, ale również militarne. Obiekt należał do klucza twierdz nad rzeką Wiarą, stanowiącego tak zwaną bramę przemyską.

Kalwaria Pakowska – jej początek sięga 1628 r., jest drugim tego typu zespołem sakralnym po Kalwarii Zebrzydowskiej, powstałym na ziemiach polskich. W 1671 r. sprowadzono relikwie drzewa Krzyża Świętego (jest to obecnie największa cząstka relikwii Krzyża Świętego w Polsce). Stacje upamiętniające wydarzenia z Golgoty znajdują się na Wzgórzu Ludkowskim. W czasie potopu część kompleksu została sprofanowana przez wojska szwedzkie. Kalwaria Pakowska odegrała również znaczącą rolę w czasie konfederacji barskiej. 19 marca 1769 r. po bitwie konfederatów z oddziałami rosyjskimi, franciszkanie ukryli ciała poległych koło kaplicy Wniebowstąpienia.

Obok 'sakralnego' nurtu barokowej architektury równie szybko upowszechniała się ta stylistyka w architekturze świeckiej, zwłaszcza pałacowej. Najważniejsze realizacje tego typu to: przebudowa części pomieszczeń na Wawelu po pożarze w 1595 r. północno‑wschodniego skrzydła, zamek królewski oraz pałac Ujazdowski w nowej stolicy – Warszawie, wreszcie pałac Wilanowski Jana III Sobieskiego. Także magnateria wznosiła w stylistyce barokowej zarówno swoje siedziby rodowe na prowincji, jak i pałace warszawskie.

Miasta wprawdzie były stosunkowo słabe, ale również tutaj upowszechniały się nowe wzorce kamienicy i sporadycznie ratusza (np. w Buczaczu).

R1TNz03SI2gYU

Zdjęcie przedstawia białą fasadę kościoła. W centralnej części wejście, a z obu jego stron małe okna. Fasada przypomina kształt trójkąta równoramiennego, a w jego górnej części znajdują się okrągłe okna oraz dwie, równo rozmieszczone, żółte rzeźby przedstawiające świętych. Przed kościołem ogrodzenie, a przed nim droga, po której idą ludzie. Wokół zielone drzewa, krzewy i trawa. Niebo błękitne, częściowo przysłonięte białymi chmurami.

RoTIsdRsMJ2cK

Na zdjęciu kościół. Wokół ogrodzenie z filarami, na których stoją rzeźby świętych. Przy wejściu do kościoła znajdują się kolumny, które wspierają trójkątny tympanon. W górnej części fasady znajduje się okno, a z obu jego stron rzeźby świętych. Na szczycie kościoła znajduje się krzyż. Do kościoła prowadzą schody, a przed nim stoją ludzie i auta.

RUrxJyidIO8Nj

Na zdjęciu zachodnie i południowe skrzydło zamku królewskiego w Warszawie. Na pierwszym planie kolumna Zygmunta - wysoka kolumna na której stoi figura mężczyzny trzymającego krzyż. Pomnik stoi po środku placu. Za nim widoczny jest zamek - trzykondygnacyjny budynek. Po środku dłuższej z widocznych ścian, przylegającej do placu znajduje się wejście. Nad nim góruje wieża zegarowa zwieńczona kopułą. Widoczne są jeszcze dwie mniejsze wieże w narożnikach. Po placu przed zamkiem spacerują ludzie.

RTWV8oPX6xqod

Na zdjęciu zbiornik wodny z fontanną. W głębi zdjęcia, na wzgórzu, znajduje się dwupiętrowy zamek, po bokach którego są dwie wieże. Za zamkiem oraz po bokach akwenu zielono‑pomarańczowe drzewa. Za akwenem schody na wzgórze.

Rp0nJwmnzqLkD

Na ilustracji pałac otaczający prostokątny plac. Składa się z trzech skrzydeł. Środkowe ma trzy kondygnacje w centralnej części i dwie po obydwu jej stronach. Na dachu figury. Boczne skrzydła są jednokondygnacyjne z dwukondygnacyjną wieżą w miejscu połączenia z częścią środkową. Przed pałacem duży, piaskowy plac, a na jego obwodzie chodnik.

R1A1avgpYdh4e

Na zdjęciu budynek o prostokątnej podstawie. Z przodu po środku wejście, przed wejściem schody. Na kolejnym piętrze balkony. Wokół dachu kamienne ogrodzenie, a w środku wieża. Dwa wysokie poziomy , a  na górze zegar. Wokół budynku zabudowania miasta i zaparkowane auta.