Bizancjum - greckie cesarstwo Rzymian
Bizancjum, Konstantynopol, Cesarstwo rzymskie czy greckie?
Państwo powstałe ze wschodnich ziem Cesarstwa Rzymskiego nigdy w średniowieczu nie nazywało się Cesarstwem Bizantyńskim. Niemal w ogóle nie używano wówczas nazwy „Bizancjum”. Używano jej w starożytności, zanim greckie miasto handlowe przekształciło się w stolicę cesarską. Od czasów Konstantyna Wielkiego nazwa „Konstantynopol” była w powszechnym użyciu. Z upływem lat niemal wszyscy jego mieszkańcy mówili po grecku dużo lepiej niż po łacinie. Dlatego też dla mieszkańców Zachodu to cesarstwo było greckie. Ale nie dla jego mieszkańców, zawsze podkreślających rzymskie korzenie państwa. Cesarstwem Bizantyńskim zaczęto je nazywać na Zachodzie dopiero w XVI wieku, odwołując się do odległych antycznych korzeni.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DuBlMO7jE
Bizancjum, Konstantynopol: cesarstwo rzymskie czy greckie?
Dlaczego Rzym upadł, a przetrwał gród Konstantyna?
Żyjący na początku średniowiecza historyk Prokopiusz z CezareiProkopiusz z Cezarei opisywał dzieje Cesarstwa przede wszystkim z perspektywy Bizancjum. Ale nie tracił z oczu dziejów Rzymu.
Wskaż w tekście najważniejszą przyczynę upadku Wiecznego Miasta dostrzeganą przez Prokopiusza.
czerwony
Współcześnie z cesarzem Zenonem, panującym w Bizancjum, w zachodniej części państwa rządził August, nazywany przez Rzymian zdrobniale Augustulusem [...]. Właśnie zaś niedawno sprowadzili Rzymianie jako sprzymierzeńców Skirów, Alanów i inne plemiona gockie [...] Im więcej zaś wzmagał się u nich wpływ barbarzyńców, tym więcej upadało znaczenie żołnierzy rzymskich i Rzymianie doznawali gwałtów od tyranizujących ich przybyszów [...]. Ci [...] zażądali, aby ich dopuścić do podziału wszelkiej ziemi uprawnej w Italii. [...] Był zaś między nimi niejaki Odoaker [...]. Ten przyobiecał im, że spełni ich żądania, jeśli go na tron wyniosą. Zagarnąwszy w ten sposób rządy, nic złego cesarzowi nie zrobił [...]. Barbarzyńcom zaś przydzielił trzecią część ziemi [uprawnej w Italii].
(J. Garbacik, K. Pieradzka, Teksty źródłowe do historii powszechnej wieków średnich, Kraków 1978, s. 17).
Cesarstwo silniejsze od barbarzyńców
Konstantynopol był miastem niemającym sobie równych w średniowiecznej Europie. Rzym, dawniej potężniejszy niż stolica Wschodu, był cieniem swojej przeszłości. W średniowiecznej Europie za miasto bardzo duże uważano ośrodki zamieszkane przez 20 000–40 000 mieszkańców. Tymczasem Konstantynopol w VI wieku zamieszkiwało około 500 000 ludzi.
Zwróć uwagę na tak zwany Złoty Róg. Była to najbardziej ekskluzywna część stolicy. Tu znajdowały się m.in.: wielki hipodromhipodrom, pałac cesarski i najważniejsze świątynie.
A tak wygląda Hagia Sophia dziś:
Kiedy u schyłku IV wieku Goci rozbili armię Rzymu i zabili cesarza, wydawało się, że zajmą całe Bałkany. Tym samym czas Bizancjum dobiegnie końca. Tak się jednak nie stało. Następca zabitego władcy przekupił zwycięzców, tym razem przeciw wrogom cesarza Wschodu. Kolejni cesarze Konstantynopola także kupowali rozejm. W tym byli podobni do ówczesnych władców Rzymu. Ale na przełomie IV i V wieku, w przeciwieństwie do Zachodu, na Wschodzie ograniczono rolę Germanów w wojsku cesarskim. Zrezygnowano z zaciągania całych plemion jako regularnej siły wojskowej. Dzięki temu cesarz przestał być zależny od Germanów, a państwo miało działać dzięki administracji cywilnej, nie zaś – jak na Zachodzie – przy poparciu wojska.
Cesarz przyjmuje poselstwo Serbów i Chorwatów
Cesarstwo Bizantyńskie znajdowało się w niemal stałym konflikcie zbrojnym z różnymi grupami barbarzyńców. Nie oznaczało to jednak zrywania kontaktów politycznych między nimi a cesarzami. Przeciwnie, władcy Bizancjum bardzo często rozmawiali z najeźdźcami. Czasami stawali się ich zwierzchnikami, ale nierzadko płacili im trybuttrybut. Natomiast z punktu widzenia Bizantyńczyków ich cesarza od władców barbarzyńskich zawsze dzieliła przepaść.
Na ilustracji z XII‑wiecznego bizantyńskiego rękopisu przedstawiono wysłanie posłów przez starszyznę Serbów i Chorwatów oraz ich przyjęcie przez cesarza. Przyjrzyj się uważnie ilustracji. Zwróć uwagę na podobieństwa i różnice między Słowianami i cesarzem bizantyjskim.
Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej poselstwo Chorwatów i Serbów i dopasuj cechy charakteryzujące przedstawienia obu dworów i władców.
władca ma koronę na głowie, decyzje polityczne podejmowane są wspólnie z innymi osobami, monarcha sam podejmuje decyzję, nie ma różnicy w ubiorze rządzących i rządzonych, władca zasiada na tronie, przywódca pozbawiony korony, rządzący i rządzeni znajdują się blisko siebie
| Chorwaci i Serbowie | |
|---|---|
| Cesarz |
Które ze zdań jest prawdziwe?
- Pomimo dostrzegania przez Bizantyńczków odmiennego podejścia do władzy u Serbów i Chorwatów, nie podkreślano ich odmienności kulturowej. Różnice w stroju są niewielkie w stosunku do Bizantyńczyków.
- Bizantyńczycy podkreślali głęboką odrębność kultury materialnej między Słowianami a mieszkańcami cesarstwa. Nie zaznaczali natomiast różnic w sposobie sprawowania władzy przez monarchów słowiańskich i bizantyńskich.
Najeźdźcy ze stepów Azji nie przestawali być zagrożeniem dla Bizancjum. Wrogowie atakowali Cesarstwo ze wszystkich stron. Jeszcze w V wieku Hunowie pod wodzą Attyli pustoszyli Półwysep Bałkański. Wiek później Awarowie, którzy osiedlili się na terenie dzisiejszej Rumunii, wymusili na cesarzach Wschodu ogromną, płatną corocznie daninę. Ostatnim ludem, który przybył we wczesnym średniowieczu ze stepów azjatyckich na Bałkany, byli tak zwani Protobułgarzy. Pod wodzą chana AsparuchaAsparucha najpierw pokonali Awarów, którzy uważali się za zwierzchników tych ziem. Następnie Asparuch odparł najazd cesarza bizantyjskiego (679–680) i na mocy pokoju z 681 roku uzyskał prawo zamieszkiwania przez jego lud ziem nad Dunajem. Cesarz miał też płacić im roczną daninę. W późniejszym okresie skupił się na uzależnieniu od siebie Słowian mieszkających między Dunajem i Starą Płaniną. Według podań zginął w walce z Chazarami. w 681 roku dotarli nad dolny Dunaj. Uzależnili od siebie osiadłych tam Słowian i utworzyli państwo bułgarskie, stając się groźnym przeciwnikiem Bizancjum.
W ciągu VI i VII wieku na Bałkany napłynęli Słowianie. Byli oni równie wojowniczy jak pozostali barbarzyńcy, wywalczyli dla siebie możliwość zasiedlenia Bałkanów. Cesarze przegrali wiele walk ze Słowianami i oddali im znaczną część Półwyspu Bałkańskiego. Tam, gdzie było to możliwe, cesarze godzili się na osiadanie słowiańskich rolników. Początkowo Słowianie byli wolni od obciążeń na rzecz państwa, z biegiem lat zaczęli jednak płacić podatki władzy cesarskiej. W ten sposób cesarz wzmacniał swoje państwo kosztem ich pracy.
Wrogowie, ale bliscy sobie
Na wykonanej w VII wieku tkaninie przedstawiono zwycięskiego cesarza bizantyjskiego (na co wskazuje nimb wokół jego głowy), prawdopodobnie Herakliusza, jadącego na koniu z berłem w jednej dłoni i pierścieniem w drugiej. Tratuje on lwa, który był symbolem pokonanych przez cesarza Sasanidów, dynastii władającej Persją. Towarzyszy mu dwóch więźniów ze związanymi rękami.
Na drugim zdjęciu znajduje się perska płaskorzeźba z Naqsh‑e Rostam. Widać na nim cesarza perskiego, Szapura I. Jego więźniem jest stojący bizantyjski cesarz Walerian, obok którego klęczy jego poprzednik, Filip Arab, zabiegający o pokój z Persją.
Bizancjum musiało się także zmagać z wrogami atakującymi je od wschodu i południa. Najpierw trzeba było walczyć z odwiecznym przeciwnikiem – Persją. Bizantyjczycy nieraz godzili się płacić ogromny trybut jej władcom, by zapewnić spokój bogatym prowincjom azjatyckim. Szach Chosroes IIChosroes II do 621 roku zajął wszystkie bizantyjskie prowincje na Bliskim Wschodzie, łącznie z Egiptem. Wspólnie z Awarami był w stanie przeprowadzić oblężenie Konstantynopola. Jednak Bizantyjczycy pod wodzą cesarza Herakliusza IHerakliusza I pokonali agresorów i odbili zajęte przez nich prowincje (628 rok). Nie cieszyli się jednak długo swoim zwycięstwem. Wkrótce ziemie azjatyckie i prowincje w Afryce zostały podbite przez muzułmanów z Półwyspu Arabskiego.
Oblężenie Konstantynopola
Fortyfikacje Konstantynopola należały do najpotężniejszych w tej części świata. Ich zdobycie uważano za niemal niemożliwe.
Dobierzcie się w dwuosobowe zespoły. Analizując mapę oraz miniaturę z obrazem oblężenia Konstantynopola (z XII wieku), przygotujcie scenariusz ataku i obrony stolicy Cesarstwa. Wcześniej poszukajcie informacji o uzbrojeniu Bizantyjczyków i Persów w VII wieku.
Każdy gracz dysponuje 5 oddziałami piechoty, 2 oddziałami konnicy, 1 jednostką floty wojennej i 1 jednostką statków transportowych. Zanim rozpoczniecie grę, opiszcie na kartkach położenie swoich jednostek i przekażcie je nieprzyjacielowi. Zaczyna atakujący. Dalej stosujcie się do następujących zasad: używacie tylko ówczesnego uzbrojenia; ogłaszając swoje posunięcie, wykonujecie maksymalnie dwa ruchy (np. „atakuję konnicą Złotą Bramę i podpalam przedmieścia”, ale nie: „atakuję konnicą Złotą Bramę, podpalam przedmieścia i zatruwam wodę pitną”); zanim ogłosicie swój ruch, określcie skutki ruchu przeciwnika dla swojego wojska. Jeśli atakujący nie napotyka oporu (obrońca nie broni murów, bram itp.), wkracza do miasta. Wygrywa, jeśli broniący się podda, lub gra skutkuje zdobyciem pałacu cesarskiego. Każdy z graczy dysponuje 10 ruchami, by zdobyć miasto lub je obronić.
Możecie wykorzystać poniższą tabelę, lub przygotować własne pomoce (mapy, symbole jednostek itp.).
Atakujący | Obrońca |
Przygotowując swoje zmagania, zwróćcie uwagę na sposób, w jaki sami Bizantyjczycy przedstawiali oblężenie Konstantynopola w XII wieku.
Zwróć uwagę, jak blisko murów miasta starano się podejść w trakcie oblężenia. Zaznacz, jaki punkt fortyfikacji atakowała piechota. Dlaczego część żołnierzy czeka na koniach? Wskaż, co miało być przedmiotem ich ataku:
- mury miasta,
- brama
- miasto za murami
Triumfalny pochód Arabów bardzo osłabił Cesarstwo, które i tę próbę ostatecznie przetrwało. Wzmocniono kontrolę państwa nad poddanymi i zwiększono dochody skarbu cesarskiego. Dzięki temu można było skorzystać z możliwości poboru wojowników słowiańskich na Bałkanach oraz hojnie wspierać każdego wroga swoich wrogów. A jednak ekspansja Arabów zakończyła epokę potęgi cesarzy sprawujących władzę w Konstantynopolu. Od schyłku VII wieku Bizancjum nie było już dominującą siłą polityczną w basenie Morza Śródziemnego.
Bizancjum nigdy nie musiało liczyć na łaskę bądź niełaskę barbarzyńców, nigdy też nie było od nich zależne – przeciwnie niż Rzym w IV–V wieku. W najcięższych czasach cesarz cieszący się szacunkiem i zaufaniem poddanych gwarantował stabilność działania administracji i wojska. Gdy zawodził jeden z tych elementów, państwo się chwiało. Aby jednak upadło, trzeba by było zniszczyć wszystkie trzy filary Cesarstwa: władzę cesarską, administrację państwową i armię. Każdy z nich miał swoje korzenie w tradycji antycznego Rzymu.
Władza: cesarz i urzędnicy
Powstała w XI wieku miniatura przedstawiająca cesarza Bazylego II w skrócie oddaje istotę władzy cesarskiej. Zwróć uwagę, jak zachowują się poddani cesarza w obliczu jego majestatu. Kto przekazuje władcy włócznię i koronę? Kto jest źródłem władzy cesarskiej, czyli wkłada na głowę monarchy mistyczną koronę?
Cesarz Bizancjum nie był monarchą podobnym do innych. Zacznijmy od tego, że był władcą wszystkich Rzymian – nawet jeśli wszyscy następcy Justyniana Wielkiego mówili płynnie nie łaciną, lecz greką. Miał realizować misję, jaką Cesarstwu przeznaczył Bóg: chrystianizacji całego świata. On sam reprezentował Boga na ziemi. I dzięki temu górował nad wszystkimi innymi ludźmi, mając prawo do władzy nad nimi. Otaczał go zatem przepych niemający sobie równych. Dostęp do cesarza i wszelki kontakt z nim był regulowany licznymi przepisami, które precyzyjnie określały zachowanie władcy i jego gościa.
Droga do tronu
W drodze do objęcia tronu prócz pokojowych sposobów jego przejęcia, żywa była tradycja odebrania jej siłą, z pomocą wojska. Zmotywowany kandydat do tronu musiał zapewnić wszystkich, że ma prawo do władzy. Na ilustracji wykonanej w XIII wieku przedstawiono scenę podniesienia nowego cesarza przez żołnierzy, co symbolizuje uznanie go za władcę.
Formalnie cesarz był wybierany przez zgromadzenie najwyższych rangą urzędników Cesarstwa, którzy tworzyli senat, nawiązujący tradycją do antycznego senatu rzymskiego. Jednak rzeczywista rola senatu bizantyjskiego była niewielka. Jeśli rządy przebiegały pomyślnie, nikt nie kwestionował obejmowania tronu przez syna zmarłego. I choć zawsze ktoś mógł podważyć prawowitość władzy cesarskiej, to stabilne, wielopokoleniowe rządy władców umacniały Bizancjum. Istniały dynastie, które władały Cesarstwem nawet przez dwa wieki.
Dla sprawujących władzę cesarską jej dzierżenie miało niejednokrotnie większą wartość niż... życie. Cesarzowa Teodora, żona Justyniana I, miała – według historyka Prokopiusza z Cezarei – w czasie buntu przeciw mężowi sprzeciwić się ucieczce z Konstantynopola i powiedzieć: „purpura cesarska jest najwspanialszym całunem” (to jest okryciem ciała zmarłego w trakcie pogrzebu).
Cesarz nie rządził sam. Opierał się na dobrze zorganizowanej armii urzędników. Administrację wielokrotnie reformowano, ale główny cel jej funkcjonowania był niezmienny: zapewnić odpowiednio wysokie wpływy do skarbca cesarskiego oraz zagwarantować poddanym poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Oba te cele były ściśle z sobą powiązane. Do końca istnienia państwa, Bizancjum utrzymywało tradycyjną antyczną organizację urzędów. Wspomnieliśmy już o senacie, dodać można do tego urzędników: konsulów, trybunów, pretorów, dowódców wojsk (magistri militum). Najważniejsi urzędnicy rezydowali w Konstantynopolu, skupiając się wokół cesarza.
Pieniądz rządzi światem...
Na ilustracji z XIV‑wiecznego bizantyńskiego rękopisu przedstawiono Aleksandra Wielkiego wjeżdżającego do Jerozolimy w otoczeniu wojowników. To wyobrażenie ukazuje sposób, w jaki postrzegano w Bizancjum siłę i prawa cesarza.
Miasto nad Bosforem było – inaczej niż w państwach germańskich, gdzie król krążył po swych ziemiach – stałą stolicą i sercem Cesarstwa. Oprócz ścisłego grona kilkudziesięciu najważniejszych urzędników stolicę zamieszkiwało kilkanaście tysięcy różnego rodzaju niższych pracowników administracji. Stosunkowo dużo było ich na prowincji. Przepisy szczegółowo normowały ich aktywność. A oni kontrolowali działalność, zwłaszcza gospodarczą, ale też obyczaje i aktywność religijną poddanych.
Kapsuła czasu
Bizantyjski przepych
Określenia „bizantyjski przepych władzy” lub „bizantyjska władza” nabrały charakteru powiedzeń. Oznaczają one zarówno przepych, jakim otaczają się ludzie władzy, jak i niedostępność władzy dla zwykłego człowieka. Razem z innym stereotypem – bizantyjską biurokracją – te powiedzenia ukształtowały u współczesnych nam Polaków wizję Bizancjum jako państwa niewydolnego, obciążonego nadmiernym aparatem administracyjnym, skoncentrowanym na przestrzeganiu niemających większego znaczenia, skomplikowanych przepisów. Rzeczywistość była jednak inna. To biurokracja przez długi czas utrzymywała sprawność państwa.
Znaczenie władzy cywilnej zaczęło maleć dopiero w VII wieku, gdy na Bizancjum spadły najazdy Persów i Arabów. Do tego momentu administracja była szkieletem utrzymującym Cesarstwo i sterującym nim. Wielość urzędów pozwalała utrzymać stabilność w państwie. Ale prowadziła też do stałych walk o władzę i wpływy. Dopóki jednak armia odpierała ataki na granice Cesarstwa, a cesarz zachowywał swój autorytet, biurokracja bizantyjska gwarantowała trwanie porządku prawnego i społecznego. Także dlatego, że w ten sposób uformował ją najwybitniejszy z cesarzy tego okresu, Justynian Wielki.
Justynian Wielki
Cesarz i dworzanie
Na podstawie tego, co już wiesz o filarach gwarantujących trwanie cesarstwa bizantyjskiego, uzasadnij ukazanie cesarza w takim otoczeniu.
JustynianJustynian odcisnął swój ślad w niemal każdej dziedzinie życia Cesarstwa. Odwrócił się od tradycyjnego porządku społecznego, który uniemożliwiał poddanym przechodzenie, a nawet kontakty, między grupami zawodowymi i majątkowymi. Wbrew tradycji rządów cesarskich, sprawujący władzę, starał się unikać opierania na arystokracji. Na swoich najbliższych współpracowników i dworzan wybierał „ludzi nowych”. Pochodzili oni z niższych warstw społeczeństwa, byli utalentowani, ale w pełni zależni od cesarza. Bez jego wsparcia nie mogli liczyć na zrobienie kariery ani nawet na zachowanie życia w obliczu wrogów arystokratów. Nie tylko wielcy wodzowie, jak BelizariuszBelizariusz i NarsesNarses, ale też nadzwyczaj pomysłowi urzędnicy i prawnicy gwarantowali cesarzowi powodzenie we wcielaniu w życie jego zamysłów politycznych.
Celem polityki Justyniana I było zabezpieczenie Cesarstwa przed agresją Persów oraz odzyskanie kontroli nad basenem Morza Śródziemnego.
Justynian I marzył o powrocie do zjednoczonego Cesarstwa Wschodu i Zachodu. A przynajmniej do objęcia władzą cesarza z Konstantynopola całego basenu Morza Śródziemnego. I właściwie to mu się udało. Począwszy od 553 roku jego generałowie najpierw podbili afrykańskie państwo Wandalów, a potem przez wiele lat toczyli walki w Italii, by i ją odzyskać. Zajęli południową część Półwyspu Iberyjskiego, tworząc prowincję - Hiszpanię. Zawładnęli też zachodnimi wybrzeżami Morza Czarnego. W 555 roku, pierwszym roku względnego pokoju pod rządami Justyniana, Cesarstwo było potężne jak nigdy dotąd, a cesarz rósł w siłę dzięki wpływom z podatków nakładanych na kupców przemierzających Morze Śródziemne.
Kapsuła czasu
Dziedzictwo Justyniana
Aleksiej Rodakow w 1911 roku przygotował przedstawienie Justyniana I na potrzeby wychodzącej w Sankt Petersburgu satyrycznej historii świata. Narysowany przez niego cesarz trzyma w ręku Kodeks Justyniana, który został spisany na jego polecenie. Od pełnego średniowiecza do dziś prawo europejskie było tworzone na podstawie przepisów zawartych w zbiorze cesarza Justyniana.
Rozległe państwo dręczył ten sam problem, który dotykał państwa germańskie: wielość kultur, wyznań, zwyczajów, ale też praw. Justynian, podobnie jak później Karol Wielki, rozwiązanie widział w ujednoliceniu ram życia społecznego. Skoncentrował się na dwóch zasadniczych zagadnieniach: prawie i religii. Z jego inicjatywy spisano, opatrzono komentarzami i opublikowano jako obowiązującą wersję prawa, tak zwany Kodeks JustynianaKodeks Justyniana (Corpus Iuris Civilis). Wpływ na jego kształt w odniesieniu do praw kobiet miała też cesarzowa TeodoraTeodora. Justynian nie wahał się też ingerować w sprawy religii. Jako powołany przez Boga do szerzenia chrześcijaństwa zakazał wszelkich kultów pogańskich w Cesarstwie, także obrządków prywatnych, w tym domowych. Walczył równie stanowczo z tymi chrześcijanami, którzy nie uznawali przyjętych przez niego zasad.
Zamknięcie Akademii w Atenach
W I w. p.n.e. w jednym z domów w Pompejach wykonano mozaikę. Przedstawia ona grupę filozofów dyskutujących w ateńskiej Akademii. Sześć wieków później, w 529 roku, cesarz Justynian nakazał zamknięcie uczelni. Najstarszy i najsłynniejszy ośrodek, w którym rozwijano starożytną myśl filozoficzną, zakończył działalność. Dlatego dziś wielu badaczy traktuje ten akt jako prawdziwy koniec starożytności.
Cesarstwo przebudowane przez Justyniana miało być silne swoją jednością i bezwzględną podległością władzy cesarza wyznaczonego przez Boga. Szybko jednak okazało się, że taka forma rządów nie odpowiadała realiom ogromnego państwa. Gdy zabrakło zaufanych, utalentowanych wojskowych i urzędników, a cesarze otoczyli się arystokracją, wprowadzony przez Justyniana porządek zaczął wydawać złe owoce. Bizancjum straciło już w VI wieku północną Italię na rzecz Longobardów. Na początku VII wieku Hiszpanię odbili Wizygoci. Słowianie stale atakowali Bałkany, a Persowie – ziemie w Azji Mniejszej, Syrii i Palestynie.
Mimo wszystko jednak Justynian I zapewnił Cesarstwu dwie rzeczy nie do zastąpienia: legendę o wielkości Cesarstwa, skłaniającą wszystkich kolejnych cesarzy do dodatkowej aktywności politycznej, oraz prawo łączące wszystkich poddanych według przewidywalnych w całym państwie reguł. W ten sposób idealizm i pragmatyzmpragmatyzm gwarantowały trwanie idei państwa. Tego, które wydawało się słabsze od Cesarstwa Zachodu, a które rozwijając jego osiągnięcia, zniknęło z mapy politycznej świata dopiero w połowie XV wieku.
Zamiast podsumowania
Czym było Bizancjum?
Po wysłuchaniu wykładu wskaż trzy zjawiska, które mogą być uznane za podstawowe cechy odróżniające Cesarstwo Bizantyjskie od innych państw w dziejach Europy.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DuBlMO7jE
film Co jest najbardziej charakterystyczne dla kultury bizantyjskiej?
Cesarz i poddani
Powstała w VI wieku plakieta z kości słoniowej przedstawia jadącego konno cesarza w ceremonialnym stroju. Nad cesarzem ukazane są anioły, a przed nim szybuje bogini zwycięstwa, Victoria. Poniżej przedstawiono ludzi pracujących w winnicy.
Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
zrozumienie: