Blaski i cienie muzyki Rachmaninowa
Ważne daty
1 IV 1873 – narodziny Rachmaninowa w Siemionowie koło Nowogrodu Wielkiego
1882‑1885 – studia w Konserwatorium w Petersburgu
1885 – rozpoczęcie studiów w Konserwatorium w Moskwie
1891 – ukończenie klasy fortepianu w Konserwatorium Moskiewskim (studia u N. Zwieriewa i A. Silotiego)
1892 – złoty medal za operę Aleko oraz ukończenie klasy kompozycji w Konserwatorium Moskiewskim (studia u S. Taniejewa i A. Areńskiego)
1897 – początek kilkuletniej niemocy twórczej po nieudanej prapremierze I Symfonii
1901 – prapremiera II Koncertu fortepianowego c‑moll op. 18, powrót Rachmaninowa jako kompozytora
1917 – emigracja w skutek Rewolucji Październikowej
28 III 1943 – śmierć Rachmaninowa w Beverly Hills
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
3) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów: Claude Debussy, Maurice Ravel, Aleksander Skriabin, Arnold Schönberg, Siergiej Prokofiew, Igor Strawiński, Béla Bartók, Siergiej Rachmaninow, Dymitr Szostakowicz, Manuel de Falla, George Gershwin, John Cage, Olivier Messiaen, Pierre Boulez, Karheinz Stockhausen, Steve Reich, Gerard Grisey, Kaija Saariaho, Thomas Adès i in.;
5) zna pojęcia: skala całotonowa, atonalność, technika dwunastotonowa (dodekafonia), seria, polirytmia, polimetria, politonalność, klaster.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
przedstawiać dzieje życia Rachmaninowa;
przedstawiać twórczość kompozytora;
charakteryzować cechy stylu muzycznego kompozycji Rachmaninowa;
przedstawiać sylwetkę pianistyczną Rachmaninowa.
Sergiusz Rachmaninow - zarys postaci
Sergiusz Rachmaninow był rosyjskim pianistą, kompozytorem i dyrygentem. Pochodził z arystokratycznego rodu, którego początki sięgają XIV w. Na świat przyszedł w Siemionowie w Guberni Nowogrodzkiej. Według kalendarza starego porządku (juliańskiego, używanego do dziś w kościele prawosławnym) urodził się 20 marca 1873 r., natomiast według kalendarza nowego porządku (gregoriańskiego) 1 kwietnia 1873 r.
Rodzina Rachmaninowów była bardzo muzykalna. Dziadek, uczeń Johna Fielda, twórcy nokturnu, i rodzice Sergiusza, byli utalentowanymi muzykami. To matka odkryła talent muzyczny swego 4‑letniego syna i udzielała mu pierwszych lekcji z podstaw gry na fortepianie. Później dziadek Rachmaninowa zatrudnił jako nauczycielkę młodego Sergiusza pianistkę Annę Ornatskaję. W wieku 9 lat młodzieniec został przyjęty do Konserwatorium Muzycznego w Petersburgu. Jednak ze względu na słabe wyniki w nauce oraz namowom kuzyna Aleksandra Silotiego, został przeniesiony do Konserwatorium w Moskwie, gdzie studiował grę na fortepianie u Nikołaja Zwieriewa i wspomnianego A. Silotiego. Dzięki Zwieriewowi Rachmaninow poznał najznamienitsze postacie rosyjskiego świata muzycznego, m. in. Antona Rubinsteina, Wasyla Sofonowa czy Piotra Czajkowskiego. W 1891 r. kończy studia pianistyczne, natomiast rok później, w 1892, kompozycję – otrzymując złoty medal za operę Aleko.
Sergiusz Rachmaninow – zarys postaci (ciąg dalszy)
Początkowo Rachmaninow pragnął być kompozytorem, co spotkało się z nieprzychylnością jego byłego nauczyciela fortepianu Zwieriewa. Większość utworów, które Rachmaninow napisał, pochodzi z okresu pobytu w Rosji. Powstaje Preludium cis‑mollPreludium cis‑moll, jeden z najbardziej znanych utworów kompozytora. Sam Rachmaninow twierdził, że kompozycja ta jest jego przekleństwem, ponieważ często wymagano od niego wykonania utworu. Inne dzieła powstałe w tym okresie to I Koncert fortepianowy fis‑moll czy II Trio elegijne, które napisane zostało pod wpływem nagłej śmierci Czajkowskiego w 1893 r.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Rachmaninow, Preludium cis-moll op. 3 nr 2. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Moment kryzysu twórczego nastał w 1897 r. po serii osobistych problemów i nieudanej prapremierze I SymfoniiI Symfonii prowadzonej przez nie w pełni dysponowanego Aleksandra Głazunowa. Utwór Rachmaninowa został porównany przez Cezarego Cui do dziesięciu plag egipskich. Nastąpiły 3 lata, w których kompozytor nie napisał ani jednej nuty, zajmował się jedynie dyrygowaniem. Przełomem była terapia u Nikołaja Dahla, który zastosował hipnozę oraz pokazał Rachmaninowowi techniki autosugestii, co pozwoliło kompozytorowi odzyskać wiarę w swoje możliwości twórcze. Efektem tej współpracy było powstanie II Koncertu fortepianowego c‑moll dedykowanego Dahlowi.
W 1915 r. śmierć innego kompozytora rosyjskiego Aleksandra Skriabina sprawiła, że Rachmaninow wyruszył w trasę koncertową, wykonując tylko jego utwory, zbierając także fundusze dla wdowy po kompozytorze. Przyczynił się tym samym w znacznym stopniu do rozpowszechnienia twórczości swego przyjaciela.
W 1917 r. nastała Rewolucja Październikowa, która zmusiła kompozytora do emigracji, początkowo do krajów skandynawskich. Ostatecznie Rachmaninow osiadł w Stanach Zjednoczonych, gdzie jako pianista występował już w 1909 r. Bardzo szybko jego kariera nabrała tempa. W przeciągu niespełna czterech miesięcy od przybycia do Nowego Jorku dał ok. 40 koncertów. Podpisał także umowę z firmą fonograficzną Victor Talking Machine Company (później RCA). Od firmy Steinway otrzymał fortepian w podarunku. W Stanach Zjednoczonych Rachmaninowie próbowali oddać aurę utraconej posiadłości rosyjskiej w Iwanowce, zatrudniali tylko rosyjskich służących, zapraszali rosyjskich artystów.
Jednak z powodu podjęcia kariery pianistycznej, Rachmaninow nie znajdował czasu na komponowanie. Od 1918 r. do momentu śmierci zdołał napisać jedynie sześć utworów. Ostatnimi jego utworami są III Symfonia oraz Tańce symfoniczne.
W 1942 r. stan zdrowia Rachmaninowa zaczął się pogarszać. Zdiagnozowano u niego czerniaka, o którym wiedziała jego rodzina, ale nie on sam. Zmarł 28 marca 1943 r. w Beverly Hills. Pochowany został na cmentarzu Kenscio w Valhalli.
Twórczość, pianistyka i fonografia Rachmaninowa
Twórczość Rachmaninowa jest rozległa. Pisał zarówno miniatury instrumentalne (Preludia op. 23 i op. 32, Momenty muzyczne op. 16, Etiudy‑Obrazy op. 33 i op. 39, Wariacje na temat Chopina op. 22 i …Corellego op. 42) oraz większe formy na fortepian (Sonata b‑moll op. 36), muzykę kameralną (Trio elegijne na skrzypce, wiolonczelę i fortepian g‑moll i d‑moll, Sonata g‑moll na fortepian i wiolonczelę op. 19), jak i wielkie formy na fortepian i orkiestrę (Koncerty fortepianowe: fis‑moll op. 1, c‑moll op. 18, d‑moll op. 30 i g‑moll op. 40; Rapsodia na temat Paganiniego op. 40). W centrum zainteresowania kompozytora znalazł się także gatunek symfoniczny (Symfonie: d‑moll op. 13, e‑moll op. 27, a‑moll op. 44), jak i poemat symfoniczny (Wyspa umarłych op. 29 na podstawie obrazu Arnolda Böcklina). Prócz muzyki instrumentalnej pisał także muzykę wokalną m. in. opery (Aleko, Francesca da Rimini), pieśni, czy też muzykę sakralną a cappella (Liturgia św. Jana Chryzostoma op. 31, Całonocne czuwanie op. 37).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Rachmaninow, Etiuda es-moll op. 33 nr 6. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Styl kompozycyjny Rachmaninowa można określić jako bardzo ścisły. Kompozytor uważał, że każdy utwór posiada jeden punkt kulminacyjny, do którego zmierza cała narracja muzyczna. Poza tym stosował zabiegi polifoniczne, korzystając z chromatycznego kontrapunktu i fugata. Ścisłość objawiała się także w bogatej pracy tematycznej. Ekspresja utworów Rachmaninowa nawiązuje do epoki romantyzmu. Można stwierdzić, że był on reprezentantem stylu, który w owych czasach należał już do epoki minionej (za życia Rachmaninowa tworzy witalistyczne utwory Igor Strawiński, powstaje system dodekafoniczny Arnolda Schönberga). Romantyzm Rachmaninowa jest skrajny. Z jednej strony, monumentalny, traktuje fortepian jak orkiestrę, z drugiej jednak, intymny, często o zabarwieniu tragicznym i głęboko melancholijnym. Charakterystyczna jest także kantylenowa linia melodyczna.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Rachmaninow, Wokaliza. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.
Źródła twórczości muzycznej Rachmaninowa
Niezwykłe umiejętności Rachmaninowa
Rachmaninow jako pianista zachwycał nie tylko wykonaniami swoich własnych utworów, ale także posiadał w swoim repertuarze utwory innych kompozytorów. Wykonywał m. in. utwory Bacha, Mozarta, Beethovena, Schuberta, Schumanna, Liszta, Chopina, Skriabina, Debussy’ego oraz wielu innych. Oprócz fenomenalnej techniki gry posiadał także niezwykłą pamięć muzyczną, która pozwalała mu odtworzyć niemalże cały utwór po jednokrotnym wysłuchaniu. Jego kunszt pianistyczny można podziwiać m. in. na nagraniach własnych utworów jak Koncerty fortepianowe oraz Rapsodia na temat Paganiniego. Oprócz tego Rachmaninow pozostawił 35 pianolowych utrwaleń swoich wykonań dla firmy Ampico.
Zadania
Kto był nauczycielem fortepianu Rachmaninowa?
- Nikołaj Dahl
- Nikołaj Zwieriew
- Piotr Czajkowski
Spośród podanych, wybierz źródła, które stanowiły dla Rachmaninowa inspiracją twórczą.
- Teksty Cezarego Cui
- Prawosławne śpiewy liturgiczne
- Dzwony
Rapsodia to:
- utwór instrumentalny o swobodnej budowie, zbliżony z charakteru do fantazji, najczęściej oparty na tematach ludowych.
- dzieło na orkiestrę symfoniczną składające się zazwyczaj z trzech lub czterech części (rzadziej pięciu lub więcej).
- początkowo krótki utwór instrumentalny o swobodnej budowie oraz charakterze improwizowanym, stanowiący wstęp do większej formy.
Wybierz cechy twórczości Rachmaninowa.
- Stosowanie chromatyki
- Pisał wyłącznie utwory fortepianowe
- Śpiewna linia melodyczna
Przeciągając podane elementy połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
utwór o swobodnej budowie, podobny do fantazji, dzieło wieloczęściowe na orkiestrę symfoniczną, krótka miniatura instrumentalna, dzieło kilkuczęściowe na instrument solowy z orkiestrą
| Koncert solowy | |
| Raspodia | |
| Preludium | |
| Symfonia |
Który z poniższych kompozytorów wywarł największy wpływ na twórczość Rachmaninowa?
- A- Piotr Czajkowski
- B- Anton Rubinstein
- C- Aleksander Skarabin
Zaznacz, które stwierdzenia dotyczące okresu 1918–1943 w życiu Rachmaninowa są prawdziwe.
- Bardzo szybko rozwija się kariera pianistyczna Rachmaninowa
- To czas rozkwitu twórczości kompozytorskiej, powstaje największa liczba utworów
- Rachmaninow dokonuje licznych nagrań fonograficznych
Wysłuchaj z nutami fragmentu Preludium cis‑moll op. 3 nr 2. Jak myślisz, które cechy muzyczne zdecydowały o popularności utworu?
Nuty
https://imslp.nl/imglnks/usimg/0/02/IMSLP00333‑Rachmaninoff_‑_Fantasy_Pieces_2.pdf
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór muzyczny: Rachmaninow, Preludium cis-moll op. 3 nr 2. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Wyjaśnij pojęcie rapsodia.
Słownik pojeć
concerto z łac. spierać się, współzawodniczyć, współdziałać. Dzieło napisane na instrument solowy i orkiestrę, najczęściej składa się z trzech części (szybka‑wolna‑szybka). W czasach klasycyzmu i romantyzmu najczęściej pierwsza część miała formę allegra sonatowego z wirtuozowską kadencją solisty pod koniec, druga charakteryzowała się lirycznością, natomiast ostatnia była najczęściej rondem.
początkowo krótki utwór instrumentalny o swobodnej budowie oraz charakterze improwizowanym, stanowiący wstęp do większej formy, np. fugi. Od czasów F. Chopina preludium stało się samodzielną miniaturą instrumentalną, często łączono preludia w większe cykle. Takie zbiory pisali m. in. F. Chopin, A. Skriabin, S. Rachmaninow, C. Debussy.
termin pochodzący z antycznej Grecji. Współcześnie to utwór instrumentalny o swobodnej budowie, zbliżony z charakteru do fantazji, najczęściej oparty na tematach ludowych.
dzieło na orkiestrę symfoniczną składające się zazwyczaj z trzech lub czterech części (rzadziej pięciu lub więcej). Od II połowy XVIII do XX w. symfonia dominowała w muzyce orkiestrowej. Formalnie miała taką samą budowę co sonata instrumentalna (allegro sonatowe – część wolna – menuet/scherzo [przy większej liczbie części niż trzy] – część szybka [rondo, wariacje itd.]). L. van Beethoven wprowadził do symfonii chór.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl